Gümüşhacıköy, Amasya
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Amasya ilinin en batıdaki ilçesidir. Daha önceki adı Hacıköy iken Gümüş Nahiyesi ile adı birleştirilerek Gümüşhacıköy denmiştir.
Karadeniz Bölgesi’nde, Amasya iline bagli ilçemizin Yüzölçümü 819 km karedir. Doguda Merzifon ilçesi, güney ve batida Çorum, kuzeyde Samsun illeriyle çevrilidir.
Amasya ilinin kuzeybatısındaki daglık kesimde yer alan ilçe topraklarının kuzeydoğusunu Tavşan Dağı, güneybatısını Ereğli Dağı, batısını da Inegöl Dağı (1873) engebelendirir. Tavşan ve Ereğli Dagları'nın dorukları ilçe sınırları dışındadır. İlçenin orta ve dogu kesimi ovalıktır. Dağlardan inen Gümüşsuyu çayı ve Hamamözü Deresi gibi akarsular bu ovalık alanı suladıktan sonra ilçe sınırları dışında Kızılırmak ve Yeşilırmak’a katılır.
| Tanınır: "Kimmari , Etonia, Hacıköy, Haçköy" | |
| İdari Yapı: ilçe | |
|---|---|
| Bağlı: il | Amasya |
| Belde | Gümüş |
| Özellikleri | |
| Alanı | |
| Toplam | 819 km kare km² |
| Nüfus | |
| () | |
[değiştir] Tarihçesi
[değiştir] Doğu Roma
Doğu Roma İmparatorluğunun gözde şehri Etonia (M.S 140) üzerine kurulmuştur.
[değiştir] Kimmerler Dönemi
Bilinen ilk sakinleri Kimmerler olduğundan önceleri Kimmari olarak bilinmektedir.
[değiştir] Fethi ve Selçuklu Dönemi
yöre 11. yüzyılda Artu Bey tarafından ele geçirilir. Sadreddin Artik el-Kimmari’nin 14. yüzyıl sonlarında imar ettiği yerleşme, sonradan Artıkova (Artukova) ve Artıkabat (Artukabat) adlarını alır. (Yakın ilçe Boyabat olduğu gibi)
[değiştir] Osmanlı Dönemi
Yörede gümüş yataklarına nazır olarak atanan ve burada uzun süre kalan Sadreddin Artık’in torunu Haci Ahmet Çelebi’den dolayi Haci Nazir Köyü olarak degistirilen adi, zamanla Haciköy’e dönüstü. Gümüs madeninin has arpalik olarak Köprülü Mehmet Paşa’ya verilmesi nedeniyle bir süre Has Arpalik olarak anildi. 19. yy sonlarinda Sivas vilayetinin Amasya sancagina bagli bir kaza merkeziydi. O dönemde Mecitözü’nün de Haciköy dendiğinden Gümüshacıköy olarak degistirildi.
[değiştir] Ulaşım
Samsun’u Istanbul’a baglayan karayolunun güneyinde yer alan Gümüshaciköy, bu yolla il merkezi Amasya’ya 68 km uzakliktadir.
Çevresini saran yesillikler arasinda, genis yollari, düzgün binalariyla güzel bir görünümü vardir.www.gumushacikoy.org
[değiştir] Ekonomi
Kentte kendir isleyen büyük ölçekli bir ip fabrikasinin yani sira, iki un fabrikasi vardir. Geleneksel bir ugras olan leblebicilik günümüzde de önemini korumaktadir.
Gümüshaciköy ekonomik bakimdan Amasya ilinin az gelismis ilçelerindendir. Tarimin bütün kollarinin yani sira tarim disi etkinliklerde oldukça çesitlenmistir. En önemli tarla ürünleri seker pancari, bugday, arpa, baklagiller, tütün, ayçiçegi ve kendirdir. Akarsu boylarinda basta elma olmak üzere çesitli meyveler ve yerel tüketime yönelik sebzeler yetistirilir.
