Konfucjusz
Z Wikipedii
Konfucjusz (chiński 孔夫子, pinyin: Kǒng Fūzǐ, dosłownie: Mistrz Kong) (551-479 p.n.e.) - uznawany za największego chińskiego filozofa.
Konfucjusz nie pozostawił pism - jego nauczanie zebrano w księdze Dialogi Konfucjańskie. Głównym tematem rozważań było codzienne życie ludzi i stabilność społeczeństwa. Jego zdaniem podstawowymi cnotami są: humanitaryzm, praworządność, poprawność, mądrość i lojalność. Cnoty te realizują się w pięciu powinnościach, czy też fundamentalnych relacjach społecznych: między panującym i urzędnikiem, ojcem i synem, starszym i młodszym bratem, mężem i żoną oraz między przyjaciółmi. Moralność jednostki i podstawowa rola rodziny jest fundamentem i gwarantem stabilności państwa. Konfucjusz dużą rolę w kształtowaniu ładu społecznego przypisywał wykształceniu, które obejmowało także kwestie ducha i serca.
Doktryna Konfucjusza (konfucjanizm) była rozwijana początkowo przez uczniów, a później przez filozofów-następców i komentatorów (Mencjusz, Xunzi, neokonfucjanizm). Myśl konfucjańska objęła zasięgiem obszar Chin, Japonii, Korei i Wietnamu.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Biografia Konfucjusza zawarta jest w 77. rozdziale "Shiji" (Zapiski Historyczne). Na imię miał Qiu czyli „pagórek”, prawdopodobnie z powodu wypukłego czoła, wg wierzeń Chińczyków, znamionującego inteligencję. Zwany był też Zhongni. Urodził się w państwie Lu (obecnie prowincja Shandong), w zubożałej rodzinie arystokratycznej. Jego ojciec był urzędnikiem wojskowym, umarł kiedy syn miał 3 lata. Wychowała go samotnie matka, poznał biedę i trudy życia. Dzieciństwo spędził w Qufu pod Yanzhou, gdzie od małego musiał fizyczną pracą zarabiać na siebie i swoją matkę.
Mając 15 lat podjął naukę, którą sam opłacał wytężoną pracą. Posiadając początkowo jedynie umiejętność strzelania z łuku, był nadzorcą stad owiec i wołów. W wieku 19 lat ożenił się i rozpoczął karierę urzędniczą. Zdobył sławę człowieka niezwykle uczonego, miał znać na pamięć klasyczną „Księgę Pieśni”. Był kolejno naczelnikiem spichlerzy, nadzorcą pól książęcych i ludzi doglądających zwierząt ofiarnych.
W 530 p.n.e. założył szkołę, w której uczono pisma, zasad zachowania się i podstawowej wiedzy. Około 517 p.n.e. spotkał się z Laozi. Po wybuchu buntu w państwie Lu musiał uciekać do sąsiedniego państwa Qi. Po powrocie do Lu został zarządcą u następnego władcy, a później jego bliskim doradcą. Naprawianie państwa rozpoczął od reformy uciążliwego systemu podatkowego (był zwolennikiem niskich podatków). Domagał się powierzenia przywództwa „ludziom szlachetnym i uczonym”, bez względu na ich pochodzenie.
Od 498 p.n.e. jego uczniowie zaczęli obejmować najwyższe stanowiska w rządzie. Około 497 p.n.e. wprowadził politykę burzenia murów miast buntowniczych rodów, co wywołało ponowną rewoltę i zmusiło go do opuszczenia księstwa. W towarzystwie kilku uczniów przez 12 lub 14 lat błąkał się po sąsiednich państwach, starając się o posadę u różnych władców, nie znajdując jednak zrozumienia. Nie był zręcznym politykiem, a rozmówców ponoć zniechęcał wrodzoną wyniosłością. W tym czasie często wręcz przymierał głodem.
