Luyag na Pangasinan
From Wikipedia
Nengneng met so: Pangasinan (panpalinewan)
Pangasinan, o Luyag na Pangasinan (English: Province of Pangasinan), so sakey ya luyag na Republika na Filipinas. Say capital to et Lingayen. Say Pangasinan so nipasen ed sagor na pulo na Luzon. Say sukat na dalin na Pangasinan et 5,368.82 square kilometer. Say bilang na totoo ed Pangasinan et 2,434,086. (National Statistics Office, 2000 Census). Say salitan Pangasinan so kumasakey ya salita ed luyag na Pangasinan.
Say ngaran ya Pangasinan so labay ton ibaga dalin na asin o pasen na gawaan na asin, ya nanlapu ed lamot na salita ya asin.
Nen saman, wala'y daan ya panarian ya atawag na Luyag na Pangasinan. Si Princesa Urduja, sakey ya biin mibabakal, so panisiaan ya nan-oley ed Pangasinan nen 14th siglo o kumalabinapat ya lasus ya taon.
Say Pangasinan so bantog lapu ed say Hundred Islands National Park tan saray mararakep ya baybay to.
Say Pangasinan so nakakabat ya inianakan nen Pangulo Fidel V. Ramos tan si Speaker Jose de Venecia. Si ina nen Pangulo Gloria Macapagal-Arroyo so inianak ed Binalonan, Pangasinan.
Say 1200 megawatt Sual Coal-Fired Power Plant, tan say 345 megawatt San Roque Multi-Purpose Dam so nipasen ed Pangasinan.
Template:Infobox Philippine province
Saray logan |
[edit] History
[edit] Prehistory
Say balon totoo o Homo sapiens so sinmabi ed Malay archipelago o kapuloan Malay nen imbeneg a 50,000 a taon. Arayan balon totoo so panisiaan ya nanlapu ed Africa.
[edit] Salitan Austronesian
Say salitan Austronesian so kabat a nanlapu ed Taiwan o dia ed dalin Sunda ed Southeast Asia, sakey a baleg a dalin nen abayag lan panaon a akapeket ed dalin na Asia. Balet, nen abayag lan panaon, say dalin Sunda so adelap. Say atilak ed dalin na Sunda so saray kapuloan Malay o Malay archipelago. Saray totoo a managsalita na salitan Austronesian tan saray ilalak da a Malayo-Polynesian so tinmayak ed kapuloan Malay tan saray arom ya kapuloan ed dayat Pacific tan dayat Indian, pati angga ed pulo Easter o Easter Island tan pulo Madagascar. Saray Malayo-Polynesian so akasabi met ed Australia nen saman. Arawi so asabi na saray Malayo-Polynesian ta marunong ira a ondayat tan lapu ed pandayat a baloto, bangka, o parao da.
Say utit ya ari na Caboloan na Pangasinan si Ari Kasikis.
[edit] Pansakop na Espana
Ferdinand Magellan
Sinmabi si Ferdinand Magellan ed Filipinas nen 1521.
Nen Abril 27, 1565, say conquistador (managsakop) na Espana a si Miguel Lopez de Legazpi so sinmabi ed Cebu.
Nen 1571, ingapu na Espana so pansakop ed Pangasinan.
Nen 1580, say Pangasinan so asakop la insan ginawan Alcadia Mayor na Governador a Espanol ed Filipinas.
[edit] Panarian na Pangasinan
Nen Deciembre 1660, si Andres Malong so ginawan ari ed Panarian na Pangasinan nen tinalo da ray Kastila.
Nen Noviembre 3, 1762, si Juan de la Cruz Palaris akilaban ed saray Kastila. In-proklama na totoon Pangasinan so kawayangen (independence) na Pangasinan.
[edit] Katipunan
Nen Noviembre 3, 1897, ginmapoy paloob ed muyong ya Katipunan ed Pangasinan. Saray angipangulo ed Katipunan ed Pangasinan-Zambales:
- Roman Manalang - Presidente Generalisimo "Bagong Silang"
- Mauro Ortiz - Vice-Presidente General de Division "Sinukuan"
- Jose Montemayor Jimenez - (Secretario) Katulong "Aromas"
- Domingo Garcia - (Cajero) Tagi-yaman
- Felipe Quintos - Coronel "Ginebra"
- Marcelo Garcia - Coronel "Talisay"
- Aurelio Garcia - Coronel
- Gil Fontanilla - Comandante
- Cirilo Cabagun - Comandante
- Pedro Natividad - Comandante
- Gregorio Onofre - Capitan
- Graciano Rapinan - Capitan
- Candido Raroque - Capitan
- Julio Rabara - Capitan
- Narciso Peralta - Capitan
- Vicente de Vera - Capitan
- Felix Jimenez - Capitan
- Francisco Raroque - Teniente
[edit] Kultura
Say kultura na Pangasinan so karaklan a laok na Malayo-Polynesian, Kastila, tan American, a alaokan met na Hindu, tan Insik. Natan, say Pangasinan so maslak a westernized la.
Totoo
Saray totoo ed Pangasinan et tatawagen na Pangasinan, Pangasinense, o taga Pangasinan. Saray arom a totoo ed Pangasinan et saray Ilocano, Bolinao, tan Tagalog.