Gümüshaciköy’ün yüksek nitelikli basma tütünü, tütün harmanlarina tat ve koku vermekte kullanilir.
Ilçede bir tütün basimevi vardir. Hayvancilik oldukça gelismistir. Yaylalarda koyun, ovalik kesimlerde ise genis çapli sigir beslenir. Ayrica tavukçuluk ve aricilik da yapilir. Orman ürünleri çesitli atölyelerde degerlendirilir. Isleyen fabrika ve imalathanelerde üretilen sicim ve ipler il disinda satilir. Ilçe topraklarinda manganez yataklari vardir.
[değiştir] Tarihi Eserler
Gümüshaciköy kentindeki tarihsel yapilar sunlardir:
- Köprülü Mehmet Pasa Camii;1660’ta Köprülü Mehmet Pasa tarafindan yaptirilan ve 1943’te deprem nedeniyle yikildiktan sonra 1948’de yeniden insa edildi
- Köprülü Mehmet Pasa’nin torunlarindan olan Hafiz Ahmet Pasa’nin oglu Abdül Baki Bey tarafindan 1756’da Haci Nadir Baba Türbesi yaninda bulunan Büyük Hamam ve
- arasta (1669);
- Yanyaki Mustafa Pasa’nin oglu Ali Riza Bey tarafindan 1898’de yaptirilan ve 1948’de yikilip yeniden yapilan saat kulesi
- Osmanli döneminde Gümüs madeni adiyla kaza merkezi olan ve Gümüshaciköy’ün 5 km Güneybatisi’nda yer alan bugünkü Gümüs bucak merkezindeki tarihsel yapilar arasinda 1429’da ahsap olarak yapildiktan sonra 1560’ta kagir olarak yeniden insa edilen ve 1946’da onarim gören Yörgüç Pasa Camisi ile
- 1415’te yapilan Haliliye Medresesi
- Kesikbaş Mezarı:Artıkabat Mahallesi,Kesikbaş Mevkii,Ayşe Pınarı civarında.
- Dedeoğlu: Orman dairesi,Jandrama eski karakolunun arkasında.
- Filibeli Mehmet Efendi Türbesi:Filibe'den gelen Mehmet Efendinin türbesi, Kırmızıların Hanıiçerisinde
- Hacana
- Ali Pir Civan Türbesi:Sarayözü(halk arasında sarayüzü)köyünde Ali Pir Civan alevi pirlerindendir.
- Kurt Baba:Bulak Kalesine yakın Eymir ile Keçiköy arasındadır.
[değiştir] Belediye
Gümüshaciköy Belediyesi 1890 da kurulmustur.2000 yili itibariyle sehir merkez nüfusu 14.057'dir. Köy nüfusu 15.738'dir. Toplam nüfusu 29.795‘tir.
[değiştir] Kültürel yapı
- Dede kültürü:
[değiştir] Özel kavramlar
sıraç: Alevinin abdestsiz namazsızına aleviler kendi içlerinde Sıraç derler. Arapça sıraç çingene demektedir.
[değiştir] Gelenek ve görenekler
[değiştir] Gümüşhacıköy'de evlenme
Evlenecek çağa gelmiş erkek çocuğu için düşünülen kızın evine, oğlan evinin yakınlarından iki-üç kişi birleşerek kız bakmaya giderler. Kız, gelen misafire çay veya kahve ikram ederek görücüye çıkmış olur.
Gelen görücüler kızı beğenirse daha sonra rahatsız etmek için de müsaade isterler ve kız oğlana , oğlan kıza bir fırsatı bulup gösterilir. İkiside biribirini beğenirse büyükler toplanarak kız evine haber salar ve dünürlüğe giderler. “Allah’ın emri, Peygamber’in kavliyle” kız istenir. Kız evinde izzet-ikram fazla olur ve gelen dünürlere yemek ikram edilirse, kız tarafınca verimkar gözle bakılır. Bu isteme iki-üç kez kız tarafının naz ve edasının bitmesine kadar sürer ve söz kesimi için gün istenir.
