Niszczyciel

Z Wikipedii

ORP Grom
Obraz olejny Wiesława Sierocińskiego

Niszczyciel (zwany wcześniej kontrtorpedowcem) – klasa uniwersalnych, szybkich okrętów torpedowo-artyleryjskich średniej wielkości, obecnie rakietowo-artyleryjskich (niszczyciele rakietowe).

Spis treści

1 Początki klasy
2 II wojna światowa
3 Po II wojnie światowej
4 Polskie niszczyciele

[edytuj] Początki klasy

Klasa niszczycieli powstała pod koniec XIX w., jako okrętów przeznaczonych do zwalczania torpedowców i ochrony przed nimi zespołów okrętów głównych klas. Stąd pochodzą nazwy klasy: kontrtorpedowiec (tłumaczenie z języka francuskiego: contre-torpilleur) lub niszczyciel (z ang. torpedo boat destroyer - niszczyciel torpedowców, skrócone potem do destroyer - niszczyciel). Należy wspomnieć, że w Polsce przed II wojną światową używano terminu "kontrtorpedowiec", dopiero podczas wojny wypartego przez "niszczyciel".

W ten sposób powstały niszczyciele – większe, szybsze i lepiej uzbrojone niż ich potencjalni przeciwnicy. Konstrukcyjnie klasa ta wywodziła się z dużych torpedowców. Bardzo szybko okazało się że, oprócz podstawowego zadania jakim było zwalczanie torpedowców, okręty te dzięki zwiększeniu wyporności i siły uzbrojenia doskonale nadają się do wykonywania wielu innych zadań. Jeszcze przed I wojną światową wykonywały skuteczne ataki torpedowe na wrogie okręty i prowadziły rozpoznanie, m.in. niszczyciele aktywnie używane były przez obie strony w wojnie rosyjsko-japońskiej 1904-1905.

Podstawowymi parametrami określającymi siłę bojową niszczycieli są: uzbrojenie, prędkość i wyporność.

Uzbrojenie pierwszych niszczycieli składało się z 4-6 dział kalibru od 47 do 88 mm i kilku (najczęściej 2) wyrzutni torpedowych. Typowe dla tego okresu niszczyciele budowy angielskiej, używane np. przez Japonię w 1904 roku, były uzbrojone w 1 działo 76 mm, 5 dział 57 mm i 2 wyrzutnie torpedowe kaliber 450 mm, ich wyporność wynosiła zaledwie 370 t, a szybkość 26-30 węzłów.

W czasie I wojny światowej niszczyciele zaczęły być dodatkowo używane jako eskorta większych zespołów i konwojów przeciwko okrętom podwodnym, stawiały miny, ostrzeliwały wrogie wybrzeża. W bardzo szybkim czasie stały się okrętami uniwersalnymi o dużej, jak na swoją wielkość, sile bojowej. Jeszcze przed wojną, napęd niszczycieli zaczęły stanowić turbiny parowe w miejsce stosowanych dotąd maszyn parowych.

Niszczyciele okresu I wojny światowej nosiły zwykle uzbrojenie składające się z 3-4 dział kalibru 102/105 mm i 4-6 wyrzutni torpedowych, których kaliber wzrósł do 533 mm. Wyporność niszczycieli wynosiła przeciętnie 1000-1300 ton, a ich prędkość 30-35 węzłów. Na ich pokładach pojawiły się też pierwsze działka przeciwlotnicze.

[edytuj] II wojna światowa

Amerykański niszczyciel z okresu II wojny światowej USS "John Rodgers"

W okresie międzywojennym uzbrojenie niszczycieli stawało się coraz silniejsze, standardem stały się działa kaliber 120 mm. Większość państw, jak Francja, Wielka Brytania, USA, Włochy, ZSRR budowała równolegle dwa rodzaje niszczycieli: niszczyciele o wyporności ok. 1300 – 1500 ton, uzbrojone zwykle w 4 działa kaliber 120-130 mm (np. OF Ouragan, ORP Wicher), oraz mniej liczne większe niszczyciele (np. ORP "Błyskawica"). Z czasem budowane najliczniej "małe" niszczyciele przekształciły się w uniwersalne okręty średnich rozmiarów o wyporności ok. 1600 – 2000 ton i równie silnym uzbrojeniu w 6 dział kaliber 120-130 mm (np. brytyjski typ "N" – ORP "Piorun").

