Przestrogi dla Polski
Z Wikipedii
Przestrogi dla Polski z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadające, przez pisarza Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego. Ukazały się one anonimowo z datą 4 stycznia 1790 Kontynuuje tu Staszic poglądy, które zawarł już w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego. Podkreśla związki systemu prawa natury z życiem społecznym, zamieszcza więcej wniosków praktycznych. Na główny plan wysuwają się dwie sprawy: ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej oraz koncepcja narodu. Zasady ustroju zostały oparte na oświeceniowym "prawie człowieka", które miało gwarantować równość wolność i własność wszystkim członkom społeczeństwa. Staszic wszędzie widzi despotyzm grupy albo jednostki, co oczywiście stanowi zagrożenie dla pokoju w Europie. Wbrew temu Staszic dostrzega jednak ratunek dla utrzymania państwowości Polski we wprowadzeniu despotyzmu, władzy silnej ręki. Ale podkreśla, że byłoby to rozwiązanie krótko okresowe. Większą szanse dla Polski widzi, w reformie w duchu oświeceniowego republikanizmu, który potrafiłby wyzwolić wszystkie siły twórcze narodu. Podstawą do udoskonalenia ustroju w Polsce, mającej kształt monarchii konstytucyjnej, ma być nowa koncepcja narodu. Zamiast "wyłącznictwa" magnacko-szlacheckiego, typowego dla feudalizmu, postuluje system oparty na hegemonii szlachecko-mieszczańskiej.