- Şerbet: Söz kesiminde kıza söz yüzüğü getirilerek, o gece kız ve oğlan tarafından yakınları çağrılır ve şerbet içilir.
Şerbet içilmesi her şeyin tatlılıkla gitmesi içindir. Düğünde takılacak olan takılar, eşyalar, kız tarafından yazılarak erkek tarafına verilir. Fazlalık varsa orada anlaşma sağlanır.
- Eksik Görme ve Gelin Hamamı: Daha sonra düğün günü karalaştırılır. Eksikler için hep beraber çarşıya çıkılarak takılar, eşyalar alınır. Kız tarafının yakınlarına da eksikler alınırken hediyelik gömlek, elbiselik, çorap vs. alınır. İlimiz çevresinde üç gün-üç gece düğün olur. Davul zurna tutularak oğlan evinin kapısına bayrak asılır.
Düğün evi olduğu belli olur. Gelen misafirlere yemek verilir ağırlanır. İkinci gün gelin hamamı yapılır. Kızın arkadaşları ve yiğitbaşısı (kızın herşeyiyle düğün boyunca ilgilenir) sarılan dolmalar, börekler alınarak hamama gidilir. Oğlan tarafından da birkaç kişi gelir. Hamamda def çalarak bazı oyunlar oynanır. Aynısı erkeğin arkadaşları tarafından da güvey için yapılır. Güveyin boynuna ipek peştimal atılarak, tutulan çalgıcılara oynayarak hamama gidilir. Damat traşı yapılır.
- Kına Gecesi: Gelin hamamının ardından, kına gecesi için akşama hazırlık yapılır. Oğlan tarafından erkekler toplanır. Kız tarafına yengeler diye hitap ettiğimiz, oğlan tarafından bekar kızlar ve başında iki veya üç tane büyük kadın bulunan kafile gelir.
Çeşitli oyunlar oynanır, her iki tarafta da eğlenilir. Yatsı namazından sonra oğlan tarafındaki erkekler kına almaya kız tarafına gelirler. Oğlanın da, kızın yiğit başısı gibi (sağdıç deriz) bir arkadaşı onun herşeyiyle ilgilenir. Kız tarafına gelin kınasına gelen erkekler, kızın arkadaşlarıyla pazarlık yaparak büyük bir tepsiyi kızları razı edip, parasını verip ve oynayarak geri oğlan evine gelir, damada arkadaşları, kıza da arkadaşları ilahi söyleyerek gelini ortaya getirir, ilahilerle ağlantıncaya kadar uğraşırlar. Eline ve ayağına kına yakar, avucunun içine para koyarlar (bu para gelin tarafından saklanır, elinin bereketli olması içindir.) Takıları takılır, gelenlerin eli öpülür. Gelen misafirlere leblebi, fındık, fıstık karışımı kuruyemiş dağıtılır. Bazı yerlerde bu karışımının içine bozuk para da katılır. Sabah erken kalkmak üzere geç vakit dağılırlar.
- Gelin Alma: Sabah her iki tarafta erken kalkarak hazırlığını yapar, arabalar tutulur, süslenir, tanıdık ve akrabalar arabalara binerek kız tarafına hareket ederler. Yiğitbaşı ve birkaç arkadaşı gelini hazırlarlar. Eşyaları toplanır, arabanın birine taşınır. Gelin almak için gelen oğlan tarafına önce evin kapısı kilitlenir ve yiğitbaşı bahşiş almayınca açmaz, kızın arkadaşlarından biri de gelinin çeyiz sandığında oturur, bahşişini almayınca kalkmaz. Kapıdan çıkmadan kızın oğlan kardeşi varsa o, yoksa en yakın akrabası kardeş kuşağını (kırmızı kuşak) Besmele ile üç kez bağlar, açar ve üçüncü de gelinin belinin beline bağlar, ablasının valizini alarak oğlan tarafına teslim eder (adına kardeş yolu deriz) bahşişini alır.
