Torpedowiec
Z Wikipedii
Torpedowiec - klasa niewielkich okrętów przeznaczonych do wykonywania ataków torpedowych na większe okręty nieprzyjaciela. Powstała pod koniec XIX w i używana była do II wojny światowej.
 |
|
|
|
|
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] XIX wiek
Protoplastami torpedowców były kutry parowe uzbrojone w miny wytykowe albo miny holowane za okrętem. Bodziec powstaniu klasy torpedowców dało dopiero skonstruowanie torped samobieżnych na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku. Oprócz uzbrajania w torpedy większych okrętów powstała koncepcja budowy małych i tanich jednostek, dla których torpedy stanowiły jedyne lub główne uzbrojenie. Pierwszym specjalnie zbudowanym torpedowcem był brytyjski "Lighting" (TB.1) zakładów Thornycroft z 1876[1]. Wkrótce po nim liczne torpedowce zaczęły budować także Francja, Niemcy i inne państwa. Zwłaszcza znanymi producentami na świecie stały się brytyjskie firmy Thornycroft i Yarrow, niemiecki Schichau w Elblągu i francuski Normand. Okresem największego rozwoju klasy torpedowców i najliczniejszej ich budowy były lata 1880-1905.
Torpedowce końca XIX wieku zwykle miały wyporność od kilkudziesięciu do 100 ton, rzadziej do 200 ton. Pojedynczo budowano jednostki większe. Uzbrojenie stanowiły 1-3 wyrzutnie torped i, poza najmniejszymi jednostkami, małokalibrowe działka (do 37-47 mm). Często stosowano jedną stałą wyrzutnię torped na dziobie, ponadto wyrzutnie obrotowe na pokładzie. Typowym kalibrem torped był 356 mm (14 cali), później 450-457 mm. Większość osiągała prędkość od kilkunastu do 24 węzłów. Długość kadłuba wynosiła poniżej 50 m.
Początkowo torpedowce były postrzegane jako wyjątkowo groźna broń, dostępna w dużych ilościach dla państw nie będących potęgami morskimi, zdolna zwalczać wielokrotnie większe i droższe pancerniki, stanowiące wówczas podstawę flot. Nacisk na rozwój torpedowców kładła m.in. francuska tzw. "młoda szkoła". Z uwagi na to zagrożenie, w latach 90. XIX wieku wykształciły się z torpedowców większe i szybsze okręty, o silniejszym uzbrojeniu artyleryjskim, przeznaczone początkowo specjalnie do walki z torpedowcami i stąd nazwane klasą kontrtorpedowców, następnie niszczycieli. Dzięki swojej wielkości (od 250-400 ton wzwyż), eliminowały one wspólną wadę torpedowców, jaką była niewielka dzielność morska i z czasem zastąpiły one torpedowce. Początkowo w celu walki z torpedowcami budowano też niewielkie kanonierki torpedowe, lecz nie przewyższały one ich prędkością.
[edytuj] I wojna światowa
Podczas I wojny światowej i w latach bezpośrednio ją poprzedzających budowano już niewielkie ilości torpedowców; głównie używano starszych okrętów. Nowe jednostki budowali przede wszystkim Niemcy, do operacji przybrzeżnych we Flandrii. Torpedowce okresu wojny miały do 300 ton wyporności i prędkość do 29 węzłów, a kaliber dział sięgnął 75 mm - 88 mm (należy wspomnieć, że Niemcy, Francuzi i Rosjanie budowali też większe okręty klasyfikowane oficjalnie jako "duże torpedowce" lub "torpedowce eskadrowe", lecz zalicza się je powszechnie do odrębnej klasy niszczycieli).
[edytuj] II wojna światowa
Po I wojnie światowej budowano w dalszym ciągu niewiele nowych jednostek klasy torpedowców. Zostały one wyparte z jednej strony przez silniejsze i bardziej uniwersalne niszczyciele, a z drugiej przez mniejsze i szybsze kutry torpedowe, stanowiące powrót do koncepcji torpedowców jako małych i tanich okrętów. Z drugiej strony, traktat londyński z 1930, ograniczający zbrojenia morskie, zezwalał na budowę torpedowców o wyporności do 600 ton bez ograniczeń, nakładając jednocześnie ograniczenia ilościowe na niszczyciele, co spowodowało ograniczony renesans tej klasy i budowę nowoczesnych jednostek przez Włochy, Francję i Japonię. Oprócz tych państw, nowe torpedowce budowano w III Rzeszy.
W okresie II wojny światowej torpedowce były jeszcze używane w stosunkowo niewielkich ilościach przez Niemcy, Włochy, Francję i Japonię oraz mniejsze państwa, głównie do zadań drugorzędnych, np. eskortowych. Po II wojnie światowej klasa ta ostatecznie zanikła, używano jedynie przez pewien czas istniejących okrętów. Torpedowce okresu II wojny światowej miały ok. 600-950 ton wyporności, prędkość do 35 węzłów. Uzbrojenie torpedowców stanowiło do 6 obrotowych wyrzutni torpedowych kalibru do 533 mm i do 3 dział kalibru 100 - 105 mm (japońskie - 120 mm). Wyjątkiem były niemieckie większe okręty typu 1939 (Elbing), klasyfikowane jako "torpedowce floty", lecz będące w istocie małymi niszczycielami[2].
[edytuj] Użycie w Polsce
Polska Marynarka Wojenna posiadała w okresie międzywojennym 6 poniemieckich torpedowców, wycofanych z użytku w tej roli jeszcze w latach 30. z uwagi na przestarzałość: ORP Kaszub, ORP Krakowiak, ORP Kujawiak, ORP Mazur, ORP Podhalanin, ORP Ślązak.
[edytuj] Blibliografia
- Roger Chesneau, Eugène Kolesnik: Conway's All the World's Fighting Ships, 1860-1905, Conway Maritime Press, London, 1979, ISBN 0-85177-133-5.
Przypisy
- ↑ Podawany niekiedy jako pierwszy torpedowiec norweski "Rap" zbudowany w brytyjskich zakładach Thornycroft w 1873, został uzbrojony w torpedy samobieżne dopiero w 1879
- ↑ Warto zauważyć, że również Francuzi w okresie międzywojenym klasyfikowali średniej wielkości niszczyciele jako "torpedowce eskadrowe" (torpilleur d'escadre), a jedynie duże jako "kontrtorpedowce". Z kolei w języku rosyjskim jedynym określeniem niszczycieli jest "torpedowiec eskadrowy" (w skrócie: esminec)
