Tłumacz
Z Wikipedii
Tłumacz – osoba, która dzięki znajomości co najmniej dwóch języków dokonuje przekładu wypowiedzi lub tekstu pisanego z języka źródłowego na język docelowy. Tłumaczenie wymaga nie tylko rozumienia tekstu, ale również sprawnego wyrażania go w języku, na który ma być tłumaczony.
[edytuj] Termin i pojęcie
Etymologicznie "tłumaczenie" oznacza "przeniesienie". Łacińskie słowo "translatio" pochodzi od imiesłowu czasu przeszłego "translatus" wyrazu "transferre" ("trans" oznacza "na drugą stronę", "z drugiej strony (czegoś)", "(po) za (coś, czymś)", "(po) przez (coś)", a "ferre" może być przetłumaczone jako "przenosić", "przewodzić"). Współczesne języki romańskie, germańskie i słowiańskie na ogół utworzyły swe własne odpowiedniki tego terminu według łacińskiego wzoru, tzn. od "transferre" lub wyrazu pokrewnego "traducere" – "przeprowadzać", "przenosić".
Ponadto, grecki termin dla "tłumaczenia", "metaphrasis" ("przekład") wzbogacił język polski o słowo "metafraza" oznaczające "dosłowny przekład z jednego języka na inny, dokonany w celu dokładnego oddania treści, bez uwzględniania walorów artystycznych". Przeciwieństwem tego słowa jest słowo "parafraza" pochodzące od greckiego słowa "paraphrasis" i oznaczające "wyrażanie czegoś innymi słowami"
[edytuj] Tłumacz przysięgły
Oddzielną kategorią tłumaczy są tłumacze przysięgli.
Tłumacz przysięgły jest osobą zaufania publicznego i specjalizuje się w przekładzie dokumentów procesowych, urzędowych i uwierzytelnianiu obcojęzycznych odpisów takich dokumentów oraz może poświadczać tłumaczenia i odpisy wykonane przez inne osoby. Do poświadczania tłumaczeń oraz poświadczania odpisów pism tłumacz przysięgły używa pieczęci, zawierającej w otoku jego imię i nazwisko, a w środku wskazanie języka, w zakresie którego ma uprawnienia oraz pozycję na liście tłumaczy przysięgłych. Na wszystkich poświadczonych dokumentach, które wydaje tłumacz przysięgły, wymienia się pozycję, pod którą tłumaczenie lub odpis są odnotowane w repertorium oraz należy stwierdzić, czy sporządzono je z oryginału, czy też z tłumaczenia lub odpisu. Tłumacz przysięgły wykonuje również tłumaczenia ustne na potrzeby organów państwowych.
Wykonywanie zawodu tłumacza przysięgłego reguluje Ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego z dnia 25 listopada 2004 roku (Dz.U.Nr 273, poz. 2702), która obowiązuje od dnia 27 stycznia 2005 roku.
Wynagrodzenie tłumaczy przysięgłych za czynności na rzecz organów państwowych określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości. Lista wszystkich tłumaczy przysięgłych w Polsce znajduje się na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości: http://tlumacze.ms.gov.pl
[edytuj] Warunki do uzyskania uprawnień tłumacza przysięgłego
Wg ustawy tłumaczem przysięgłym może zostać osoba fizyczna, która:
- ma obywatelstwo polskie albo obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub, na zasadach wzajemności, obywatelstwo innego państwa;
- zna język polski;
- ma pełną zdolność do czynności prawnych;
- nie była karana za przestępstwo umyślne, przestępstwo skarbowe lub za nieumyślne przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu obrotu gospodarczego;
- ukończyła magisterskie studia wyższe na kierunku filologia lub ukończyła magisterskie studia wyższe na innym kierunku i studia podyplomowe w zakresie tłumaczenia, odpowiednie dla danego języka;
- złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin z umiejętności tłumaczenia z języka polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski, zwany dalej "egzaminem na tłumacza przysięgłego".
Egzamin przeprowadzany jest przed Państwową Komisją Egzaminacyjną pod patronatem Ministra Sprawiedliwości i składa się z dwóch części:
- tłumaczenia pisemnego, z języka polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski;
- tłumaczenia ustnego, z języka polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski.
Egzamin uważa się za zdany w przypadku uzyskania pozytywnych ocen z obu części.
Tłumacz przysięgły, który nabył uprawnienia do wykonywania zawodu i został wpisany na listę tłumaczy przysięgłych, składa wobec Ministra Sprawiedliwości ślubowanie wg następującej roty:
- "Mając świadomość znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam uroczyście, że powierzone mi zadania tłumacza przysięgłego będę wykonywać sumiennie i bezstronnie, dochowując tajemnicy państwowej i innej tajemnicy prawnie chronionej oraz kierując się w swoim postępowaniu uczciwością i etyką zawodową".
Tłumacze przysięgli, którzy uzyskali uprawnienia na podstawie przepisów poprzednich (zobacz: Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie biegłych sądowych i tłumaczy przysięgłych), stają się tłumaczami przysięgłymi w rozumieniu obecnej ustawy z dnia 25 listopada 2004 pod warunkiem wpisu, na swój wniosek, na listę tłumaczy przysięgłych.
[edytuj] Tłumacz w "Encyklopedii Staropolskiej"
Oto, jak instytucję tłumacza opisał w "Encyklopedii Staropolskiej" Zygmunt Gloger (uwaga, zachowano oryginalną ortografię i składnię):
- Tłómacz
- W "Dykcjonarzyku teatralnym", wydanym w Poznaniu r. 1808 czytamy pod tym wyrazem: "W Polsce dla bardzo małej liczby dzieł oryginalnych, gdyby tłómacze nie zasilali teatru, w żaden sposób nie mógłby się on utrzymać". "Mamy tłómaczone sztuki w różnych rodzajach, z francuskiego, włoskiego, niemieckiego, angielskiego: a dla teatrów litewskich przełożono kilka dzieł z języka rosyjskiego. Dawniej Zabłocki, Bodue, przekładali z francuskiego. Od r. 1791 utrzymywali teatr przez tłómaczenie z obcych języków AVielmożni imó panowie: Hebdowski, Grliński, Adamczewski, Pękalski. Imć pan Bogusławski od lat 30 swojem tłómaczeniem najliczniej wzbogacił repertoar polski. Przekładanie wierszem wybornych dzieł francuskich winna publiczność najbardziej p. p. Osińskiemu i Krusińskiemu; pierwszego Horacjuszów, Alzyre, Cyda, Cynne potomni z uwielbiebiem poety polskiego odczytywać będą. Wielu porywa się do tłómaczenia sztuk nudnych i zupełnie niestosownych do gustu naszej publiczności, nie znając dobrze ani reguł teatralnych, ani języka. Tacy to tłómacze żądają usilnie, aby ich sztuki były koniecznie wystawione". "Tłómacze, którzy zręcznie umieją w przekładaniu obcego dzieła scenę i rzecz do ojczystych przystosować obyczajów, są bardzo użyteczni i po autorach i tłómaczach poetycznych pierwsze trzymają miejsce. Dzieł takich mamy wiele, np. "Szkoła obmowy", "Frozyna", "Miłość i Odwaga"; a najbardziej owo sławne przekładanie "Syna Marnotrawnego" przez Trembeckiego".
