Kabuki
Z Wikipedii
Kabuki (歌舞伎) – jeden z rodzajów tradycyjnego teatru japońskiego, wywodzący się z XVII wieku. Teatr kabuki jest znany z bogatej oprawy przedstawień, silnej ekspresji i wyszukanej charakteryzacji aktorów.
Spis treści |
[edytuj] Etymologia
Znaki kanji, czytane od lewej do prawej, znaczą kolejno: śpiew (歌), taniec (舞) i umiejętność (伎). Z tego powodu kabuki jest niekiedy tłumaczone jako "sztuka śpiewu i tańca". Są to jednak ateji, czyli znaki nie oddające właściwej etymologii. Uważa się, że słowo "kabuki" wywodzi się od czasownika kabuku, oznaczającego "przechylać się w jedną stronę", ale też "wybijać się ponad przeciętność", a zatem kabuki może być interpretowane jako "awangardowy" lub "dziwaczny" teatr.
[edytuj] Historia
Kabuki przeszło wiele głębokich zmian od swojego pierwszego wcielenia.
[edytuj] 1603-1629: kobiece kabuki
Historia kabuki rozpoczęła się w 1603, gdy Okuni, nazywająca siebie kapłanką Izumo-taisha, rozpoczęła występy, prezentując nowy styl sztuki tanecznej w suchym korycie rzeki w Kioto. Aktorki grały zarówno role męskie, jak i żeńskie w komicznych sztukach o życiu codziennym. Ten rodzaj teatru natychmiast zyskał ogromną popularność. Okuni została nawet zaproszona do występu przed dworem cesarskim. Na fali tego sukcesu, szybko powstały konkurencyjne grupy i tak narodziło się kabuki, jako taneczna sztuka wystawiana przez kobiety – forma bardzo odmienna od jego dzisiejszej postaci. Duża część popularności kabuki w tym okresie wiązała się z rubasznymi, sugestywnymi występami wielu naśladowców. Te aktorki często były dostępne jako prostytutki, a ta część męskiej widowni, która mogła sobie na to pozwolić, swobodnie korzystała z usług tych kobiet. Z tego powodu w okresie Edo kabuki było również zapisywane jako "歌舞妓" (śpiewająca i tańcząca prostytutka).
[edytuj] 1629-1652: chłopięce kabuki
Nieokrzesana i często brutalna atmosfera przedstawień kabuki przyciągnęła uwagę rządu Tokugawów i w 1629 kobietom zabroniono występów na scenie; jako powód podano ochronę moralności. Część historyków sugeruje, że rząd był również zaniepokojony popularnością sztuk kabuki, przedstawiających zwykłe życie (a nie heroiczną przeszłość) oraz przenoszących na scenę niedawne skandale, niektóre z udziałem przedstawicieli administracji.
Ponieważ kabuki było już bardzo popularne, po wykluczeniu kobiet z udziału w przedstawieniach ich rolę przejęli młodzi aktorzy płci męskiej. Wraz ze zmianą płci aktorów przyszła zmiana w rozłożeniu akcentów w przedstawieniach: większy nacisk zaczęto kłaść na akcję sceniczną niż na taniec. Jednakże przedstawienia były równie rubaszne jak wcześniej, a aktorzy nadal uprawiali prostytucję (także dla męskiej części widowni). Widownia często się awanturowała, niekiedy wybuchały bójki, część o przychylność jakiegoś szczególnie przystojnego młodego aktora. Doprowadziło to do wprowadzenia przez szogunat w 1652 zakazu występów młodych chłopców.
[edytuj] Po 1653: męskie kabuki
Od 1653, jedynie dojrzali mężczyźni mogli występować w kabuki, które przekształciło się w wyrafinowaną, bardzo stylizowaną formę nazywaną yarō kabuki (w swobodnym tłumaczeniu, "kabuki facetów" lub "kabuki koleżków"). Ta przemiana stylu była w dużym stopniu wynikiem wpływu bardzo popularnego w tym czasie teatru komediowego kyogen. Obecnie "yarō" zostało zarzucone, ale aż do niedawna wszystkie role w kabuki były grane przez mężczyzn. Mężczyźni grający role kobiece są nazywani onnagata lub oyama (w obu przypadkach: 女形). Onnagata zwykle pochodzą z rodziny specjalizującej się w rolach onnagata. Pozostałe z podstawowych typów ról to aragoto (szorstki styl) i wagoto (miękki styl).