Gelin babası, annesi ve kardeşleriyle, yakınlarıyla helallaşır. Oğlan tarafından gelen yengeler gelini teslim alırlar. Kız tarafından alınan küçük yastık yengelerden birine satılır. Dualar okunarak, gelin arabaya bindirilir. Oğlan evine gelen gelini kapıda kayınvalide ve kaynata karşılar. Gelinin bindiği arabanın kapısı kilitlenerek kapı açılmıyor bahşişi alınır. İsterse gelinde arabadan inmez ve kaynanadan bahşiş ister. Dua okunduktan sonra gelinin eline ekmek verilerek yedirilir. Kapının arkasına çivi çıkartılır.
Yumurta pişirilerek yedirilir. Yumurta yedirmekle hemen çocuklarının olması anlatılır. Gelinin başına para ve leblebi dökülür, önünde çömlek kırılır.
- Çeyiz Asma: Gelinin odası hazırlanıp duvarlara ve tavana ip asılarak gelinin çeyizinde ne var, ne yok hepsi güzel bir şekilde duvarlara asılarak çeyiz bakmaya gelenlere gösterilir. Bir hafta çeyiz bakma olur.
[değiştir] Gümüşhacıköy'de Sünnet Düğünleri
Sünnet Düğünü: On-on iki yaşlarına giren çocuklar için yapılan sünnet günü ve sünnet düğünüdür. Sünnet düğünleri ekseriye Pazar günleri yapılır. Çocuk genellikle yalnız sünnet edilmez. Kardeşi yoksa yakınlarından bir çocuk bunların yanına fakir ve öksüz çocuklarda alınır. Sünnet olacak çocuklar banyoya götürülüp, güzel elbiseler giydirilip gezdirilir. Gelen davetlilere yemekler ikram edilir. Yenilir, içilir, eğlenceler yapılır. Ayrıca mevlüt okutularak sünnet yapanlar da vardır. Yemekler yenildikten sonra, çocuklar sünnet ettirilir. Davetliler getirdikleri hediyeleri sünnet olan çocuklara vererek dağıtırlar. Erkekler dağıldıktan sonra sünnet evini kadınlar doldurur ve eğlence yaparlar.
[değiştir] Coğrafi yapı
Amasya ili Karadeniz Bölgesi’nin orta bölümünde yer almaktadır.Gümüşhacıköy ilin kuzey-batısında konumlanmaktadır.İlçemiz doğusunda Merzifon’a 20 km.,batıda Çorum ili Osmancık ilçesine 40km.,güneyde Hamamözü ilçesi(25km.) üzerinden Çorum iline 60km. devlet karayolu ile bağlı olup,ayrıca kuzeyden de Samsun ili Vezirköprü ilçesine yayla yolundan 40km. uzaklıkta bulunmaktadır.
İlçemiz 600km2 civarında bir yüzölçüme sahiptir.Deniz seviyesinden yüksekliği 810m dir.
Gümüşhacıköy kuzeyinde Taşan(tavşan) dağı,batıda İnegöl dağı,güney-batıda Ereğli(Saray) dağı ile çevrili olup doğusunda geniş Gümüş ovası bulunmaktadır.Gümüşhacıköy 35 derece 15 dakika doğu boylamı, 40 derece 52 dakika 48 saniye kuzey enlemindedir.
İlçemizin en yüksek noktaları Taşan dağı üzerinde Gök oluk(1909m.),Yuvalı(1901m.) ve İnegöl dağı zirvesi ise 1864m. dir.