[edytuj] Tłumaczenie
Zobacz też: Translacja
Tłumaczenie pisemne to interpretacja znaczenia tekstu napisanego w języku źródłowym i tworzenie jego odpowiednika przekazującego tę samą wiadomość w języku docelowym.
Podczas tłumaczenia pisemnego należy wziąć pod uwagę m.in. kontekst, różnice gramatyczne obu języków, ich pisownię, idiomy, itp. W rezultacie, jak zostało to uznane przynajmniej już w czasach tłumacza Marcina Lutra, najłatwiej tłumaczy się "na język, który zna się najlepiej".
Mimo, że tłumaczenie tekstów napisanych w języku naturalnym jest czynnością tradycyjnie przypisywaną ludziom, to próbuje się ją zautomatyzować (tłumaczenie maszynowe) lub wspomóc komputerowo (z angielskiego CAT computer-assisted translation – tłumaczenie wspomagane komputerowo).
Prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionym błędnym przekonaniem dotyczącym tłumaczenia jest to, że istnieje proste tłumaczenie dosłowne pomiędzy dwoma dowolnymi językami, a zatem tłumaczenie jest procesem łatwym i mechanicznym. Wprost przeciwnie, tłumaczenie jest zawsze pełne zarówno niepewności jak i nieumyślnego mieszania idiomów i sposobów użycia obu języków. W konsekwencji produkowane są hybrydy językowe, np. mieszanka angielsko-francuska, angielsko-hiszpańska i angielsko-polska.
[edytuj] Tłumaczenie ustne i pisemne
Rozróżnia się dwa rodzaje tłumaczeń: tłumaczenia pisemne polegające na tłumaczeniu tekstu pisanego oraz tłumaczenia ustne polegające na tłumaczeniu myśli wyrażonych ustnie, lub jak w przypadku języka migowego, za pomocą gestów.
W związku z analizą etapów, jakie wchodzą w skład procesu tłumaczenia (badania na tłumaczeniach), tłumaczenia ustne często uważne są za podkategorię tłumaczeń pisemnych. W praktyce jednakże zauważa się, że umiejętności niezbędne w obu rodzajach tłumaczeń są zupełnie inne. Dlatego też, tłumacze ustni i pisemni szkoleni są w całkiem odmienny sposób. Tłumacze pisemni ćwiczą swoje umiejętności poprzez pracę nad wzorcowymi tekstami z różnych dziedzin, uczą się jak sporządzać i posługiwać się glosariuszami zawierającymi odpowiednią terminologię. Szkolą się oni w obsłudze obecnie używanych programów komputerowych (takich jak word processor, deskop publishing system, itp), a także uczą się korzystania z oprogramowania do tłumaczenia komputerowego (CAT).
Inaczej jest w przypadku tłumaczy ustnych, którzy przygotowując się do wykonywania zawodu trenują umiejętność dokładnego słuchania w trudnych warunkach, ćwiczą pamięć, a także techniki robienia notatek służących do tłumaczenia konsekutywnego, w którym to tłumacz notuje przemówienie specjalnym systemem zapisu, a następnie za pomocą notatek odtwarza w języku docelowym słowa mówcy. Te dwie czynności nie odbywają się jednocześnie, a następują po sobie. Co więcej, tłumacze ustni trenują podzielność uwagi – umiejętność konieczną do tłumaczenia symultanicznego, które jest rodzajem tłumaczenia ustnego wykonywanego na żywo, charakteryzującego się tym, że osoba, której wypowiedź jest tłumaczona nie przerywa, aby umożliwić tłumaczowi zabranie głosu. Tłumaczenie symultaniczne wykonywane jest równolegle, jednocześnie. Tego rodzaju tłumaczenia stosuje się najczęściej na dużych spotkaniach, gdzie część uczestników ma nałożone słuchawki lektorskie.
Zleceniodawcy zatrudniający tłumaczy ustnych oczekują, iż tworzone przez nich przekłady będą więcej niż w 80% zgodne z oryginałem, z czego wynika, że tekst tłumaczony ustnie jest jedynie zbliżony do oryginału. Z drugiej zaś strony, tłumaczenia pisemne powinny w ponad 99% zgadzać się z tekstem źródłowym.
[edytuj] Tłumaczenie konsekutywne i symultaniczne
Tłumaczenie ustne na bieżąco, bez wcześniej przygotowanego tekstu, nazywa się tłumaczeniem symultanicznym (równoległym, jednoczesnym) – takie tłumaczenie uważa się za najtrudniejsze. Wymaga dużej znajomości zarówno odmiany języka używanego w danej sytuacji (zob. socjolekt), jak i orientacji w temacie oraz kontekście wypowiedzi.
Tlumaczenie symultaniczne jest jedną z dwóch części tłumaczenia konferencyjnego. Drugą jej częścią jest tłumaczenie konsekutywne, w którym tłumacz notuje przemówienie specjalnym systemem zapisu (którego nie należy mylić ze stenotypią), a następnie za pomocą notatek odtwarza w języku docelowym słowa mówcy.
Profesjonalni tłumacze są w stanie wiernie przełożyć w ten sposób (czyli 'konsekutywnie') przemówienia trwające od 10 do 20 minut. Tłumaczenie nie powinno trwać dłużej niż oryginał i nie krócej niż 75% czasu trwania oryginału. Wierne odtworzenie tak długich wystąpień jest w dużej mierze uzależnione od predyspozycji (dobra pamięć) i umiejętności (technika zapisu) tłumacza ustnego, a także od konstrukcji tekstu źródłowego.
System notacji konsekutywnej nie jest skodyfikowany, każdy tłumacz wykorzystuje symbole, które wydają mu się najbardziej czytelne. Chodzi o to, aby w ułamku sekundy przypomnieć sobie myśl zanotowaną kilka minut wcześniej.
W tłumaczeniu konsekutywnym tłumacz skupia się na przesłaniu mówcy, a nie na formie, chociaż nazwy własne i liczby muszą zostać wiernie oddane. Konsekutywność tłumaczenia pozwala na uporządkowanie myśli, struktury wypowiedzi i przesłania, na co nie zawsze jest czas w tłumaczeniu symultanicznym.
Tłumaczenie konsekutywne – kiedyś jedyny rodzaj przekładu ustnego – staje się coraz rzadsze, głównie ze względu na rozwój techniki, pozwalający na popularyzację tłumaczenia symultanicznego (kabinowego). Tłumaczenie konsekutywne jest również rozwiązaniem mało praktycznym, jeśli ma miejsce na spotkaniu wielojęzykowym, ponieważ upływa dużo czasu zanim każdy tłumacz odtworzy tekst oryginalny w swoim języku docelowym.
Obecnie jest ono głównie wykorzystywane na spotkaniach wysokiego szczebla, lub na spotkaniach poufnych, ponieważ w tłumaczeniu konsekutywnym korzysta się z usług jednego tłumacza (podczas gdy przy tłumaczeniu symultanicznym potrzeba dwóch lub więcej).
W Europie Środkowo-Wschodniej często myli się tłumaczenie konsekutywne z tłumaczeniem szeptanym (kiedy tłumacz na bieżąco szepcze do ucha słuchacza w języku docelowym) i z tłumaczeniem de liaison (tłumaczeniem "zdanie po zdaniu"). Jest to rodzaj przekładu, w którym profesjonalny tłumacz może wykorzystać swoją erudycję i oddać myśl mówcy w pięknej oprawie.