W 483 p.n.e. wrócił do Lu i zadowolił się pozycją nauczyciela. Prawdopodobnie nie zgromadził za życia wielu uczniów, choć niektóre źródła konfucjańskie wyolbrzymiają ich liczbę nawet do 3000. Wg legendy gdy umarł uczniowie opłakiwali go przez 3 lata, a najwierniejszy, Tzu-kung, spędził na grobie mistrza 6 lat, twierdząc:
- „Od początku ludzkości aż do dziś nie było człowieka równego Konfucjuszowi”
Pochowany został w Qufu, gdzie do dziś znajduje się jego grób. Jego proste, niedogmatyczne maksymy są wciąż popularne w Chinach i innych krajach Dalekiego Wschodu. Twierdził, że zmysł moralny u człowieka jest odpowiednikiem kosmicznego porządku natury. W swej nauce w ogóle nie odwoływał się do sił nadprzyrodzonych, jako jedyny z twórców wielkiej doktryny nie twierdził, że pochodzi ona z jakiegokolwiek boskiego źródła czy też natchnienia niedostępnego dla innych ludzi. Konfucjanizm w pierwotnej wersji nie jest właściwie religią, lecz systemem etycznym, nauką tego, jak być dobrym, społecznie wartościowym człowiekiem, aczkolwiek od samego początku zawiera w sobie wiele pierwiastków metafizycznych. Sam Konfucjusz podejrzliwie odnosił się do religii, gdyż widział w niej niebezpieczny zabobon. Gdy był bliski śmierci nie pozwolił, by się za niego modlono. Urzekał ludzi swą uczciwością, prawością i nauczycielskim entuzjazmem.
Ponad 70 jego bezpośrednich uczniów zostało wybitnymi uczonymi chińskimi. Przypisuje mu się zredagowanie wielu klasycznych ksiąg, które składają się na tzw. „klasykę konfucjańską”: „Pięcioksiąg konfucjański” (do którego należy też "Księga Przemian": I-Ching) oraz „Czteroksiąg konfucjański” (do którego należy również „Księga Mencjusza” ). Zbiór tych dzieł do 1905 roku stanowił podstawę egzaminów dla kandydatów do służby państwowej w Chinach. Starsze źródła upatrywały w nim również autora I-Ching lub komentarzy do tej księgi „Dziesięć Skrzydeł”.
Nie sposób dziś ustalić, jaki miał rzeczywiście wpływ na ostateczny kształt tych tekstów. Niektórzy wręcz twierdzą, że nigdy osobiście niczego nie napisał. Choć za życia jako polityk i reformator poniósł porażkę, kolejne pokolenia jego zwolenników rozpropagowały jego idee w całych Chinach. Ostatecznie w II wieku n.e. konfucjanizm został uznany w Chinach za ideologię państwową, a jego samego uhonorowano tytułem „Największego Mędrca-Nauczyciela”. Ok. 175 roku n.e. jego maksymy wykuto na kamiennych tablicach, których fragmenty zachowały się do dziś.
[edytuj] Nauczanie
Zajmował się zagadnieniami etycznymi, społecznymi, a nawet politycznymi. Był tradycjonalistą stojącym na straży szeroko pojętej tradycji. Nauczał nienagannych manier i użyteczności dla państwa i społeczeństwa.
Twierdził, że z każdej nazwy wynika coś, co tworzy istotę rzeczy, do której dana nazwa się odnosi. Rzeczy więc powinny pozostawać w zgodzie z tą idealną istotą. Czyli rzeczywistość powinna odpowiadać nazwie ją określającą. Z każdej nazwy, określającej stosunki społeczne, wynikają konkretne obowiązki i odpowiedzialność. Władca, minister, ojciec i syn - osoby noszące te nazwy, muszą spełniać obowiązki wynikające z nazwy.
W zakresie cnót podkreślał:
- Prawość (yi) - jest powinnością, obowiązkiem, spełnianiem słusznych rzeczy ze względu na zawarte w nich dobro moralne.Prawość jest jedynie wtedy prawością, gdy nie ma w niej korzyści. Korzyść (li) jest przeciwieństwem prawości (yi).
- Humanitarność (ren) - "kochanie innych", człowiek, który kocha innych jest w stanie spełniać dla dobra innych swoje obowiązki w społeczeństwie.
Konfucjusz często nauczał o człowieku ren (humanitarnym), który posiada wiele cnót połączonych w sobie, wtedy można humanitarność rozumieć jako cnotę doskonałą.W praktyce humanitarności muszą być względy dla innych.
-
- "Nie czyń innym, czego dla siebie nie pragniesz" ("Dialogi" XII, 2)
W praktyce humanitarności Konfucjusz wyróżnia:
- lojalność wobec innych (zhong) - aspekt pozytywny, gdy czyni się dla innych to, co chciałoby się dla siebie.
