Carmen
Wikipedia'dan
Carmen (Kirill: Кармен), Georges Bizet (äyteleş: [Jorj Bizé]) tarafınnan yazılğan iñ tanılğan operalarnıñ berse.
Romantiq yıllardan başlap küpsanlı yazuçılar, kompozitorlar häm sänğät ähellären Ispania üzenä tartqan. Şularnıñ berse fransuz yazuçısı Prosper Mérimée (äyteleş: [Prosper Merime]). Ğailäse Romantiq çor belän bäylänmägän bulsa da, Mérimée şul stil'dä dä äsärlär icat itügä ireşä. İñ tanılğan äsärläre arasında Colomba häm Carmen.
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Yazılu taríxı
Carmen sujetın dönyaküläm tanıtqan daxi isä - Bizet bula. Ul Prosper Mériméenıñ romanın muzıkağa küçerä, häm opera formasında säxnäläşterä. Bizet Carmen äsären yazunı 1873 yılda başlıy, häm berençe repetisialär şul uq yılnıñ oqtyaberenä täğäyenlängän bula. 1873 yılnıñ cäyendä avtor berençe aqtnı tämamlıy, opera quyılışı Opéra-Comique teatrında kiçekterelä, häm Bizet ikençe opera yazuğa küçä. 1873 yılnıñ öktäbrendä Opéra yana häm Bizetnıñ äsäre kön tärtibennän töşep qala.
Berniçä aydan soñ Opéra citäkçelege Carmennı 1874 yılnıñ avgustına quyırğa dip täqdim yasıy. Şunnan Bizet operanı tiz arada, ike ay eçendä orkestrlaştıra. Repetisialär 1874 yılnıñ oqtyabrendä başlanıp kitä häm berniçä ayğa suzıla. Carmennıñ berençe säxnä quyılışı Opéra-Comique teatrında 1875 yılnıñ 3 martında ütä. Tänqitçelär operanı oşap betermäsälär dä, xalıq arasında ul dan qazana. Berse artınnan berse postanovqalar başlança: Viennada, Brüsseldä, Sankt-Peterburgta, Londonda häm New-Yorkta. Şulay itep Carmen Pótr Ilyiç Çaykovski süzlärençä, dönyanıñ iñ popular operasına äwerelä.
[üzgärtü] Sujet
Propser Mériméenıñ äsärläre ğädättä berençe zattan, yağni avtor isemennän yazılalar. Mérimée da, xikäyäläwçe dä äsärneñ töp heroylarına moräl yaqtan bäyä birmi, neyträl pozisiadä toralar. Carmen äsärendä xikäyätçe – arxeolog bula. Ul 1830 yılda Caesarnıñ İspan suğışı qırın öyränü öçen İspaniagä kilä. Başta arxeolog Andalusianıñ dalasında küpne kürgän bandit José Navarro (äyteleş: [Xose Navarro]) belän oçraşa häm anı soldatlar tarafınnan qulğa alınudan qotqarıp qala. Tizdän, Cordoba (äyteleş: [Kordoba]) qalasında ul çegän qızı Carmennı oçrata, häm bu qız anı yazmışın küzallap birü öçen öyenä çaqıra. Seans qıznıñ xucası, José Navarro tarafınnan tuqatıla. Läkin, soñınnan arxeoloğ qunaqxanägä qaytqaç, altın säğäteneñ yuğalğanlığın sizep ala, häm Carmennı urlawda şikli.
Ikençe könne xikäyätçe Seville şähärenä säyäxät itä, häm berniçä aydan Cordoba'ğa kire äylänep qayta. Şunda ul José Navarronıñ zindanda keşe ütergäne öçen ülem cäzasın kötkänen belä. Räsmilärdän säğäten taptırğaç, xikäyätçe José Navarro yanına kilä. José Navarro aña üzeneñ tormış yulın, törmägä niçek kilep eläkkänen söyläp birä. José Basq provinsiaseneñ Navarro şähärendä tuan bula, läkin bilgele säbaplär arqasında şähärdän qaçarğa mäcbür bula. José drağunnan otryadına quşıla häm qapral däräcäsenä kütärelep, Seville (äyteleş: [Sevilyä]) qalasına bilgelänä.