[edytuj] Błędne przekonania
Wielu początkujących tłumaczy mylnie uważa, że ich zajęcie należy do grona nauk ścisłych oraz błędnie zakłada, że istnieją ściśle określone korelacje pomiędzy poszczególnymi wyrazami i zwrotami w różnych językach, a tym samym, że istnieją pewne niezmienne formy tłumaczenia nadające się do powielania podobnie jak w kryptografii. Zakładają oni, że jedyne, co należy robić, aby przetłumaczyć tekst to kodować i dekodować pomiędzy dwoma językami używając słownika jako przewodnika.
Wręcz przeciwnie, taki niezmienny związek istniałby jedynie gdyby nowy język łączył się w całości i nieustannie synchronizował z innym istniejącym językiem w taki sposób, że każdy wyraz już na zawsze miałby ten sam zakres znaczeń zachowując przy tym przyjęte za pewnik korzenie etymologiczne i leksykalne "nisze ekologiczne".
Jeśli nowy język miałby kiedykolwiek żyć własnym życiem, z dala od takiego kryptograficznego użycia, to każdy wyraz w sposób naturalny zacząłby przybierać nowe znaczenia, podczas gdy inne zacierałyby się stawiając tym samym pod znakiem zapytania taką syntetyczną synchronizację.
Nie jest jeszcze rozstrzygnięte czy tłumaczenie jest sztuką czy rzemiosłem. Tłumacze dosłowni, tacy jak Gregory Rabassa (autor "If This Be Treason") utrzymują, że tłumaczenie jest sztuką, ale taką, której można się nauczyć. Inni tłumacze, głównie ci, którzy zajmują się przekładem technicznym, biznesowym lub prawnym, postrzegają swój zawód jako rzemiosło – takie, które nie tylko może być wyuczone, ale również takie, które jest przedmiotem analizy językowej i które czerpie z wiedzy akademickiej.
Większość tłumaczy zgodzi się, że to, w jaki sposób podchodzimy do tej profesji zależy od rodzaju tekstu tłumaczonego. Prosty dokument, np. instrukcja obsługi często może być przetłumaczona szybko, za pomocą technik znanych zaawansowanym studentom języków obcych. Inaczej jest z artykułem prasowym, przemową polityczną lub książką, które mogą skupiać się na prawie każdym temacie. W takim przypadku wymagane są nie tylko zdolności językowe oraz techniki wyszukiwania, ale również spora znajomość tematyki, wrażliwość kulturowa i biegłe opanowanie sztuki dobrego pisania. To właśnie tłumaczenie było najlepszym warsztatem dla wielu uznanych pisarzy.
[edytuj] Proces tłumaczenia
Proces tłumaczenia, niezależnie od tego czy jest to tłumaczenie ustne czy pisemne, może być opisany jako:
- Dekodowanie znaczenia tekstu źródłowego
- Kodowanie tego znaczenia w tekście docelowym.
Aby zdekodować znaczenie tekstu, tłumacz musi najpierw zidentyfikować poszczególne jego komponenty – "elementy tłumaczenia", czyli fragmenty tekstu traktowane jako elementy poznawcze. Elementem tłumaczenia może być słowo, zwrot bądź jedno lub więcej zdań. Za tą pozornie prostą procedurą kryje się skomplikowana operacja poznawcza. Tłumacz, aby zdekodować pełne znaczenie testu źródłowego musi świadomie i metodycznie zinterpretować i przeanalizować wszystkie jego cechy. Proces ten wymaga bardzo dobrej znajomości języka źródłowego, jego gramatyki, semantyki, składni, idiomów i tym podobnych, a także kultury ludzi, którzy się tym językiem posługują.
Tłumacz musi także posiadać dogłębną wiedzę na temat języka docelowego, by poprawnie zakodować w nim wiadomość z języka źródłowego. Wiedza na temat języka docelowego jest bardziej istotna i powinna być nawet szersza niż ta dotycząca języka źródłowego, dlatego, iż większość tłumaczy, dokonuje przekładu na swój język rodzimy.
Co więcej, istotna jest także wiedza na temat, którego dotyczy dyskusja.
[edytuj] Ocena sukcesu
Jako, że celem tłumaczenia jest by zarówno tekst źródłowy jak i jego przetłumaczona wersja przekazywały tę samą wiadomość, biorąc pod uwagę ograniczenia tłumacza, dobre tłumaczenie może być oceniane przez dwa kryteria:
- "Wierność", określa w jakim stopniu tekst tłumaczony jest wierny oryginałowi, bez dodawania czy odejmowania od niego czegokolwiek, zmniejszania lub wzmacniania znaczenia którejś z jego części.
- "Autentyczność", czyli w jakim stopniu tłumaczenie uważane jest za autentyczne przez osobę, w której ojczystym języku zostało ono napisane, oraz czy jest zgodne z zasadami gramatycznymi, składniowymi i idiomami tego języka.
Tłumaczenie spełniające pierwsze kryterium nazywa się "tłumaczeniem wiernym", a tłumaczenie spełniające drugie kryterium "tłumaczeniem idiomatycznym". Tłumaczenia te nie wykluczają się wzajemnie.
Kryteria oceniające autentyczność przekładu wydają się być dokładniej sprecyzowane: tłumaczenie, które nie jest idiomatyczne "brzmi źle", a w skrajnych sytuacjach, gdy tekst tłumaczony jest "słowo w słowo" za pomocą maszyny, ma ono już jedynie wartość humorystyczną (z angielskiego "round-tip translation").
Niemniej jednak, w pewnych kontekstach tłumacz może świadomie starać się stworzyć tłumaczenie dosłowne. Tłumacze tekstów literackich, historycznych, jak i religijnych często pozostają wierni oryginałowi tak bardzo jak to jest możliwe. "Rozciągają" granice języka docelowego tak, aby stworzyć tłumaczenie, które nie będzie tłumaczeniem idiomatycznym. Podobnie jest z tłumaczami zajmującymi się tekstami literackimi, którzy używają słów lub wyrażeń pochodzących z języka źródłowego by nadać tłumaczeniu "lokalnego koloru".
Pojęcia "autentyczności" i "wierności" pojmowane są inaczej przez pewne najnowsze teorie dotyczące tłumaczenia. W niektórych kręgach twierdzenie, że dopuszczalne są tłumaczenia tak twórcze i oryginalne jak tekst źródłowy staje się coraz bardziej popularne.
W ostatnich dekadach do najbardziej wybitnych zwolenników stylu tłumaczenia nieautentycznego zalicza się Antoine Bermana, francuskiego tłumacza ("L’epreuve de l’etranger", 1984). Zwolennikiem tłumaczeń nieautentycznych był także amerykański teoretyk Lawrence Venuti, który w tłumaczeniach propagował ideę "foreignization", a nie "domestication" ("Call to Action" w "The Translator’s Invisibility", 1994).
