Bykowina

Pośrednio o istnieniu osadnictwa na terenie Bykowiny może świadczyć urbarium z 1623 r., które wspomina o kamieniołomie na terenie Kochłowic. W bezpośrednim sąsiedztwie późniejszej Bykowiny udokumentowane początki osadnicta sięgają XIII w. W widłach rzeki Kochłówki i płynącego z Bykowiny cieku istniał od poł. XIII do XV w. gród obronny, tzw. grodzisko kochłowickie. Początki osadnictwa w Bykowinie mają związek z działalnością w niej kamieniołomu, funkcjonującego do pierwszej ćwierci XX w. W 1629 r. Bykowina jest wymieniona, jako dobra rycerskie, należące do rodu von Donnersmarck. 19 lipca 1661 r. w księgach metrykalnych parafii kochłowickiej odnotowano chrzest pierwszego dziecka z Bykowiny - Anny, córki Filipa Skrzypca i jego żony Elżbiety.

Wieś założono na wzgórzu należącym do Kochłowic. Pieczęć [[Gmina|gminy] przedstawia zalesioną górę z wejściem do sztolni u podnóża. W 1907 roku nadano Bykowinie niemiecką nazwę Friedrichsdorf, którą nosiła do 1922 r. oraz w latach 1939-1945.

[edytuj] Okres industrializacji (XIX-pocz.XX w.)

Budynki szkoły z 1905 i 1912

"Stara" Bykowina z lotu ptaka

Pierwszą hutę cynku, o nazwie "Turzo", założył hrabia Henckel von Donnersmarck. Działała ona aż do roku 1919. Kolejną hutę cynku, o nazwie "Franz" (Franciszek), wybudował Fritz Saeftel w 1876 r. Przekształcono ją w okresie międzywojennym w fabrykę porcelany. Fabrykę blach dziurkowanych założył w 1888 roku Josef Kuntze. Nadał jej nazwę "Friedrichswerk". Pracowała we wsi również cegielnia. W dalszym ciągu, aż do ok. 1935 r., funkcjonował kamieniołom.

Straż pożarną założono w 1908 roku. W latach 90 XIX wieku przez Bykowinę przejechał pierwszy tramwaj, który kursował z Bytomia do Świętochłowic przez Wirek. Zaś w 1895 r. wieś została przyłączona do wodociągu państwowego. Bezpośrednią przyczyną tego była degradacja naturalnego środowiska przez wytrzebienie lasów pod rozwój przemysłu. Spowodowało to utratę wody pitnej w studniach.

Pierwszą szkołę uruchomiono w 1864 r., natomiast w 1872 r. została ona rozbudowana. Szkołę wieloklasową wybudowano w 1905 r. Stoi do dziś (ul. 11 Listopada). W 1912 roku wzniesiono drugi budynek szkolny, piętrowy ze spadzistym dachem, który przebudowano w latach 60. XX w. na dodatkowe piętro.

W 1864 roku zbudowano pierwszą kapliczkę niedaleko obecnego cmentarza. Kościół urządzono w 1920 roku w budynku starej szkoły. Do dziś śladem po tym wydarzeniu jest portal z krzyżem nad wejściem do budynku. W 1925 r. erygowano w Bykowinie parafię pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. W 1935 r. wzniesiono kościół . Usytuowano go w najwyższym punkcie osady, w miejscu dawnego kamieniołomu.

W plebiscycie w roku 1921 padło 841 głosów za Polską i 353 za Niemcami. Miejscowość w 1922 roku przyłączono do Polski.

[edytuj] Okres po 1945

Fragment osiedla Nowa Bykowina

Budynki mieszkalne przy ul. Pordzika

W Bykowinie wojna skończyła się 28 stycznia 1945. Wtedy to, od strony osiedla Otylia, wkroczyły wojska radzieckie. Bykowinę przyłączono do Nowego Bytomia w 1951 roku, a wraz z Nowym Bytomiem zostały włączona jako jedna z dzielnic do Rudy Śląskiej w 1959.

W latach 50. ubiegłego stulecia zabudowano rejony ulic Zgody i Plebiscytowej, oraz dwa hotele robotnicze. Na kolejną dekadę przypadła budowa bloków przy ulicy Potyki oraz wokół wspomnianych hoteli. W kwietniu 1962 roku oddano do użytku odkryty basen kąpielowy przy ul. Plebiscytowej. W latach 70. nowe osiedle powstało przy ul. Pordzika. Obraz dzielnicy zmienił ukończony w 1974 r. dziesięciopiętrowy blok mieszkalny przy ul. Plebiscytowej, potocznie zwany Żyletą.