Większe niszczyciele nazywane były też wielkimi niszczycielami lub liderami i służyły w założeniu do przewodzenia flotyllom niszczycieli. Miały one wyporność od 1800 do 2500 ton i uzbrojenie od 5 do 8 dział kalibru 120-138 mm. Największe były 2 francuskie okręty ("superniszczyciele") typu Volta o wyporności 2880 ton, uzbrojone w 8 dział 138 mm. Niemcy, obok wielkich niszczycieli, o "krążowniczym" kalibrze dział do 150 mm, wybudowali serię okrętów typu "Z" uzbrojonych w działa kalibru 127 mm. Oprócz tego budowali także duże torpedowce. Japonia z kolei od 1930 roku budowała jedynie duże jak na europejskie standardy okręty, uzbrojone w 4-6 dział 127 mm.

Wszystkie niszczyciele tego okresu uzbrojone były ponadto w kilka – zwykle 5-8 wyrzutni torpedowych, niektóre typy miały nawet do 12-16 wyrzutni. Stosowano powszechnie torpedy kaliber 533 mm, jedynie Japończycy wprowadzili własne potężne torpedy kaliber 610 mm ("długie lance"). Jednym z głównych zadań niszczycieli tego okresu stało się także poszukiwanie i zwalczanie okrętów podwodnych, za pomocą stacji hydrolokacyjnych i bomb głębinowych, także wystrzeliwanych na odległość z miotaczy bomb głębinowych. Większość okrętów mogła ponadto stawiać kilkadziesiąt min.

Artyleria niszczycieli tego okresu chroniona była od odłamków nieopancerzonymi maskami, a w niektórych konstrukcjach pojawiły się też zamknięte wieże, chroniące ją od wpływów atmosferycznych.

Jeszcze w okresie międzywojennym amerykańskie i japońskie okręty zaczęły być uzbrajane w artylerię uniwersalną – działa głównego kalibru (127 mm) mogące dzięki dużym kątom podniesienia prowadzić ogień zarówno do celów morskich, jak i samolotów. Okręty tego okresu miały jednak wciąż niewiele armat przeciwlotniczych. Radykalnie zmieniła ten stan II wojna światowa, przynosząc ze sobą jednoznaczne potwierdzenie dominującej roli lotnictwa na morzu. Nowe i starsze okręty zaczęły być dozbrajane w znaczne ilości małokalibrowych działek przeciwlotniczych (20 – 40 mm), dające im możliwość walki z samolotami, często kosztem usunięcia części mniej potrzebnej artylerii głównej. Na okrętach pojawił się także radar, dający informacje o przeciwniku.

W okresie międzywojennym prędkość w zasadzie nie uległa zwiększeniu, wiązało się to głównie z kłopotami technicznymi i kosztami zwiększenia prędkości, które byłyby za duże w stosunku do zysków w sile bojowej (aby podnieść prędkość niszczyciela z 36 do np. 40 węzłów trzeba by było zwiększyć moc maszyn o połowę co spowodowałoby wzrost wyporności i dalsze zwiększanie kosztów). Standardem była prędkość w przedziale między 34 a 38 węzłów. Wyjątkiem były okręty francuskie typu Le Triomphant, w czasie prób przekraczające 45 węzłów.