Wiele teorii dotyczących tłumaczenia nieautentycznego sięga do pojęć pochodzących z okresu niemieckiego romantyzmu, a w szczególności do pojęcia "foreignization" opisywanego przez niemieckiego teologa i filozofa Friedricha Schleiermachera. W swoim wykładzie "On the Different Methods of Translation" (1813) wyróżnił dwie metody tłumaczenia. Pierwsza, która przybliża: " pisarza do [czytelnika]", czyli autentyczność i druga, która przybliża: "czytelnika do [autora]", czyli tłumaczenie tekstu tak, aby był bardziej zrozumiały dla czytelnika z innego kraju (dostosowanie tekstu do czytelnika). Schleiermacher sprytnie poparł tę drugą metodę. " Należy jednak zauważyć, iż skłonność ta nie była uwarunkowana pragnieniem ignorowania tego, co obcojęzyczne, a raczej, jak nakazywał nacjonalizm, pragnieniem przeciwstawiania się francuskiej dominacji kulturowej i propagowania kultury niemieckiej".
Pojęcia " autentyczności" i " wierności" pozostały mocno zakorzenione w tradycjach zachodnich, nie są natomiast tak rozpowszechnione w innych kulturach. Indyjska powieść "Ramayana" powstała w kilku wersjach, w różnych indyjskich językach i opowiadania w każdej z nich są inne. Na przykładzie tej powieści bardzo widoczna jest dowolność tłumaczenia. To podejście może odnosić się do tendencji zbytniej gloryfikacji tej części tekstu, która poświęcona jest głębokiej religijności lub potrzebie nauczania osób niewierzących.
Podobne przykłady można odnaleźć w średniowiecznej literaturze chrześcijańskiej, która dostosowywała tekst do odbiorców, ich obyczajów i wartości, jakie cenili w życiu.
[edytuj] Ekwiwalencja
(źródło: "Dynamic and formal equivalence", Wikipedia)
Wierność czy autentyczności? Pytanie to było także postawione w sprawie dynamicznej i formalnej ekwiwalencji.
Dynamiczna ekwiwalencja (funkcjonalna) przekazuje główną myśl wyrażoną w tekście źródłowym – jeśli jest to konieczne cel ten osiągany jest kosztem literackości, oryginalności sememu, a także kolejności wyrazów w zdaniu, głosu aktywnego tekstu źródłowego, itd.
Przeciwnie, formalna ekwiwalencja (odwzorowana w tłumaczeniu dosłownym) stara się traktować tekst "dosłownie" lub " słowo w słowo" (ostatnie wyrażenie jest w rzeczy samej tłumaczeniem słowo w słowo wywodzącym się z łacińskiego "verbum pro verbo"), jeśli jest to konieczne odbywa się to kosztem własności naturalnych języka docelowego.
Nie ma jednak wyraźnej granicy między ekwiwalencją formalną a dynamiczną. Wprost przeciwnie pozwalają one na podchodzenie do tłumaczenia na wiele sposobów. W zależności od potrzeby i kontekstu, ten sam tłumacz może użyć każdego z rodzajów ekwiwalencji w różnych miejscach tego samego tekstu – czasami oba typy jednocześnie. Kompetentne tłumaczenie wymaga wyważonego łączenia ekwiwalencji formalnej i dynamicznej. Co więcej, w niektórych przypadkach tłumaczenie może być zarówno dynamicznie, jak i formalnie ekwiwalentne z tekstem oryginalnym.
[edytuj] Problemy
[edytuj] Ogólne
Tłumaczenie to z natury trudne zajęcie. Tłumacze mogą napotkać dodatkowe problemy, które sprawiają, że ten proces staje się jeszcze trudniejszy np.:
[edytuj] Problemy z tekstem źródłowym
- Zmiany wprowadzane do tekstu podczas procesu tłumaczenia
- Teksty nieczytelne lub trudne do czytania
- Teksty źle wydrukowane bądź zawierające błędy ortograficzne
- Teksty niedokończone
- Teksty źle napisane (wieloznaczne lub niezrozumiałe)
- Brak odnośników w tekście (np. tłumacz musi przetłumaczyć podpisy do brakujących obrazków)
- Tekst źródłowy zawiera tłumaczenie cytatu, który na początku był napisany w języku oryginalnym, a tekst oryginalny jest niedostępny, co sprawia, że tłumaczenie jest prawie niemożliwe
- Oczywiste nieścisłości w tekście źródłowym (np. "prehistoryczne ruiny buddyjskie", podczas gdy buddyzm nie był znany w czasach prehistorycznych)
[edytuj] Problemy językowe
- Dialekty i neologizmy
- Niewytłumaczone akronimy i skróty
- Nazwy własne ludzi, organizacji, miejsc, itd. (często jest jednak tak, że istnieją już oficjalne tłumaczenia w języku docelowym, ale jeśli nie są one zamieszczone w tekście źródłowym mogą być one trudne do znalezienia)
- Niezrozumiały żargon
- Nieznane idiomy
- Gwara
- Różnice stylistyczne takie jak zwroty istniejące w tekście źródłowym, których odpowiedników brakuje w tekście docelowym
- Różnice pomiędzy dwoma językami dotyczące znaków przestankowych
- Interferencja językowa, czyli podświadome mylenie cech jednego języka z drugim (klasyczny przykład to to, że angielskie słowo "eventually" ma znaczenie przeciwstawne w stosunku do polskiego słowa "ewentualnie")
- Błędy językowe (ortograficzne, gramatyczne) w tekście źródłowym – tłumacz musi rozstrzygnąć, czy są one celowym zamiarem autora tekstu źródłowego (np. wypowiedzi niewykształconego bohatera powieści), czy też jego błędem, i w drugim przypadku tłumaczyć tekst, jakby ich nie popełniono, a w pierwszym starać się je oddać w języku docelowym.
[edytuj] Inne
- Rymy, kalambury i tempo poetyckie
- Subtelne, ale ważne własności językowe jak eufonia lub dysharmonia
- Bardzo specyficzne odnośniki kulturalne
- Humor
- Słowa, które są zwykle używane w jednej kulturze, ale nie są znane przez kogoś niewykwalifikowanego w innej kulturze, np. w chińskim 芬多精 (fen1 duo1 jing1) oznacza "pyretrum" (naturalny środek owadobójczy) – wyraz ten zwykle wymaga dodatkowego wyjaśnienia
- Stosowanie terminologii fachowej (np. medycznej, technicznej)
- Problemy związane z nazwami wielkich liczb (np. 109 w języku angielskim to "billion", a w polskim "miliard", a z kolei 1012 to odpowiednio "trillion" i "bilion") , sposobem zapisu dat (zapis 11/1/1972 w USA oznacza "1 listopada 1972 r.", a w Wielkiej Brytanii "11 stycznia 1972 r.", a czasem także "1 listopada 1972 r.") etc.
- Nieznajomość kontekstu użycia danego słowa w tekście oryginalnym – np. w języku francuskim słowo "defile" oznacza "ciaśninę", "wąwóz", "parów" i "jar"; w 1808 przy tłumaczeniu z francuskiego opisu bitwy pod Somosierrą użyto słowa "wąwóz" zamiast "ciaśnina", które o wiele lepiej opisywało ukształtowanie terenu bitwy, którego jednak tłumacz nie widział.
[edytuj] "Nieprzetłumaczalność"
(źródło: "Untranslatability", Wikipedia)
Razem z pojawiającymi się od czasu do czasu listami słów "nieprzetłumaczalnych" rodzą się dyskusje na temat czy niektóre słowa rzeczywiście są nieprzetłumaczalne. Listy te często zawierają słowa takie jak "saudade", portugalskie słowo, które stanowi przykład "nieprzetłumaczalnego". Można je dość łatwo przetłumaczyć jako "rozdzierająca tęsknota", jednak ma ono delikatne, pozytywne znaczenie, które trudno jest zawrzeć w jego podstawowym tłumaczeniu.