Gümüşhacıköy önemli bir akarsuya sahip olmamakla birlikte İnegöl dağından doğan İmirler çayı,Taşan dağından doğan Kuru çay ile birleşip,ilçe merkezini ikiye bölerek Gümüş ovası boyunca uzanır.Gümüş kasabasından geçen Kabadere ile su gözleri birleşerek Gümüş ovasından Çavuşköy civarlarında ilçemizden geçen çayla birleşerek Yeşil ırmak kolu olan Tersakan’a karışmaktadır.
İçemizde 4 adet sulama amaçlı gölet bulunmaktadır.Bunlardan en büyüğü Karaköy(Balıklı),sırası ile İmirler, Çitli Bağlıca,ve Keltepe mevkiinde bulunan Ayvalı göletleridir.Bu göletler sulu tarım alnlarını genişleterek hakımızın ekonomik gelir seviyesini artırmakla kalmayıp,barındırdığı balıklarlada sosyal hayata renk katmaktadır.
[değiştir] İklim
Orta Karadeniz ile İç Anadolu iklimine diğer bir ifade ile kıyı ve karasal iklim arasında geçiş bölgesi karakteri taşımaktadır. İlk bahar, yaz ve kış mevsimlerinde Orta Avrupa’dan başlayıp. Balkanlar üzerinden ülkemizi etkisi altına alan hava akımı etkisi altındadır. Serin ve Karadeniz’den nem kazanan bu hava akımından dolayı yağışlarda belirgin bir devamlılık oluşur.Son baharda ise Ege ve Marmara’dan sokulan Karadeniz’e doğru ilerleyen hava kitlesi kısa süreli sağanak yağışları meydana getirir.
[değiştir] Nüfus
Gümüşhacıköy’ün nüfusu 2000 yılı nüfus sayımına göre 14027 merkez, 15768 köy ve 29795 toplam nüfusa sahiptir. İlçe nüfusunun geçimini %70 tarım ve hayvancılık oluşturur. Tarım sahasında çalışan nüfus toplam nüfusun % 75- 80’ini bulmaktadır.
[değiştir] Tarım
Hasadı yapılan tarım ürünleri buğday,şeker pancarı,soğan tütün haşhaş arpa fiğ ve nohuttur.İlçemizde yeni yeni bağ ve bahçecilik ve seracılık yaygınlaşma göstererek ürün çeşitliliğinin artmasına ve halkımızın gelir seviyesinin artmasına yeni alternatifler sunmaktadır.İlçemizin hayvan potansiyeli yerli ,melez ve kültür ırkı büyük baş hayvanlardan oluşmakta ve suni tohumlama hizmetleri ile kültür ırkı hayvan oranı gün geçtikçe artmaktadır.Aralık 2003 itibariyle hayvan sayılarımz: büyük baş hayvan:14122, küçükbaş hayvan sayımz 18000 civarındadır.
[değiştir] Ulaşım
- Karayolu: Amasya Avrupa-İran uluslararası karayolu ile İç Anadolu'yu Karadeniz'e bağlayan yolların kesiştiği bölgede bulunmaktadır. İlimize ait aşağıda belirtilen otobüs işletmelerince Türkiye'nin her tarafına seferler düzenlenmektedir.
[değiştir] HAVAYOLU-DENİZYOLU
İlimize en yakın limanlar 130 km. uzaklıktaki Samsun ilinde bulunmakta dır.
[değiştir] Alevi Sünni Kardeşliği:
Alevi - sünni kardeşliğinin en iyi şekilde binlerce yıl yaşandığı mümtaz bir ilçedir.
Her nekadar 12 Eylül öncesi siyasal çıkar amaçlı kin tohumları atılmışsa da bazı marjinal kesimler ve toplumun dışladığı kimseler dışında pek tasvip bulmamıştır. Bunun sebebi olarak en başat faktör Gümüşhacıköy deki alevilerin diğer alevilerden ayrılarak namaz kılabilen bir niteliğe sahip olmalarıdır.
