Henryk Sandomierski

Z Wikipedii

Henryk Sandomierski (ur. ok. 1130, zm. 18 października 1166) – książę sandomierski w latach 1146-1166.

Henryk był szóstym (przedostatnim) według starszeństwa synem Bolesława III Krzywoustego, a piątym pochodzącym z jego małżeństwa z hrabianką Salomeą z Bergu. Henryk otrzymał imię po swoim dziadku macierzystym, Henryku, hrabim Bergu. Data jego narodzin nie jest pewna, zamyka się w latach 1126-1133; Kazimierz Jasiński przypuszczał, że Henryk urodził się około 1130^[1]. Data przekazana przez Jana Długosza - rok 1132 - jest tylko jego domysłem.

Henryk został księciem księstwa dzielnicowego ze stolicą w Sandomierzu po usunięciu z kraju przyrodniego brata Władysława Wygnańca. Osoba Henryka pojawia się z reguły tylko przy okazji fundacji na rzecz Kościoła. Co ciekawe z tytułem księcia sandomierskiego występuję sporadycznie, określany jest raczej jako syn Bolesława Krzywoustego, czy brat Bolesława IV Kędzierzawego. W 1149 wspólnie ze starszym bratem Bolesławem wziął udział w wyprawie wspomagającej księcia ruskiego Izjasława II Pantelejmona w walkach o Kijów.

Najbardziej znanym czynem księcia sandomierskiego jest jednak wyjazd wraz z rycerzami polskimi w 1154 do Ziemi Świętej, gdzie zapragnął bronić Jerozolimy przed Saracenami. Spędził tam zapewne rok, skąd powrócił w nimbie świętości. Kontakty nawiązane za granicą przyczyniły się do dużej fundacji kościelnej Henryka w postaci klasztoru i szpitala w Zagości do której sprowadził joannitów.

Po powrocie do Polski Henryk razem z braćmi Bolesławem i Mieszkiem III Starym podjął myśl chrystianizacji pogańskich sąsiadów. Wielka wyprawa zbrojna pod dowództwem Bolesława Kędzierzawego i Henryka Sandomierskiego ruszyła w drugiej połowie 1166 roku. O jej szczegółach dokładnie napisał nadworny kronikarz młodszego brata Kazimierza II Sprawiedliwego Wincenty Kadłubek:

Zebrawszy więc razem liczne wojsko najlepiej wyszkolonych (tj. ludzi Bolesława IV Kędzierzawego) gotuje się do najazdu na prowincję Getów (tj. Prusów) żadną w prawdzie sztuką nie obwarowane, lecz niedostępne z powodu naturalnego położenia. U samego wstępu jest matecznik zewsząd zarosły gąszczem ciernistych krzaków, gdzie pod zielenią trawy, kryje się otchłań błotnej smoły. Zwiadowcy i przewodnicy wojsk zapewniają, że znaleźli niezawodną krótszą drogę przez knieje, byli bowiem i nieprzyjaciół podarkami przekupieni i o zasadzce na swoich powiadomieni. Tędy po wąskiej ścieżce gnają na wyścigi pierwsze szeregi doborowego wojska, gdy (nagle) z zasadzki wyskakują z obu stron nieprzyjaciele i nie tylko z dala rażą pociskami, jak to kiedy indziej czynić zwykli, lecz jak gdyby w tłoczni ściśniętych prasą rozgniatają. A ci samorzutnie , jak dzicy rzucają się na zjeżone dzidy, jedni z żądzy zemsty, drudzy z chęci śpieszenia na pomoc i więcej ich pada pod ciężarem własnego natłoku, niż od ciosów oręża. Niektórych zbroją obciążonych pochłania głębia rozwartej otchłani, inni ponoszą śmierć zaplątawszy się w zarośla i krzaki cierniste, (a) wszystkich ogarnia mrok szybko zapadającej nocy. Tak przez zdradziecki postęp przepadło bitne wojsko! Tak zmarniała w niedorzecznej wojnie dzielność wspaniałych rycerzy! Wymowa najwymowniejszych nie starczyłaby, żeby chociaż powierzchownie napomknąć, a cóż dopiero szerzej opowiedzieć o ich imionach, osobach, szlachetnym pochodzeniu, rodowodzie, godnościach, dzielnościach, śmiałości, dostatkach! Aż po dzisiejszy dzień różni ludzie na różne sposoby ich śmierć opłakują ... Pełnoletni już Kazimierz podobnym testamentem (do tego na mocy którego odziedziczył Mazowsze) odziedziczył księstwo po zmarłym księciu Henryku.

Przytoczony powyżej fragment nie precyzuje dokładnie faktu zgonu w bitwie Henryka, jak i nie informuje gdzie starcie się rozegrało. Z kontekstu kroniki śmierć syna Bolesława Krzywoustego na polu bitwy podczas wyprawy na Prusów nie budzi jednak wątpliwości. Dzienną datę śmierci księcia sandomierskiego - 18 października 1166 roku znamy dzięki źródłom pośrednim. Istnieje jednak legenda, wg której Henryk miał zginąć na terenie obecnego powiatu wąbrzeskiego, prawdopodobnie w okolicach Nielubia lub Orłowa nad jeziorem Wieczno. Pisza o tym Witalis Szlachcikowski, Katarzyna Ślaska.

Henryk nie był żonaty i nie pozostawił potomstwa. Całość swojego dziedzictwa zostawił najmłodszemu bratu, nieposiadającemu jeszcze własnej dzielnicy Kazimierzowi II Sprawiedliwemu. Ostatnia wola Henryka została wykonana tylko częściowo. O losach księstwa sandomierskiego wiemy dzięki dokumentowi z 31 grudnia 1167 roku w którym zapisano

W roku 1166 za panowania w Polsce najjaśniejszego księcia Bolesława, Mieszka, Kazimierza, czwarty ich brat, książę Henryk umarł bez potomka. Dzielnica jego podzielona została na trzy części, znamienitszą część, oraz siedziba jego władztwa, mianowicie Sandomierz, przypadły starszemu bratu Bolesławowi. Tegoż roku i tego dnia umarł w Chrystusie śp. Mateusz biskup krakowski

4. Władysław I Herman zm. 4 czerwca 1102
	2. Bolesław III Krzywousty zm. 28 października 1138
5. Judyta Czeska zm. 25 grudnia 1086
		1. Henryk Sandomierski zm. 18 października 1166
6. Henryk hr. Berg-Schelklingen
	3. Salomea z Bergu zm. 27 lipca 1144
7. Adelajda z Mochental