- altruizmu (shu) - aspekt negatywny, nieczynienie innym tego, czego chce się dla siebie.
Z idei prawości Konfucjusz wyprowadza zasadę działania bez nagrody, ponieważ każdy człowiek ma obowiązki, które musi wypełniać. Wartość wynikającą z działań nie leży w efekcie lecz w podjętym wewnętrznym wysiłku. Należy działać wypełniając obowiązki, a efekty powierzyć woli Niebios, losowi, przeznaczeniu (ming). Rozumieć (ming) znaczy rozumieć nieunikniniowość świata i w związku z tym nie zwracać uwagę na zewnętrzne porażki lub powodzenia, a działać i wypełniać swoje obowiązki. Efektem takiego działania jest szczęście, ponieważ jesteśmy wolni od niepokoju o powodzenie naszych działań i od lęku przed porażką.
[edytuj] Dzieła
[edytuj] Czteroksiąg konfucjański
Dzieła należące do „Czteroksięgu konfucjańskiego” (zbioru najważniejszych pism konfucjańskich zebranych przez Zhu Xi [1130-1200], który uzupełnił tradycyjny „Pięcioksiąg”):
- Wielka Nauka (Daxue) - zwięzła i systematyczną prezentację konfucjańskiej filozofii społecznej z komentarzem
- Doktryna Środka (Zhongyong) - metafizyczne uzasadnienie konfucjańskiej filozofii społecznej. W dziele tym skupiają się niektóre główne idee konfucjanizmu, buddyzmu i taoizmu, pod wieloma względami służy jako pomost między tymi ideologiami.
- Dialogi Konfucjańskie (Lunyu) - aforyzmy, maksymy i krótkie przypowieści Konfucjusza, spisane przez jego uczniów. Wyłożona jest w niej istota moralności (Ren)
- Księga Mencjusza (Mengzi) - księga traktująca o sposobach stawania się dojrzałym człowiekiem: cnotliwym, życzliwym i prawym.
[edytuj] Pięcioksiąg konfucjański
Dzieła należące do „Pięcioksięgu konfucjańskiego” (zbioru najważniejszych pism kanonu konfucjańskiego do czasów Zhu Xi):
[edytuj] Księga Dokumentów
„Księga Dokumentów” lub „Księga Historii” (Shujing, dawniej: Szu-King, przed 717 p.n.e.) – Ważne źródło informacji o najdawniejszej historii Chin. Zbiór przeróżnych dokumentów, będący rodzajem wzoru do ich pisania oraz notatek historycznych. Jest to blisko 30 utworów, zawierających krótkie przemówienia i umoralniające wskazania, przypisywane mądrym i cnotliwym władcom starożytności z czasów od XXII do VII wieku p.n.e. Czas powstania księgi nie został dotychczas dokładnie ustalony, najwcześniejsze powołanie się na nią w innych tekstach pochodzi z 717 p.n.e. Niektórzy chińscy uczeni przypisują ją Konfucjuszowi, w rzeczywistości jednak mógł ją jedynie przeredagować, dokonać wyboru dokumentów spośród większej ich liczby, jaką mógł w swoich czasach znaleźć w książęcych archiwach.
Przy okazji prawdopodobnie usunął z niej elementy mitologiczne i legendarne, co zdaniem dzisiejszych badaczy zmniejszyło bogactwo i paradoksalnie również wiarygodność dzieła. Nie jest to w ścisłym tego słowa znaczeniu kronika historyczna. Jest to zbiór historycznych dokumentów wzajemnie ze sobą nie powiązanych i różniących się charakterem i formą. Dokumenty w większości wypadków nie mogły powstać w czasach, których treść ich dotyczy. Sądząc ze stylu i bogactwa słownikowego musiały one zostać napisane dopiero kilka wieków po okresie z którego pochodzą najwcześniejsze znane dzisiaj napisy na kościach wróżebnych. Pod koniec III wieku p.n.e. na rozkaz Shi Huangdi wszystkie egzemplarze księgi zostały zniszczone. Następnie została ona odtworzona z pamięci przez uczonych konfucjańskich. Później odnaleziono zamurowany w ścianie domu rzekomo oryginalny tekst księgi.