Eskiden evlerde mevlid okunurken mevlidin bir bahri olarak Hikaye-i Kesikbaş okunurdu. Bu tamamen alevi kaynaklı bir gelenek ve kaynaşma idi. Şimdilerde bu bahir okunmamaktadır.
[değiştir] Yerleşim Yerleri
[değiştir] Gümüş Beldesi
Gümüşhacıköy ilçesinin tek beldesidir
[değiştir] Kabaoğuz Köyleri
Kabaoğuz köylerinin orjinal adı kabuguz dur (g boğazdan gelir). Uz veya guz Türkçe oğuz demektir. Yani kaba Oğuz Köyleri demek oluyor. Aynı şekilde Rumeli'de Kayılar kazasındaki Kuzlu küy denen yerde halk arasında Guzlu gibi teleffuz edilir ve Osmanlı Tapu Tahrir Defterlerinde Oğuzlu karyesi diye yazılır.
[değiştir] Akpınar
Çorum ili ile sınırında yer almaktadır. 1800 lü yılların son çeğreğinde kurulduğu tahmin edilmektedir.Rivayete göre köyde akmayan pınara " ak pınar" diye seslenilmesi ile ve bunun ağızdan ağıza dolaşarak Akpınar adını aldığına inanılmaktadır. Birinci dünya savaşından sonra Sivas ili Hafik ilçesi Hubyar köyü ve çevresinden yoğun göç almıştır.
Başlıca geçim geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Buğday, tütün, arpa ve haşhaş başlıca tarım ürünleridir. Köy 1980 li yıllardan itibaren sürekli olarak istanbul'a göç vermiştir. Şuan Akpınar Köyünün nüfusu 20 civarındadır. Istanbul'da 400 civarında Akpınarlı yaşamaktadır ve Gaziosmanpaşa da kurulu "Amasya ili Gümüşhacıköyü Akpınar Köyü Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği" altında birleşmişlerdir. Köyün önemli noktaları, Temel Tekke, Düz Tekke ve diğer mezra ve arazileri olarak gösterilebilir.
Kültür olarak bektaşi alevisi bir köydür.
[değiştir] Alören
Gümüşhacıköy ilçesine 11 km uzaklıktadır.
[değiştir] Bacakoğlu
[değiştir] Bademli
[değiştir] Balıklı
[değiştir] Beden
[değiştir] Çalköy
[değiştir] Çavuşköy
[değiştir] Çetmi
[değiştir] Çiftçioğlu
[değiştir] Çitli
[değiştir] Derbentobruğu
[değiştir] Doluca
[değiştir] Dumanlı
[değiştir] Eslemez
[değiştir] Güplüce
[değiştir] Güllüce
[değiştir] Güvemözü
[değiştir] İmirler
[değiştir] Kağnıcı
[değiştir] Karaali
[değiştir] Karacaören
[değiştir] Karakaya
[değiştir] Keçiköy
[değiştir] Kılıçaslan
[değiştir] Kırca
[değiştir] Kızık
[değiştir] Kızılcaköy
[değiştir] Kiziroğlu
[değiştir] Koltuk
[değiştir] Konuktepe
[değiştir] Korkut
[değiştir] Köseler
[değiştir] Kutluca
[değiştir] Kuzalan
[değiştir] Ovabaşı
[değiştir] Pusacak
[değiştir] Sallar
[değiştir] Saraycık
[değiştir] Sarayözü
[değiştir] Sekü
[değiştir] Yazıyeri
 |
Gümüşhacıköy belde ve köyleri |  |
|---|---|---|
|
İl: Amasya ● İlçe Merkezi: Gümüşhacıköy |
||
|
Amasya İlçeleri: Merkez ilçe • Göynücek • Gümüşhacıköy • Hamamözü • Merzifon • Suluova • Taşova |
||
|
Amasya ilinin ilçeleri | |
|---|---|---|
|
Merkez | Göynücek | Gümüşhacıköy | Hamamözü | Merzifon | Suluova | Taşova |
||