Niektóre słowa są trudne do przetłumaczenia tylko wtedy, gdy osoba tłumacząca życzy sobie pozostać w tej samej kategorii gramatycznej. Na przykład, trudno jest znaleźć rzeczownik odpowiadający rosyjskiemu słowu почемучка (pochemuchka), czy też żydowskiemu שלימזל (shlimazl), ale angielskie przymiotniki "inquisitive"(wścibski) i "jinxed"(pechowy) dobrze odzwierciedlają ich znaczenie.
Dziennikarze są oczywiście podekscytowani, kiedy lingwiści dokumentują niejasne słowa o lokalnym znaczeniu i uznają je za "nieprzetłumaczalne". Jednak w rzeczywistości te bardzo kulturalnie powiązane zwroty należą do najłatwiej przetłumaczalnych, tłumaczenie ich jest nawet prostsze od tłumaczenia zwrotów uniwersalnych takich jak "mother" (matka). Dzieje się tak dlatego, że zwykle tłumaczy się te słowa po raz pierwszy używając do tego, tego samego słowa w innym języku, lub zapożyczając je, jeśli jest to konieczne. Przykładowo, francuska nazwa potrawy "pâté de foie gras" rzadko tłumaczona byłaby na język polski jako "tłusta pasta z watróbki" nawet, jeśli jest to dobry opis tego dania. Zamiast tego akceptowanym tłumaczeniem jest po prostu "pâté de foie gras" albo częściej "foie gras pâté".
W niektórych przypadkach wymagany jest tylko zapis np. japońskie 山葵(わさび) tłumaczone na polski jako "wasabi". Krótki opis lub porównanie zachowujące podobną ideę jest również często uznawane za poprawne: わさび , może być także tłumaczone jako "japoński chrzan" lub "japońska musztarda".
Im bardziej niezrozumiały i specyficzny dla danej kultury jest zwrot tym łatwej jest go przetłumaczyć. Na przykład, Euroa (nazwa nieistotnej osady w Australii) to po prostu Euroa w każdym języku na świecie, który posługuje się rzymskim alfabetem. Jednak, aby być świadomym tego, że np. Saragossa to Zaragoza, lub Saragosse, a np. Chiny to 中国, Cina, lub Chine należy posiadać pewną wiedzę.
[edytuj] Wyrażenia powszechnego użycia
Wyrazy, które są naprawdę trudne do przetłumaczenia to najczęściej te krótkie potoczne słowa, których dokładne znaczenie zależy przeważnie od kontekstu. Przykładem może być angielski czasownik "to get", który ma wiele różnych znaczeń i tworzy aż siedem kolumn w najnowszej wersji słownika Roberta Collinsa. Tak samo jest również z innymi angielskimi, pozornie prostymi wyrazami, takimi jak: "to go" (siedem kolumn), "to come" (cztery i pół kolumny), itd.
Kulturowe aspekty mogą komplikować tłumaczenie. Przykładowo, ludzie z Anglii, Francji czy Chin prawdopodobnie opisaliby lub naszkicowali "chleb" jako bread, du pain lub 面包 (jako ich kulturowo powszechnie używany chleb) – pojęcie lepiej wyrażone jest w ich języku niż wyrażone słowem pochodzącym z innego języka.
Różniące się poziomy dokładności – nieodłącznej części języka, są również istotne. Na przykład, jeśli ktoś omawia położenie, które jest bliżej słuchacza niż mówcy znającego język hiszpański, powie "ahí"; jeśli natomiast jest to z dala od obydwu rozmówców wówczas wypowiedziałby on "allí"; a jeśli wymagane są konotacje lub wskazówki jak na przykład "niedaleko stąd \ stamtąd", "za tamtym", "po tej stronie", najlepiej będzie wypowiedzieć "allá". Odwrotnie jest w potocznym francuskim, trzy z tych różnych znaczeń wyrazu "tam" jak i pojęcia "tu", prawdopodobnie będą wyrażone "là".
Język może zawierać zwroty, które nawiązują do pojęć, które nie istnieją w drugim języku. Przykładem są francuskie "tutoyer" i "vouvoyer", które będą przetłumaczone na język angielski jako ‘’to address as ‘you’" (zwracanie się per "ty"), jako, że nieformalny zaimek drugiej osoby liczby pojedynczej jest archaizmem w języku angielskim. Jak dotąd te nazbyt uproszczone tłumaczenie całkowicie rujnuje przekład czasowników: "vouvoyer" oznacza adresowanie osób przy pomocy oficjalnej formy "pan, pani", podczas gdy "tutoyer" oznacza użycie nieformalnego zwrotu "ty". Co więcej, kiedy w języku angielskim używano zaimka "thou", "thou" jako czasownik mógł być tłumaczeniem dla "tutoyer"; dziś trudno jest wyprodukować zwięzłe tłumaczenie, które oddaje sens zwrotów "ty", "pan\pani" oraz różnicę pomiędzy nimi.
Jednakże, druga osoba "ty" używana jest w pewnych rejonach Stanów Zjednoczonych. Nieprecyzyjna wymiana "y’all" jest oswojoną wersją zaimka "ty" i dokładnie oddaje sens drugiej osoby liczby mnogiej. W większości jest to używane w południowych i południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych. W niektórych rejonach (takich jak Teksas i pobliskich rejonach) "y’all" jest także często używane w drugiej osobie liczby pojedynczej.
Problem często leży w błędnym rozróżnieniu tłumaczenia i objaśnienia. Objaśnienie daje krótki (zazwyczaj jedno wyrazowy) odpowiednik dla każdego terminu. Tłumaczenie z kolei dekoduje znaczenie i cel na poziomie tekstu (nie na poziomie wyrażenia czy zdania), a następnie rozkodowuje je w języku docelowym. Wyrażenia takie jak "saudade" i שלימזל są trudne do wyjaśnienia przez inne pojedyncze słowa, ale podając dwa lub więcej wyrazów mogą one być przetłumaczone perfekcyjnie. Podobnie jest z francuskim słowem "tutoyer" i hiszpańskim "tutnear", których znaczenie w zależności od kontekstu może być przetłumaczone jako "być z kimś na ty". Jednakże bardziej uzasadniona jest nieprzetłumaczalność wyrazu "chleb". Nawet jeśli mówimy o francuskim chlebie, chińskim, bądź algierskim, zakładamy, że nasza publiczność wie o co chodzi.
[edytuj] Tłumaczenie specjalistyczne
Każdy rodzaj tekstu pisanego nadaje się do tłumaczenia, jednakże tłumaczenie jest sklasyfikowane według ilości dziedzin specjalizacji. Każda specjalizacja wiąże się z innymi wyzwaniami i trudnościami. Oto niepełna lista specjalistycznych typów tłumaczeń:
[edytuj] Tłumaczenie komercyjne
Tłumaczenie tekstów komercyjnych (biznesowych). W skład tej kategorii mogą wchodzić materiały marketingowe i promocyjne, kierowane do konsumentów lub tłumaczenie tekstów administracyjnych.