[edytuj] Wiosny i Jesienie
„Wiosny i Jesienie” lub „Kronika Wiosen i Jesieni” (Chunqiu, dawniej: Cz’un-ts’iu, V wiek p.n.e.) – Słynne dzieło historyczne, kronika księstwa Lu. Jest to prawdopodobnie jedyne pismo, które wyszło osobiście spod ręki Konfucjusza, jeżeli oprzemy się na autorytecie Mencjusza. W istocie są to niezmiernie lakoniczne roczniki z lat 722-481 p.n.e. (wg innych danych z lat 770-479), w których krótko przedstawia się zdarzenia. Twierdzi się, że przy ich redagowaniu Konfucjusz dobierał odpowiednich słów i w ten subtelny sposób wyrażał swą aprobatę lub potępienie dla zachowania się i czynów władców i innych osobistości. Miał przy tym stosować teorię tzw. rektyfikacji nazw (tzn. słowa należało prostować, gdyż rzekomo utraciły one swój pierwotny i prawdziwy sens), i tym dawał wyraz oburzeniu wobec powszechnego upadku moralności swoich czasów. Niektórzy autorzy twierdzą również, iż dla udowodnienia swojego punktu widzenia Konfucjusz nie cofał się przed odpowiednim naginaniem faktów historycznych.
[edytuj] Zapiski Obyczajów
„Zapiski Obyczajów” lub „Zapiski Rytuałów” lub „Zapiski o Etykiecie” (Liji, ok. 51 p.n.e.) – Wielki zbiór zawierający opisy różnych obyczajów, zachowań oraz etykiety, nawet z bardzo dawnych czasów. Był tworzony w okresie Walczących Królestw (403-221 p.n.e.) przez wielu zwolenników Konfucjusza, którzy zawierali tu własne przemyślenia oraz wykładnię nauk Konfucjusza dotyczących właściwego zachowania społecznego oraz obrzędowości związanej z muzyką, żałobą, składaniem ofiar, małżeństwem i nabożnością synowską. Zbiór opracowany został przez Dai De, a później wydany przez jego bratanka Dai Shenga. Początkowo księga wchodziła w skład „Pięcioksięgu konfucjańskiego”
[edytuj] Księga Pieśni
„Księga Pieśni” (Shijing) – Klasyczna antologia najstarszej poezji chińskiej, autorstwo jej przypisuje się Konfucjuszowi. Zbiór obejmuje 305 napisanych prawdopodobnie przez braci Mao, przeważnie krótkich utworów, poetyckich pieśni o różnej tematyce pochodzących z wielu okresów i wielu państw. Treść ich jest bardzo różnorodna: pieśni dworskie i chłopskie, liryka miłosna i hymny kultowe. Kompilatorzy starali się przez odpowiednią interpretację wydobyć z nich naukę moralną w duchu filozofii konfucjańskiej. Najważniejsze części Księgi Pieśni: Fu (Wiatry) - wiersze ludowe, brane po części od ludów postbarbarzyńskich Ya (Sprawy Dworskie) - uroczyste utwory, recytowane na dworze Song (Hymny) - utwory pisane ku czci bóstw, recytowane przy różnego rodzaju ceremoniach Wielka Przedmowa - pierwszy w Chinach traktakt filozoficzny i poetyka normatywna. Podkreśla rolę poezji (文-WEN) jako wzorca i pierwotnej siły rządzącej światem. WEN ma być emocjami człowieka ubranymi w odpowiednie słowa. Z tego twierdzenia powstał pogląd, że poezja rodzi się w sercu człowieka.
[edytuj] Inne dzieła przypisywane tradycyjnie Konfucjuszowi:
- „Księga Muzyki” (Yuejing) – Konfucjusz podobno napisał (zredagował) szóstą księgę dzieła, ale utwór zaginął.
- „Rozmowy Domowe” (Jiayu)
[edytuj] Źródła
- Joseph S. Wu, Chenyang Li [w:] „Wielcy Myśliciele Wschodu” red. Ian P. McGreal
- Tadeusz Czarnik „Starożytna Filozofia Chińska”
- Martin Seymour-Smith „100 Najważniejszych Książek Świata”
- Michael H. Hart „100 Postaci które miały największy wpływ na dzieje ludzkości”
- „Mały Słownik Pisarzy Świata” (Wiedza Powszechna, 1968)