Könnärneñ berendä, 400-500 läp xatın-qız eşlägän tämäke fabrikası yanında kizü torğanda, José Navarro tılsımlı kölü tawışın işetep ala. Bu irennärendä al çäçäk totqan çegän qızı bulıp çığa. İseme - Carmen. Soñınnan fabrikada cäncal quba, anıñ säbapçese bulıp, Carmennı çegän ikänlegen mısqıllap äytüçe ber xanım bula. Qızlar suğışıp kitä. José Navarroğa Carmennı törmägä alıp kilärgä ämer birälär, läkin ul Carmenğa qaçarğa mömkinlek birä, häm üze zindanğa yabıla. Zindannan çıqqaç anıñ däräcäsen ğädi soldat däräcäsenä töşerälär, läkin ul çegän qızın yezläwne tuqtatmıy.
Kiçlärneñ bersendä, polkovniknıñ ştabınıñ tışında kizü torğanda, Carmen häm berniçä sçegän qızı ofitserlarnıñ küñelen açarğa dip kilälär. Näfrät utında yanğan José alarnıñ östäl ästendä biülären patio işege arqılı küzätä. Binadan çıqqanda Carmen Joséğa ber kafeda bik yaxşı balıq äzerlänüwen şıpırt itep äytep qala. Kizü toru waqıtı ütkäç tä, José Navarro şul kafeğa omtıla häm anda Carmennı taba. Alar aşap alalar, Carmen, watılğan tälinkä kisäklären castaneta kebek qullanıp biep kürsätä. Kire komendaturağa qaytu kiçekterep, José Navarro tönne Carmen yanında ütkärergä bula. Yeget çegän qızına mäxäbbätennän şaşqan bulsa da, şul tönnän soñ qız yuğala.
Mönäsäbätlär, Carmen başqa cinayätçelär Gibraltar kontrabandaçın José Navarro saqlağan diwar qapqası arqılı alıp kergännän soñ, dörläp qabınıp kitä. José Navarro Camrennı ber ofitser yanında kürgäç, ofitsernı üterä häm urmanğa qaça. Şunnan soñ José Navarro kontrabanidstlar törkemenä quşıla. Berse artınnan berse üterülär kitä. Başta yeget Carmennıñ çegän iren ütersä, ikençesendä, Gibraltarnıñ ingliz ofitserın. Tizdän Carmen toreador Lucas'qa (äyteleş: [lukas]) ğaşıyq bula, häm José Navarro, näfrätenä tüzä almıyça, qıznı tawlarğa iltep üterä. İkençe könne, ul polisiagä birelrgä qara qıla.
[üzgärtü] Tözeleş
- Prelude
[üzgärtü] Berençe aqt
- Sur la place chacun passe
- Regardez donc cette petite
- Avec la garde montante
- Filez, filez, vite, vite
- La cloce a sonné
- Mais nous ne voyons pas la Commencita ?
- L’amour est un oiseau rebelle
- Carmen ! sur tes pas nous nous pressons tous !
- Quelle enfronterie !
- Parle-moi de ma mère
- Attends un peu maintenante
- Au secours ! Au secours !
- Voyons, brigadier...
- Tra la la la
- Où me conduirez-vous ?
- Près des remparts de Séville
- Voici l’ordre : partez
[üzgärtü] İkençe aqt
- Entr’acte
- Les tringles des sistres tintaient
- Allons, messieurs, messieurs
- Vivat ! vivat le torero
- Votre toast, je peux vous le rendre
- Allons, messieurs, messieurs, il commence à se faire tard
- Toréador, en garde !
- Porquoi étais-tu si pressé de les voir partir ?
- Nous avons en tête une affaire !
- Amoreuse.. ce n’est pas une raison cela
- Halte-là ! Qui va là ?
- Enfin... te voilà !
- Je vais danser en votre honneur
- La fleur que tu m’avais jetée
- Non ! tu ne m’aimes pas !
- Holà ! Carmen ! Holà !
[üzgärtü] Öçençe aqt
- Écoute, compagnon, écoute
- Nous allons nous arrêter ici
- Mêlons ! – Coupons !
- Voyons, que j’essaie à mon tour... En vain, pour éviter les réponses amères
- Eh bien, nous avons aperçu
- Quant au douanier, c’est notre affaire
- Noys y sommes
- Je dis que rien ne m’éouvante
- Mais... c’est Don José
- Je suis Escamillo, torero de Grenade
- Holà ! José !
- Entr’acte
[üzgärtü] Dürtençe aqt
- A deux cuartos
- Les voici, voici la quadrille
- Su tu m’aimes, Carmen
- C’est toi ? - C’est moi !