[edytuj] Tłumaczenie komputerowe
Tłumaczenie programów komputerowych i związanych z nimi dokumentów (podręczników, pomocy naukowych i strony internetowych). Pojęcie decentralizacji, czyli dopasowywania tłumaczenia do języka docelowego i jego kultury, staje się coraz bardziej powszechne w tym zakresie specjalizacji. Inaczej też "lokalizacja oprogramowania".
Termin "tłumaczenie komputerowe" czasami jest używany do oznaczenia sposobu tłumaczenia z użyciem komputera, używając komputerów do automatycznego tłumaczenia tekstów.
[edytuj] Tłumaczenie gier wideo
Tłumaczenie gier wideo jest najnowszą i specjalistyczną dziedziną w obrębie prac tłumaczeniowych. Mogą ją prowadzić wydawcy tacy jak Cenega i CD Projekt
[edytuj] Tłumaczenie prawne
(źródło: "Legal translation", Wikipedia)
Tłumaczenie dokumentów prawnych (ustaw, kontraktów, traktatów itp.).
Wykwalifikowany tłumacz prawny ma zazwyczaj doświadczenie prawnicze (często posiada praktykę prawniczą), jako, że nieścisłości w tłumaczeniu prawnym mogą mieć poważne skutki.
(Przykładem jest skomplikowane tłumaczenie Traktatu Waitangi, w którym wersja angielska i maoryska różniły się w pewnych istotnych punktach.)
Czasami, aby zapobiec tego typu problemom, jeden język musi być uznany za "lepszy" od drugiego, chociaż w wielu przypadkach nie jest to możliwe, jako, że jedna strona nie chce być postrzegana drugorzędnie w stosunku do innej.
[edytuj] Tłumaczenie literackie
Tłumaczenie prac literackich (powieści, krótkich opowiadań, sztuki, wierszy, itp.).
Jeśli tłumaczenie prac nieliterackich jest uważane za umiejętność, w takim razie tłumaczenie fikcji i poezji można nazwać sztuką. W krajach wielojęzycznych, takich jak Kanada, tłumaczenie jest często traktowane jako literacka pasja rządząca się własnymi prawami. Postaci takie jak Sheila Fischman, Robert Dickson i Linda Gaboriau są wybitnymi tłumaczami literatury kanadyjskiej, a Governor General’s Awards są przyznawane co roku, dla najlepszych tłumaczeń literackich z języka angielskiego na język francuski i z języka francuskiego na język angielski.
Pisarze tacy jak Vladimir Nabokov, Jorge Luis Borges i Vasily Zhukovsky zyskali sławę dzięki tłumaczeniom literackim.
Wielu postrzega poezję jako najtrudniejszy gatunek do tłumaczenia ze względu na trudność w interpretowaniu zarówno formy jak i treści w języku docelowym. W 1959 roku w artykule "On Linguistic Aspects of Translation", rosyjski lingwista i semiotyk Roman Jakobson posunął się nieco dalej i zadeklarował, że "poezja z definicji [była] nieprzetłumaczalna". W 1974 roku amerykański poeta James Merrill napisał wiersz "Lost in Translation", który po części zgłębił ten problem. Kwestia ta była również zbadana w książce "Le Ton beau de Marot" z 1997 roku, autorstwa Douglasa Hofstadtera.
Tłumaczenie tekstów śpiewanych – czasami nazywanych "tłumaczeniami śpiewanymi" – jest blisko związane z tłumaczeniem poezji, jako, że większość muzyki wokalnej, przynajmniej w tradycji zachodniej, jest zgodna z wierszem, w szczególności wierszem o regularnym rymie. (Pod koniec XIX wieku muzyczna oprawa prozy i wolnych wersów zaistniała także w niektórych sztukach muzycznych, mimo, że muzyka popularna jest zazwyczaj zachowawcza, jeśli chodzi o układ strof bez względu na to czy posiada refren czy też nie.) Podstawowym przykładem tłumaczenia poezji przeznaczonej do śpiewania są hymny kościelne, takie jak niemieckie chorały przełożone na język angielski przez Catherine Winkworth.
Tłumaczenie tekstów śpiewanych jest o wiele bardziej restrykcyjne niż tłumaczenie poezji, ponieważ w tym pierwszym jest tylko odrobina lub nawet brak wolności wyboru pomiędzy tłumaczeniem pisanym wierszem, a tłumaczeniem, które obywa się bez struktury charakterystycznej dla wiersza. Możliwa jest zmiana lub ominięcie rymu w tłumaczeniu śpiewanym, ale przypisanie sylab odpowiednim nutom jest wielkim wyzwaniem dla tłumacza. Możliwość dodania lub usunięcia sylaby poprzez rozdzielenie lub połączenie nut jest częstsza w prozie niż w wierszu. Inne czynniki, które należy wziąć pod uwagę w procesie pisania tłumaczeń śpiewanych to powtórzenie słów i fraz, ulokowanie pauz i/lub interpunkcji, jakość samogłosek śpiewanych na wysokich nutach i rytmiczne cechy śpiewanego wersu, które mogą być bardziej naturalne dla języka oryginalnego niż dla języka docelowego.
Podczas gdy śpiewanie tekstów przetłumaczonych jest powszechne od wieków, jest to mniej konieczne, kiedy pisemne tłumaczenie jest zapewnione słuchaczowi, na przykład jako dodatek w koncertowych programach albo jako napisy wyświetlane w salach koncertowych lub mediach.
[edytuj] Tłumaczenie medyczne
Tłumaczenie prac natury medycznej.
Tłumaczenie medyczne, podobnie jak tłumaczenie farmaceutyczne jest specjalizacją, w której błędne tłumaczenie może mieć śmiertelne konsekwencje.
[edytuj] Tłumaczenie pedagogiczne
Tłumaczenie pedagogiczne służy nauce drugiego języka. Jest ono wykorzystywane do wzbogacenia (i ocenienia) słownictwa studenta w drugim języku, pomagania w przyswojeniu nowych struktur składniowych i sprawdzenia zrozumienia tekstu. W odróżnieniu od innych rodzajów tłumaczeń, tłumaczenie pedagogiczne odbywa się w ojczystym (lub dominującym) języku studenta zarówno jak i w drugim języku. Oznacza to, że student będzie tłumaczył zarówno na jak i z drugiego języka.
Kolejną różnicą między tym tłumaczeniem, a innymi, jest to, że celem tego tłumaczenia jest tłumaczenie dosłowne wyrażeń wyrwanych z kontekstu, z fragmentów tekstu, które mogą być całkowicie zmyślone na cele ćwiczenia.
Tłumaczenie pedagogiczne nie powinno być mylone z tłumaczeniem naukowym.
[edytuj] Tłumaczenie naukowe
Tłumaczenie naukowe to przekład naukowych dokumentów związanych z badaniami, skrótów, obrad konferencyjnych i innych publikacji z jednego języka na drugi. Specjalistyczne słownictwo techniczne używane przez badaczy, w każdej dyscyplinie wymaga tego, aby tłumacz tekstów naukowych miał zarówno techniczne jak i lingwistyczne kompetencje.
[edytuj] Tłumaczenie akademickie
Tłumaczenie tekstów specjalistycznych pisanych w akademickim środowisku.
Tłumaczenie akademickie nie powinno być mylone z tłumaczeniem pedagogicznym.
[edytuj] Tłumaczenie techniczne
Jest to tłumaczenie tekstów technicznych (podręczników, instrukcji itp.), dokładniej, tekstów, które zawierają dużo terminów, to znaczy wyrazów lub wyrażeń, które są używane (przeważnie) w obrębie konkretnej dziedziny lub, które opisują tę dziedzinę szczegółowo.