[edytuj] 1673-1735: okres Genroku
W okresie Genroku kabuki weszło w fazę prawdziwego rozkwitu. W tym czasie sformalizowano strukturę sztuki kabuki oraz wiele innych elementów stylizacji. Ustalono stereotypowe typy bohaterów. Teatr kabuki oraz ningyō; jōruri (wyszukana forma teatru lalkowego, w późniejszym czasie znana jako bunraku) były w tym czasie mocno ze sobą powiązane i wzajemnie wpływały na swój rozwój. Słynny dramaturg Chikamatsu Monzaemon, jeden z pierwszych zawodowych autorów sztuk kabuki, stworzył kilka znaczących prac, choć dziełem zwykle uważanym za najwybitniejsze jest Sonezaki Shinju (Samobójstwo kochanków w Sonezaki), początkowo przeznaczone dla bunraku. Jak wiele innych sztuk bunraku została ona zaadaptowana dla kabuki, a także stała się źródłem inspiracji dla wielu naśladowców. W rzeczywistości ta i inne podobne sztuki wywołały tak wiele wzorowanych na nich prawdziwych samobójstw, że w 1723 rząd zabronił wystawiania shinju mono (sztuk o podwójnym samobójstwie kochanków). W okresie tym żył także Ichikawa Danjuro; zasłużył się rozwojem póz mie oraz przypominającego maskę makijażu kumadori.
W połowie XVIII wieku kabuki na jakiś czas straciło na popularności, ustępując miejsca bunraku w roli głównej rozrywki niższych klas. Stało się to między innymi z powodu pojawienia się jednocześnie kilku utalentowanych dramaturgów bunraku. W rozwoju kabuki nie zdarzyło się nic wartego wzmianki aż do końca stulecia, gdy forma ta zaczęła wracać do łask.
[edytuj] Kabuki po Restauracji Meiji
Olbrzymie zmiany kulturowe w 1868 związane z upadkiem szogunatu Tokugawów, likwidacja klasy samurajskiej oraz otwarcie Japonii na Zachód miały wpływ na powrót kabuki. Podczas gdy kultura starała się dostosować do warunków po zniesieniu izolacji, aktorzy dążyli do poprawy reputacji kabuki wśród wyższych klas i do zaadaptowania tradycyjnego stylu do współczesnych gustów. Ostatecznie starania te zakończyły się sukcesem – doszło nawet do prezentacji przedstawienia w obecności cesarza Meiji.
Wiele teatrów kabuki zostało zniszczonych podczas bombardowań w czasie II wojny światowej, a przez krótki okres po wojnie przedstawienia kabuki były zabronione przez władze okupacyjne. Zakaz został jednak zniesiony w 1947 i przedstawienia wróciły na deski teatrów.
[edytuj] Kabuki dziś
We współczesnej Japonii kabuki pozostaje dość popularne (jest najpopularniejszą formą tradycyjnego teatru japońskiego), a najwybitniejsi aktorzy często pojawiają się w rolach telewizyjnych i filmowych. Przykładowo, dobrze znany onnagata, Bando Tamasaburo V, zagrał w kilku sztukach (nie związanych z kabuki) i filmach, występując często w rolach kobiecych.
Niektóre zespoły kabuki wykorzystują obecnie kobiety do ról onnagata. Po II wojnie światowej założono Ichikawa Kabuki-za, trupę składająca się wyłącznie z kobiet. Niedawno w pobliżu dzielnicy Pontochō w Kioto postawiono pomnik "założycielce" kabuki, Okuni.
24 listopada 2005 kabuki zostało wymienione przez UNESCO w Trzeciej Proklamacji Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości.
[edytuj] Elementy kabuki
Ekran po prawej ukrywa muzyków.
Scena kabuki posiada przedłużenie zwane hanamichi (花道 dosłownie: kwiecista ścieżka). Jest to pomost wchodzący w widownię, za pomocą którego rozgrywane są wejścia i wyjścia bohaterów. Sceny i teatry kabuki stopniowo stają się coraz bardziej wyrafinowane technologicznie. Innowacje takie jak obrotowa scena i zapadnie, wprowadzone w XVIII wieku, znacznie wzbogaciły inscenizację sztuk kabuki.
W kabuki, podobnie jak w niektórych innych rodzajach japońskiej sztuki scenicznej, sceneria zmienia się niekiedy podczas trwania sceny, z aktorami pozostającymi na scenie i przy podniesionej kurtynie. Obsługa wchodzi na scenę, dodając i usuwając rekwizyty, tła i inne elementy scenerii. Członkowie obsługi, zawsze ubrani całkowicie na czarno, tradycyjnie są uważani za "niewidzialnych".
Istanieją trzy główne kategorie sztuk kabuki:
- jidai-mono (時代物, historyczne)
- sewa-mono (世話物, domowe; inaczej – z życia współczesnego)
- shosagoto (所作事, taneczne)
Wśród ważnych elementów teatru kabuki znajduje się mie (見得) – aktor utrzymuje wystylizowaną pozę, aby mocno określić charakter lub emocje swojego bohatera. Keshō, lub charakteryzacja, jest cechą stylu łatwo rozpoznawalną nawet przez osoby niezorientowane w tej formie sztuki. Pył ryżowy jest używany do stworzenia białego podkładu oshiroi, a kumadori zmienia lub wzmacnia do przesady rysy twarzy, aby uzyskać dramatyczną zwierzęcą lub nadnaturalną maskę dla aktorów.
[edytuj] Zobacz też
Kabuki jest związane ze stylem pisma nazywanym Kanteiryū, który jest używany w reklamach i programach artystycznych.