Podczas II wojny światowej pojawiła się także osobna podklasa – niszczyciele eskortowe, o mniejszej wyporności ok. 1000-1200 ton, słabszym, lecz uniwersalnym uzbrojeniu, przystosowanym także do zwalczania celów powietrznych. Okręty tej klasy były wyspecjalizowane do osłony konwojów, mając stosunkowo silne uzbrojenie przeciwlotnicze i przeciwpodwodne i mniejszą prędkość 20-25 węzłów, lecz wystarczającą do osłony konwoju. Czasami mylone z podobnymi fregatami lub eskortowcami, lecz miały lepsze – bardziej zbliżone do niszczyciela uzbrojenie artyleryjskie.

[edytuj] Po II wojnie światowej

Przez kilka lat po wojnie budowano wciąż duże niszczyciele, o wyporności powyżej 2000 ton, z uzbrojeniem artyleryjskim, chociaż w pełni przystosowanym już do zwalczania samolotów. Wprowadzono częściowo zautomatyzowane systemy kierowania ogniem, wciąż ulepszano wyposażenie elektroniczne i radarowe.

Okręty budowane później są już zupełnie inne od swych poprzedników. Rozwój elektroniki i technologii rakietowych doprowadził do rewolucyjnych zmian w konstrukcji niszczycieli.

Pod koniec lat 50. nowobudowane, a także niektóre starsze okręty zaczęto uzbrajać w kierowane pociski rakietowe zarówno do zwalczania celów morskich (woda-woda) jak i powietrznych (woda-powietrze). Odtąd można mówić o klasie niszczycieli rakietowych. Działa i wyrzutnie torpedowe nie zanikły całkowicie, lecz znacznie zmniejszyła się ich liczba. Do uzbrojenia weszły także kierowane torpedy do zwalczania okrętów podwodnych i rakietotorpedy, a na ich pokładach pojawiły się śmigłowce. Cały czas widoczny jest wzrost wyporności nowobudowanych okrętów – niszczyciele z lat 60. wypierały ok. 4-5 tysięcy ton, współczesne – nawet 8-9 tysięcy ton, więcej niż krążowniki lekkie z okresu II wojny światowej. Turbiny parowe zostały zastąpione przez turbiny gazowe.

Podstawowe uzbrojenie współczesnych niszczycieli zwykle składa się z systemów rakietowych przeciwokrętowych i przeciwlotniczych, w tym przeciwrakietowych. Coraz częściej stosowane są pionowe wyrzutnie. Uzupełnia je jedna lub dwie automatyczne szybkostrzelne armaty kaliber 100-127 mm do zwalczania celów nawodnych i powietrznych na dalszym dystansie oraz jeden lub więcej zestaw artyleryjski obrony bezpośredniej – szybkostrzelna wielolufowa armata małego kalibru, kierowana radarem, do zwalczania samolotów i rakiet. Do zwalczania okrętów podwodnych służą kierowane torpedy i rakietotorpedy oraz śmigłowce pokładowe.

Współczesne niszczyciele mają także coraz bogatsze wyposażenie elektroniczne, nowe tendencje zmierzają do nadawania im charakterystyk stealth.

Zobacz też: historia niszczycieli

[edytuj] Polskie niszczyciele

ORP Wicher

[edytuj] Okres międzywojenny

ORP "Wicher" (W)- zatopiony 3 września 1939
ORP "Burza" (B, H 73)
ORP "Błyskawica" (H 34)
ORP "Grom" (G, H 71) - zatopiony 4 maja 1940
Okręty niezrealizowane:
- ORP "Huragan"
- ORP "Orkan"

[edytuj] Okręty przekazane marynarce polskiej w czasie wojny

ORP "Garland" (H 37)
ORP "Orkan" (G 90) - zatopiony 8 października 1943
OF "Ouragan" (H 16)
ORP "Piorun" (G 65)
Niszczyciele eskortowe:
- ORP "Krakowiak" (L 115)
- ORP "Kujawiak" (L 72) – zatopiony 16 czerwca 1942
- ORP "Ślązak" (L 26)