[edytuj] Dubbing i napisy
Dialogi i narracje filmów fabularnych pełnometrażowych i zagranicznych programów telewizyjnych muszą być przetłumaczone dla widzów posługujących się językiem docelowym. W tym przypadku tłumaczenie dla dubbingu i tłumaczenie dla napisów filmowych wymagają różnych wersji dla uzyskania najlepszego efektu. Tak więc w przeciwieństwie do języka oryginalnego, napisy w języku docelowym dość często nie pokrywają się z dialogiem.
Do tłumaczenia filmów służą tzw. listy dialogowe – przygotowanie tłumaczenia filmu lub przedstawienia bez listy dialogowej lub innej podstawy pisemnej jest praktyką ryzykowną, czasem jednak stosowaną. Zdarza się też czasem tłumaczenie filmu na podstawie samego tekstu – bez dostępu do nagrania, co może prowadzić do nieporozumień.
[edytuj] Zarys historyczny
Liczne dyskusje na temat teorii i praktyki tłumaczenia sięgają czasów antycznych oraz pokazują, iż warto o nich nadal rozmawiać. Różnica pomiędzy metafrazą a parafrazą ustalona przez Greków w antycznych czasach zostałaby powzięta przez angielskiego poetę i tłumacza Johna Drydena (1631-1700). Przedstawiał on tłumaczenia jako logiczne przenikanie się obydwu tych modeli w czasie selekcji odpowiedników dla wyrażeń użytych w języku źródłowym.
Dryden przestrzega jednak przed pozwalaniem sobie na naśladowanie w tłumaczeniu adaptowanym: "Kiedy malarz kopiuje naturę... nie ma przyzwolenia ani na zmianę jego właściwości ani cech..."
Generalne założenie centralnej koncepcji tłumaczenia – ekwiwalencji – jest tak samo zadowalające jak to, które zaproponowali Cyceron i Horacy w pierwszym tysiącleciu przed nasza erą. Skutecznie i dosłownie ostrzegali oni przed tłumaczeniem "słowo w słowo" ("verbum pro verbo").
Pomimo kilku sporadycznych rozbieżności w teorii, aktualna praktyka tłumaczy nie zmieniła się prawie wcale od czasów starożytności. Z wyjątkiem paru skrajnych metafraz, które pojawiły się we wczesnym okresie chrześcijańskim i średniowieczu, adaptorzy w różnych okresach (szczególnie w Rzymie w okresie wczesnoklasycystycznym oraz w XVIII wieku), wykazywali się rozważną elastycznością w poszukiwaniu ekwiwalentów. Były to albo ekwiwalenty literalne, użyte gdzie można, albo parafrazy, użyte gdzie trzeba, dla uzyskania oryginalnego znaczenia i utrzymania innych ważnych wartości ( na przykład stylu, kompozycji wersów, harmonii z akompaniamentem muzycznym, bądź w przypadku filmów, z tekstem artykułowanym przez aktorów). Proces dobierania ekwiwalentów był determinowany przez kontekst.
Zwykle tłumacze próbują zachować (gdzie jest to możliwe) jak najwięcej z samego kontekstu poprzez odtworzenie oryginalnego układu sememów, a przez to odtworzenie kolejności słów (jeśli jest taka potrzeba), oraz poprzez zmianę struktury gramatycznej. Różnice gramatyczne pomiędzy językami, w których występuje ustalona kolejność wyrazów ( np. w angielskim, francuskim, niemieckim) a tymi, w których kolejność wyrazów jest swobodna ( np. w grece, łacinie, polskim, rosyjskim) nie stanowią w tym przypadku przeszkody.
Kiedy w języku docelowym brakowało terminu dla języka źródłowego, tłumacze zapożyczali je, wzbogacając tym samym język docelowy. W dużej mierze jest to zasługa wymiany kalek ( z francuskiego "calques") pomiędzy językami i ich przeniesieniem z greki, łaciny, hebrajskiego, arabskiego i innych języków. Sprawiło to, iż niektóre pojęcia w nowoczesnych językach europejskich należą do nieprzetłumaczalnych.
Zazwyczaj im większy jest kontakt i wymiana zaistniała pomiędzy dwoma językami, bądź tymi dwoma i jeszcze jednym, tym większa jest proporcja metafraz do parafraz, która może być użyta w procesie tłumaczenia z jednego z tych języków na drugi. Niemniej jednak, ze względu na zmiany w niszach ekologicznych słów, wspólna etymologia może być myląca w trakcie wyszukiwania ich obecnego znaczenia w jednym bądź drugim języku. Angielski wyraz "actual" nie powinien być mylony z francuskim wyrazem pokrewnym "actuel" znaczącym "teraźniejszy", "obecny", ani z polskim wyrazem "aktualny" ("teraźniejszy", "obecny").
Rola tłumacza, który jest tu swego rodzaju łącznikiem międzykulturowym była poruszana już w czasach Terenca, rzymskiego adaptatora greckich komedii w drugim tysiącleciu przed Chrystusem. Rola ta nie jest w żadnym razie ani pasywna ani mechaniczna. Jest porównywana do tej, którą odgrywa artysta. Główną przyczyną takiego porównania wydaje się być założenie analogicznego tworzenia znalezione w krytykach już za czasów Cycerona. Porównanie tłumacza do muzyka bądź aktora sięga przynajmniej czasów Samuela Johnsona i jego wzmianki dotyczącej Alexandra Pope’a, który "zagrał" Homera na flecie (sam Homer przygrywał na fagocie).
Jeśli tłumaczenie jest sztuką, to na pewno nie łatwą. W XIII wieku Roger Bacon napisał, że jeśli tłumaczenie ma być prawdziwe, tłumacz musi znać oba języki, oraz posiadać wiedzę na temat tego, co tłumaczy.
Pierwszym europejczykiem, który stwierdził, że jedynie przekłady na własny język mogą być najbardziej satysfakcjonujące był Marcin Luter, tłumacz Biblii na język niemiecki. Za czasów Johanna Gottfrieda Herdera, w XVIII wieku, było oczywiste, iż pracowało się jedynie nad przekładem na swój własny język.
Okazuje się, że nie możemy wierzyć nawet najbardziej kompletnym słownikom. Aleksander Tytler w swojej pracy "Essay on the Principles of Translation" (1790) podkreśla, iż poprzez pilne czytanie stajemy się bardziej wiarygodni niż słowniki. To samo dzieje się w przypadku przysłuchiwania się językowi, o czym mówił Onufry Andrzej Kopczyński w 1783 roku, członek Towarzystwa Do Ksiąg Elementarnych, którego nazywano "ostatnim łacińskim poetą".
Wyjątkowa rola tłumacza została opisana w eseju wydanym po jego śmierci w 1803 roku przez Ignacego Krasickiego – La Fontaina, prymasa Polski, poetę, encyklopedystę, autora pierwszej polskiej powieści oraz tłumacza z francuskiego i greckiego: "Tłumaczenie... to w zasadzie sztuka szacowna jak zarówno bardzo trudna, w związku z tym nie jest pracą fizyczną ani nie powinna być przydzielana pospolitym umysłom; powinna być wykonywana przez tych, którzy posiadają zdolności aktorskie, którzy widzą większy pożytek z tłumaczenia dzieł innych osób niż swoich własnych oraz uważają, iż ważniejsza od sławy jest służba własnemu krajowi."
