Özbekçe dilbilgisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Konu başlıkları 1 İsmin Halleri 2 Zamirler 2.1 Şahıs Zamirleri 3 İyelik Ekleri 4 Şimdiki Zaman 5 Şimdiki-gelecek Zaman 6 Gelecek Zaman 7 Gelecek-Geniş Zaman 8 Görülen Geçmiş Zaman 9 Yakın Geçmiş Zaman 10 Öğrenilen Geçmiş Zaman 11 Gereklilik 12 Şart 13 Ayrıca Bakınız

[değiştir] İsmin Halleri

Casus	Özbekçe	Türkçe
Nom.	uy	ev
Akk.	uyni	evi
Dat.	uyga	eve
Lok.	uyda	evde
Abl.	uydan	evden
Gen.	uyning	evin

Yukarıda görülen -ni /ni/, -ga /gä/, -da /dä/, -dan /dän/, -ning /niñ/ ekleri (yani Suffixler) ses uyumuna göre değişmez!

Çokluk eki: -lar

• uylar: evler
• tillar: diller vs.

[değiştir] Zamirler

[değiştir] Şahıs Zamirleri

Kishilik Olmoshi:

Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
Men	Ben	Biz	biz
Men o'quvchiman	ben öğrenciyim	Biz o'quvchimiz	biz öğrenciyiz
Men o'quvchi emasman	ben öğrenci değilim	Biz o'quvchi emasmiz	biz öğrenci değiliz
Men o'quvchi edim	ben öğrenciydim	Biz o'quvchi edik	biz öğrenciydik
Men o'quvchi emas edim	ben öğrenci değildim	Biz o'quvchi emas edik	biz öğrenci değildik
Sen	sen	Siz	siz
Sen o'quvchisan	sen öğrencisin	Siz o'quvchisiz	siz öğrencisiniz
Sen o'quvchi emassan	sen öğrenci değilsin	Siz o'quvchi emassiz	siz öğrenci değilsiniz
Sen o'quvchi eding	sen öğrenciydin	Siz o'quvchi edingiz	siz öğrenciydiniz
Sen o'quvchi emas eding	sen öğrenci değildin	Siz o'quvchi emas edingiz	siz öğrenci değildiniz
U	O	Ular	onlar
U o'quvchi(dir)	o öğrencidir	Ular o'quvchi(lar)(dir)	onlar öğrencidir
U o'quvchi emas(dir)	o öğrenci değildir	Ular o'quvchi emas(dir)(lar)	onlar öğrenci değildir
U o'quvchi edi	o öğrenciydi	Ular o'quvchi edi(lar)	onlar öğrenciydi
U o'quvchi emas edi	o öğrenci değildi	Ular o'quvchi emas edi(lar)	onlar öğrenci değildi

Yukarıda görülen -man /män/, -san /sän/, -dir /dir/, -miz /miz/, -siz /siz/, lar /lär/ ekleri ses uyumuna göre değişmez!

Bundan başka, değil anlamındaki emas sözü kimi zaman mas biçiminde kısa da kullanılabilir.

[değiştir] İyelik Ekleri

Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
uyim	evim	bolam	çocuğum
uying	evin	bolang	çocuğun
uyi	evi	bolasi	çocuğu
uyimiz	evimiz	bolamiz	çocuğumuz
uyingiz	eviniz	bolangiz	çocuğunuz
uylari	evleri	bolalari	çocukları

3. şahıs iyelik eklerinden sonra pronominal n kullanılmaz

• uyidan: evinden
• uylaridan: evlerinden

[değiştir] Şimdiki Zaman

Hozirgi Zamon

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelyapman	geliyorum	kelmayapman	gelmiyorum
kelyapsan	geliyorsun	kelmayapsan	gelmiyorsun
kelyapti	geliyor	kelmayapti	gelmiyor
kelyapmiz	geliyoruz	kelmayapmiz	gelmiyoruz
kelyapsiz	geliyorsunuz	kelmayapsiz	gelmiyorsunuz
kelyaptilar	geliyorlar	kelmayaptilar	gelmiyorlar
kelishyapti	geliyorlar	kelishmayapti	gelmiyorlar

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelayotirman	geliyorum	kelmayotirman	gelmiyorum
kelayotirsan	geliyorsun	kelmayotirsan	gelmiyorsun
kelayotir	geliyor	kelmayotir	gelmiyor
kelayotirmiz	geliyoruz	kelmayotirmiz	gelmiyoruz
kelayotirsiz	geliyorsunuz	kelmayotirsiz	gelmiyorsunuz
kelayotirlar	geliyorlar	kelmayotirlar	gelmiyorlar
kelishayotir	geliyorlar	kelishmayotir	gelmiyorlar

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelmoqdaman	gelmekteyim	kelmamoqdaman	gelmemekteyim
kelmoqdasan	gelmektesin	kelmamoqdasan	gelmemektesin
kelmoqda	gelmekte	kelmamoqda	gelmemekte
kelmoqdamiz	gelmekteyiz	kelmamoqdamiz	gelmemekteyiz
kelmoqdasiz	gelmektesiniz	kelmamoqdasiz	gelmemektesiniz
kelmoqdalar	gelmekteler	kelmamoqdalar	gelmemekteler
kelishmoqda	gelmekteler	kelishmamoqdalar	gelmemekteler

Tasvirî fiillerle kurulan Şimdiki Zaman:

• kelib yatibman, kelib yatibsan, kelib yatibdi, kelib yatibmiz, kelib yatibsiz, kelib yatibdilar
• kelib turibman, kelib turibsan, kelib turibdi, kelib turibmiz, kelib turibsiz, kelib turibdilar
• kelib o'tiribman, kelib o'tiribsan, kelib o'tiribdi, kelib o'tiribmiz, kelib o'tiribsiz, kelib o'tiribdilar
• kelib yuribman, kelib yuribsan, kelib yuribdi, kelib yuribmiz, kelib yuribsiz, kelib yuribdilar

[değiştir] Şimdiki-gelecek Zaman

Hozirgi-kelasi Zamon

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelarman	gelirim	kelmasman	gelmem
kelarsan	gelirsin	kelmassan	gelmezsin
kelar	gelir	kelmas	gelmez
kelarmiz	geliriz	kelmasmiz	gelmeyiz
kelarsiz	gelirsiniz	kelmassiz	gelmezsiniz
kelarlar	gelirler	kelmaslar	gelmezler
kelishar	gelirler	kelishmas	gelmezler

[değiştir] Gelecek Zaman

Kelasi Zamon

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelajakman	geleceğim	kelmayajakman	gelmeyeceğim
kelajaksan	geleceksin	kelmayajaksan	gelmeyeceksin
kelajak	gelecek	kelmayajak	gelmeyecek
kelajakmiz	geleceğiz	kelmayajakmiz	gelmeyeceğiz
kelajaksiz	geleceksiniz	kelmayajaksiz	gelmeyeceksiniz
kelajaklar	gelecekler	kelmayajaklar	gelmeyecekler

[değiştir] Gelecek-Geniş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelaman	geleceğim/gelirim	kelmayman	gelmeyeceğim/gelmem
kelasan	geleceksin/gelirsin	kelmaysan	gelmeyeceksin/gelmezsin
keladi	gelecek/gelir	kelmaydi	gelmeyecek/gelmez
kelamiz	geleceğiz/geliriz	kelmaymiz	gelmeyeceğiz/gelmeyiz
kelasiz	geleceksiniz/gelirsiniz	kelmaysiz	gelmeyeceksiniz/gelmezsiniz
keladilar	gelecekler/gelirler	kelmaydilar	gelmeyecekler/gelmezler
kelishadi	gelecekler/gelirler	kelishmaslar	gelmeyecekler/gelmezler

Sesli harfle biten fiillerin çekimi farklıdır:

• o'qiyman okuyacağım/okurum

Bazen Türkçe şimdiki zamanı karşılar:

• qayerda o'qiysiz? nerede okuyorsunuz?

[değiştir] Görülen Geçmiş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
keldim	geldim	kelmadim	gelmedim
kelding	geldin	kelmading	gelmedin
keldi	geldi	kelmadi	gelmedi
keldik	geldik	kelmadik	gelmedik
keldingiz	geldiniz	kelmadingiz	gelmediniz
keldilar	geldiler	kelmadilar	gelmediler
kelishdi	geldiler	kelishmadi	gelmediler

[değiştir] Yakın Geçmiş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe			Türkçe
kelganman	geldim	kelmaganman	kelgan emasman	kelganim yo'q	gelmedim
kelgansan	geldin	kelmagansan	kelgan emassan	kelganing yo'q	gelmedin
kelgan	geldi	kelmagan	kelgan emas	kelgani yo'q	gelmedi
kelganmiz	geldik	kelmaganmiz	kelgan emasmiz	kelganimiz yo'q	gelmedik
kelgansiz	geldiniz	kelmagansiz	kelgan emassiz	kelganingiz yo'q	gelmediniz
kelganlar	geldiler	kelmaganlar	kelgan emas(lar)	kelgan(lar)i yo'q	gelmediler
kelishgan	geldiler	kelishmagan	kelishgan emas	kelishgani yo'q	gelmediler

[değiştir] Öğrenilen Geçmiş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelibman	gelmişim	kelmabman	gelmemişim
kelibsan	gelmişsin	kelmabsan	gelmemişsin
kelibdi	gelmiş	kelmabdi	gelmemiş
kelibmiz	gelmişiz	kelmabmiz	gelmemişiz
kelibsiz	gelmişsiniz	kelmabsiz	gelmemişsiniz
keliblar	gelmişler	kelmablar	gelmemişler
kelishibdi	gelmişler	kelishmabdi	gelmemişler

[değiştir] Gereklilik

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelishim kerak	gelmeliyim	kelishim kerak emas	gelmemeliyim
kelishing kerak	gelmelisin	kelishing kerak emas	gelmemelisin
kelishi kerak	gelmeli(dir)	kelishi kerak emas	gelmemeli(dir)
kelishimiz kerak	gelmeliyiz	kelishimiz kerak emas	gelmemeliyiz
kelishingiz kerak	gelmelisiniz	kelishingiz kerak emas	gelmemelisiniz
kelishlari kerak	gelmeli(dir)ler	kelishlari kerak emas	gelmemeli(dir)ler

[değiştir] Şart

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelsam	gelirsem	kelmasam	gelmezsem
kelsang	gelirsen	kelmasang	gelmezsen
kelsa	gelirse	kelmasa	gelmezse
kelsak	gelirsek	kelmasak	gelmezsek
kelsangiz	gelirseniz	kelmasangiz	gelmezseniz
kelsalar	gelirlerse	kelmasalar	gelmezlerse
kelishsa	gelirlerse	kelishmasa	gelmezlerse

Rivayet çekimlerinde ekan/emish, hikaye çekimlerinde edi kullanılır.

[değiştir] Ayrıca Bakınız

• Özbekçe