Tryb rozkazujący
Z Wikipedii
Tryb rozkazujący (łac. imperativus) – jeden z podstawowych trybów w mowie. Wyraża zazwyczaj rozkaz, życzenie lub prośbę. Stosowany jest do wszystkich osób, łącznie z pierwszą osobą liczby pojedynczej, choć w tym wypadku rozumiany jest jako figura retoryczna. W wielu językach występuje również w czasie przeszłym. Aby wzmocnić wymowę, często używa się wykrzyknika. Istnieje kilka form omownych, zastępujących tryb gramatyczny - najczęściej jest to konstrukcja z czasownikiem musieć.
Spis treści |
[edytuj] Język polski
Dla drugiej osoby obu liczb oraz pierwszej osoby liczby mnogiej istnieją formy morfologiczne. Tryb rozkazujący dla pozostałych osób tworzymy przez partykułę niech i odpowiednie formy czasu teraźniejszego w trybie orzekającym.
niech idę idźmy idź idźcie niech idzie niech idą
Dla czasu przeszłego stosuje się formę omowną z partykułą oby i czasownikiem w czasie przeszłym. Nie jest to jednak konstrukcja swoista i stosuje się ją często tylko przy tłumaczeniu trybu rozkazującego w czasie przeszłym z innych języków.
- Oby poszedł.
[edytuj] Język angielski
W najczęściej używanej drugiej osoby liczby pojedynczej i mnogiej jest tożsamy z bezokolicznikiem (bez wyróżnika to) W pozostałych osobach używa się czasownika let, zaimka w formie dopełnienia i bezokolicznika. Przeczymy używając dla drugiej osoby formy don't a dla pozostałych partykuły not
let me go let us (let's) go go go let him/her go let them go
Pewne znaczenie trybu rozkazującego przejawia czasownik shall, w przeszłości służący głównie do wyrażania rozkazów. a obecnie będący obecnie w zaniku, zwłaszcza poza Anglią. Służy on do budowy czasu przyszłego, ale również tzw. coloured future - przyszłości w aspekcie modalnym - występuje wtedy (w przeciwieństwie do czasu przyszłego) we wszystkich osobach.
I shall read we shall read you shall read you shall read he/she shall read they shall read
Często stosowany jest w oficjalnych rozkazach, upomnieniach itp., np.
- Each employee shall obey the Health and Safety rules (każdy pracownik musi przestrzegać przepisów BHP)
W mowie potocznej rzadko stosowany, często w żartobliwym kontekście:
- You shall listen - masz słuchać
Tradycyjnie z czasownikiem shall łączy się tekst dziesięciu przykazań
- Thou shalt not kill (w wersji współczesnej You shall not kill) - nie zabijaj.
[edytuj] Język fiński
Regularnie tworzy się wszystkie formy czasu przyszłego
nie występuje (me) syökäämme (sinä) syö (te) syökää (hän) syököön (he) syökööt
Formy trybu rozkazującego czasu przeszłego, tylko dla trzeciej osoby obu liczb"
olkoon syönyt olkoot syöneet
Można przetłumaczyć jako Miał zjeść!. Występuje tryb rozkazujący dla czasu przeszłego dla III osoby obu liczb, nie ma on jednak obecnie znaczenia praktycznego.
[edytuj] Język francuski
W jęz. francuskim tryb rozkazujący czasu teraźniejszego jako odrębna forma gramatyczna występuje tylko w drugiej osobie obu liczb. W liczbie pojedynczej formę tworzy się od I os. l.p., formy liczby mnogiej są tożsame z formami odpowiednich osób w czasie teraźniejszym. Oto przykładowe tryby rozkazujące kilku czasowników:
lire (czytać) lis! lisons! lisez! ne lis pas! ne lisez pas! parler (mówić) parle! parlons! parlez! ne parle pas! ne parlez pas! finir (kończyć) finis! finissons! finissez! ne fini pas! ne finissez pas!
W pozostałych osobach używa się trybu łączącego
que je lise -
- -
qu'il (elle) lise qu'ils (elles) lisent
Istnieje również tryb rozkazujący czasu przyszłego, składający sie z subjonctifu czasownika être i imesłowu przysłówkowego biernego.
- ayons fini
aie fini ayez fini
- -
Obecnie nie ma znaczenia praktycznego.