[edytuj] Teksty religijne
Zobacz też: Przekłady Biblii
Tłumaczenie tekstów religijnych odegrało ważną rolę w historii świata. Na przykład mnisi buddyjscy, którzy przetłumaczyli indyjskie sutry na chiński często naginali tłumaczenia w celu lepszego dopasowania ich do jakże innej kultury Chin. Podkreślano na przykład synowskie uczucia.
Pierwszy odnotowany przykład tłumaczenia na zachodzie to przekład Starego Testamentu na grekę w trzecim wieku przed naszą erą. Była to Septuaginta, tłumaczona przez 70 (w niektórych wersjach 72) tłumaczy, którzy zostali wysłani na wyspę Paphos w celu przetłumaczenia Biblii. Każdy z nich pracował w oddzielnej celi. Legenda głosi, że wszystkie 72 przykłady były identyczne. Septuaginta stała się źródłem dla późniejszych przekładów na wiele różnych języków, m.in. łacinę, język koptyjski, ormiański i gregoriański. Była także niezmiernie ważna jako greckojęzyczna Biblia dostępna dla świeżo nawróconych pogan nieznających hebrajskiego.
Święty Hieronim, patron tłumaczy, jest uważany za jednego z najlepszych tłumaczy w historii. Dokonał monumentalnej pracy przełożenia na łacinę całości Biblii i specjalnie do tego celu postanowił nauczyć się hebrajskiego. Kościół rzymskokatolicki używał dokonanego prze niego przekładu znanego jako Wulgata przez setki lat, choć początkowo wersja ta budziła kontrowersje, gdyż w wielu punktach znacząco różniła się od wcześniej używanych wersji łacińskich (znanych pod ogólna nazwą Vetus latina).
Biblię przekładano na różne języki europejskie już w średniowieczu jednak szyt działalności translatorskiej nastąpił w okresie Reformacji Protestanckiej. Nowe przekłady miały ogromny wpływ na rozłam pomiędzy protestantami a wyznawcami katolicyzmu, gdyż rozbieżności pomiędzy tłumaczeniami niektórych słów i fragmentów w protestanckich i katolickich przekładach były powodem wielu konfliktów, a sam akt tłumaczenia Biblii bez pozwolenia i poza kontrolą Kościoła traktowany był jak działalność heretycka.
Powstałe w okresie reformacji tłumaczenia wywarły przez pokolenia wielki i trwały wpływ na religię, kulturę oraz kształtujące się właśnie języki literackie wielu krajów europejskich. Dobrym przykładem jest tu niemiecka Biblia Marcina Lutra, polska Biblia Jakuba Wujka czy angielska Biblia Króla Jakuba.
[edytuj] Nurty
(Źródło: "Machine translation", Wikipedia)
Tłumaczenia komputerowe to praktykowane obecnie tłumaczenia, w których program komputerowy analizuje tekst źródłowy i tłumaczy go na tekst docelowy bez dalszej interwencji człowieka. W rzeczywistości większość tłumaczeń komputerowych nie wymaga interwencji człowieka w pre-edycji i post-edycji, jego rola ogranicza się do posługiwania się komputerem.
Obecnie tłumaczenia komputerowe – ważny cel w przetwarzaniu na język naturalny – nie odnoszą większego sukcesu.
Tłumaczenia komputerowe zastały udostępnione licznym użytkownikom poprzez Internet dzięki takim programom, jak Alta Vista i Babilon. Programy te przygotowują tłumaczenia, które oddają jedynie istotę tekstu oryginalnego, lecz nie są w pełni użyteczne ze względu na swą słabą jakość.
Jeśli jednak chodzi np. o tłumaczenie prognozy pogody, gdzie używa się ograniczonej liczby słów i prostych zdań, komputer spełnia swoje zadanie. Alternatywą może być użycie języka kontrolowanego w połączeniu z tłumaczeniem maszynowym, dającego w rezultacie (jak to zostało zaprezentowane na stronie internetowej Uwe Mueggego) tłumaczenie bardziej zrozumiałe.
Inżynier i futurysta Raymond Kurzweil przepowiedział, że do 2012 tłumaczenia komputerowe będą na tyle prężne, iż zdominują dziedzinę, jaką jest tłumaczenie. Podobną sytuację opisał magazyn MIT Technology Review w 2004, podając listę uniwersalnych tłumaczeń pisemnych i ustnych, które będą dostępne w przeciągu dekady. Takie założenia jednak pojawiły się już w latach 50., gdy podejmowano pierwsze poważne próby tłumaczenia komputerowego.
Tłumaczenie maszynowe nie może być akceptowane bezkrytycznie, gdyż język jest ściśle powiązany z kontekstem, a ten może być zrozumiany tylko przez człowieka. Jednak tłumaczenia robione przez ludzi także mogą zawierać błędy.
[edytuj] Tłumaczenia kulturowe
Jest to nowe pole zainteresowania w dziedzinie tłumaczenia oraz pojęcie używane w naukach o kulturze, oznaczające proces transformacji, lingwistycznej bądź innej, w danej kulturze. Koncept ten posługuje się tłumaczeniem lingwistycznym jako narzędziem do analizy zmian, jakie miały miejsce w kulturach. Przykładem może być etnografia, która jest postrzegana jako historia dokumentacji istniejącej kultury.
[edytuj] Organizacje i stowarzyszenia tłumaczy
- w Polsce:
- międzynarodowe i zagraniczne:
- Międzynarodowa Federacja Tłumaczy – International Federation of Translators FIT
- Międzynarodowe Stowarzyszenie Tłumaczy Konferencyjnych – International Association of Conference Interpreters AIIC
- Federalne Stowarzyszenie Tłumaczy Niemieckich – Bundesverband der Dolmetscher und Übersetzer e.V. BDŪ
- Stowarzyszenie Tłumaczy Austriackich – Österreichischer Übersetzer- und Dolmetscherverband UNIVERSITAS
- społeczności internetowe:
[edytuj] Źródła
- Józef Korpanty, red. nacz., "Mały słownik łacińsko-polski", PWN, Warszawa 2005.
- Jan Tokarski, red. nauk., "Słownik wyrazów obcych", PWN, Warszawa 1980.
- Wikipedia, the Free Encyklopedia, "Translation".
- Gillies, Andrew: Note-taking for Consecutive Interpreting. 2005, ISBN 1-900650-82-7
- Jones, Roderick: Conference Interpreting Explained. 1998, ISBN 1-900650-57-6
- Seleskovitch, Danica: L'interprète dans les conférences internationales. 1968, Cahiers Champollion
- Rozan, Jean-François: La Prise de Notes en Interprétation Consécutive. 1956, ISBN 2-8257-0053-3
- Taylor-Bouladon, Valerie: Conference Interpreting – Principles and Practice. 2007, 2nd Edition ISBN 1-4196-6069-1. Available from Amazon.
[edytuj] Zobacz też
Ogólne:
Teoria:
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Interpreter Training Resources – ćwiczenia, linki, wskazówki, artykuły i literatury dla przyszłych tłumaczy
- Artykuły dla tłumaczy. Teoria przekładu, techniki tłumaczeniowe, tłumaczenia ustne i pisemne, zawód tłumacza