Na lata 80. przypadł kilkakrotny wzrost liczby ludności spowodowany wybudowaniem dużego osiedla mieszkaniowego, potocznie zwanego Nową Bykowiną. Zlokalizowano je na podmokłych terenach rolniczych na południe od starej części miejscowości. Nowe osiedle uzyskało odrębną szkołę, a w 1984 erygowano także samodzielną parafię pod wezwaniem św. Barbary. Pierwszym jej proboszczem został ks. Henryk Stegman. Także w latach 80. powstało osiedle na północ od torów tramwajowych (ulice Chrobrego i Krzywoustego).

[edytuj] Zabytki

Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa (1935) ul. Wita Stwosza 2 Stoi w miejscu dawnego kamieniołomu użytkowanego do lat 30-tych XX w. Autorem projektu był architekt diecezjalny Jan Affa. Bliźniaczy kościół znajduje się w Piekarach Śląskich-Kozłowej Górze. Dach dwuspadowy, obecnie kryty miedzią. Murowany, tynkowany. Bryła zwarta, symetryczna.

Budynek tzw. starej szkoły (1905) ul. 11 Listopada Murowany, dwupiętrowy. W fasadzie od strony północno-wschodniej znajduje się portal z krzyżem, będący pozostałością po mieszczącej się na parterze w latach 1920-1935 tymczasowej kaplicy.

Fabryka porcelany "Huta Franciszka" (1929) ul. Katowicka Znajdowała się na terenie dawnej huty cynku Franciszek. Została założona1929 r. przez Richarda i Józefa Czudayów. Zamknięta została w 1930 r., ale już dwa lata później wznowiła działalność. W 1933 r., po przejęciu majątku spółki przez komunalną Kasę Oszczędności Powiatu Katowickiego, powołana została nowa firma, produkująca porcelanę stołową i dekoracyjną. W 1945 r. została upaństwowiona i podporządkowana fabryce w Bogucicach. Zlikwidowana w 1988 r.

Dawny budynek urzędu gminy ul. Potyki Budynek parterowy, murowany, bez podpiwniczenia. Dach płaski. Bryła prosta bez cech stylowych. Budynek był siedzibą urzędu gminy Bykowina, która została zlikwidowana w 1951 r. w wyniku reformy administracyjnej. Obiekt ten jest od zachodu połączony z drugim, niższym, który co najmniej od 1908 mieścił siedzibę straży pożarnej (obok znajdował się garaż na wozy strażackie). Po drugiej wojnie światowej funkcjonowała tam przychodnia lekarska.

[edytuj] Bibliografia

Badura Anna, Społeczność parafii kochłowickiej od schyłku XVII do początku XIX wieku, praca doktorska pod. red. A. Barciaka, Katowice 2005.
Dopierała Pistelok Czesława, Gąszczyk Barbara, Jubileusz Szkoły Podstawowej nr 23 w Bykowinie, bmw, bdw, ss.36.
Dworak Jan Sebastian, Bykowina (1597-1950), mps, Ruda Śląska 1983.
Dworak Jan Sebastian, Historia mojej miejscowości. Bykowina w latach 1939-45, mps., ss.9.
Dworak Jan Sebastian, Kochłowice (1312-1950), mps.
Dworak Jan Sebastian, Życiorys zasłużonej dla rozwoju miejscowości Bykowiny osoby, pedagoga i działacza społecznego Emanuela Pitloka (1910-1984), mps., ss.3.
Gwóźdź Benedykt, Nowa Bykowina, Ruda Śląska 2007.
Koziołek Alojzy, Kochłowice i Kłodnica, Nowa Wieś, Bykowina, Halemba oraz Stara Kuźnica, mps., Kochłowice 1945.
Kwapulińska Pelagia, Ludność parafii kochłowickiej w latach 1801-1900, praca doktorska, Wrocław 1998.
Mańka Antoni, Kronika Kochłowic i okolicy, Bytom 1925.
60 lat Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bykowinie, praca zbior.: B. Miś, B. Stelmach, G. Kujon, J. Miś J., Noparlik, J. Drażyk, mps, Ruda Śląska 1997.
Musioł Ludwik, Kochłowice. Z dziejów gminy i parafii, mps., 1964, s.189.
Noparlik Przemysław, Dzieje Bykowiny w świetle źródeł do końca XVIII wieku, „Rudzki Rocznik Muzealny 2005”, Ruda Śląska 2006, s.51-59.
W Pana Dworakowym rudzkim kalejdoskopie historycznym, red. Jerzy Horwat, Ruda Śląska 1994.
160 lat kopalni „Nowy Wirek”. Dzieje kopalni i załogi 1824 1984, red. J.Kozub, Katowice 1984.
Szczech Bernard, Źródła do dziejów Rudy Śląskiej w drukach końca XVIII oraz pierwszej połowy XIX wieku, „Rudzki Rocznik Muzealny” 2001, s.7-26.
Zawada R., Działalność ruchu oporu na terenie koła w Rudzie Śląskiej 5 (Bykowina) w latach 1939-1945, mps.