Saray Pangasinan so Malay o Malayan, singa saray arom a totoo ed kapuloan na kapuloan Malay o Malay archipelago. Saray totoo ed Pangasinan so mikanayon ed saray Polynesian ed kapuloan na dayat Pacific, saray totoo a Formosan ed Taiwan, saray Cham ed Vietnam tan Kampuchea, saray Malagasy ed Madagascar, tan nayarin walay arawin pikanayon da ed saray Ainu ed Japan.
Saray kabkabat a totoon nanlapu ed Pangasinan, si Pangulo Gloria Macapagal-Arroyo; datin Pangulo Fidel V. Ramos; Speaker Jose de Venecia, Jr.; tan si Fernando Poe, Jr.
Salita
Say salitan Pangasinan so sakey a sanga na salitan Malayo-Polynesian a sanga na salitan Austronesian. Say salitan Pangasinan so asingger a kanayon na salitan Ibaloi ed luyag na Benguet tan baley na Baguio. Saray salitan Pangasinic:
- Pangasinan
- Ibaloi
- Karao
- I-wak
- Kalanguya
- Keley-I
- Kallahan
- Kayapa
- Tinoc
Saraya so arom a salitan Pangasinic so salita ed luyag na Benguet, Nueva Ecija, Nueva Vizcaya, tan Ifugao.
Say salitan Pangasinan so sakey a salitan agglutinative (nanpepeket). Nayarin say salitan Pangasinan so walay pikanayon to ed salitan Sumerian, amay salita nen saman ed dalin na Sumer ed Mesopotamia, natan diman ed Iraq.
[edit] Baley
- Agno
- Aguilar
- Alcala
- Anda
- Asingan
- Balungao
- Bani
- Basista
- Bautista
- Bayambang
- Binalonan
- Binmaley
- Bolinao
- Bugallon
- Burgos
- Calasiao
- Dasol
- Infanta
- Labrador
- Laoac
- Lingayen
- Mabini
- Malasiqui
- Manaoag
- Mangaldan
- Mangatarem
- Mapandan
- Natividad
- Pozzorubio
- Rosales
- San Fabian
- San Jacinto
- San Manuel
- San Nicolas
- San Quintin
- Santa Barbara
- Santa Maria
- Santo Tomas
- Sison
- Sual
- Tayug
- Umingan
- Urbiztondo
- Villasis
[edit] Ciudad
[edit] Dadalawen
[edit] Kapulo-puloan odino Taytay Bakes (Hundred Islands)
Say Kapulo-puloan odino Taytay Bakes, dia ed baybay na Brgy. Lucap ed Alaminos City, so 123 a kapuloan ed Lingayen Gulf.
[edit] Nuestra Senora de Manaoag
Say Nuestra Senora de Manaoag. Papanisiyaan ya makapampaabig ya sakit tan makatulong ed kairapan ya bilay. Dakerakel ya milagro so agawaan to manlapo la nen saman angga ed natan ed bilay-bilay ya totoo. Saray totoo ya taga salaney ya baley o salaney ya luyag na Pilipinas so lanang ya unbibisita kada simba lalo la no pista. Say pista ya birhen et no Mayo tan no Oktubre.
[edit] Arom a bantog a dadalawen
- Bonuan Blue Beach ed Dagupan
- White Beach ed San Fabian
- Cape Bolinao Beach ed Bolinao
- Tambobong White Beach ed Dasol
- Tondol Beach ed Anda
- Antong Falls ed Sison
- Cacupangan Cave ed Mabini
- Mount Balungao ed Balungao
- Manleluag Spring National Park ed Mangatarem
- Sanctuario de Senor Divino Tesoro ed Calasiao
- Salasa Church ed Bugallon
- Urduja House ed Lingayen
- Lingayen Gulf War Museum ed Lingayen
- Bolinao Museum ed Bolinao
- Narciso Ramos Sports and Civic Center ed Lingayen
- Oceanographic Marine Laboratory ed Alaminos
- Blessed Virgin's Well ed Manaoag
[edit] Nengneng met
- Salitan Pangasinan
- Totoon Pangasinan
- Balikasan ed English - Pangasinan
- Balikasan ed Pangasinan - English
- Filipinas
- Asin
- Bagoong
- Bangus
[edit] Saray nipaway ya kawing
- Official Website of the Provincial Government of Pangasinan
- Kingfisher School of Business and Finance
- Borobudur Ship Expedition
- CIA World Factbook: Philippines
- U.S. Country Studies: Philippines
- Origins of the Filipinos and Their Languages by Wilhelm G. Solheim II (PDF)
- History of the Philippine Islands
- The United States and its Territories 1870 - 1925: The Age of Imperialism
Siyudad san Baley na Luyag na Pangasinan | |
Saray Siyudad: | Alaminos City | Dagupan City | San Carlos City, Pangasinan | Urdaneta City |
Saray Baley: | Agno | Aguilar | Alcala | Anda | Asingan | Balungao | Bani | Basista | Bautista | Bayambang | Binalonan | Binmaley | Bolinao | Bugallon | Burgos | Calasiao | Dasol | Infanta | Labrador | Laoac | Lingayen | Mabini | Malasiqui | Manaoag | Mangaldan | Mangatarem | Mapandan | Natividad | Pozzorubio | Rosales | San Fabian | San Jacinto | San Manuel | San Nicolas | San Quintin | Santa Barbara | Santa Maria | Santo Tomas | Sison | Sual | Tayug | Umingan | Urbiztondo | Villasis |
Filipinas | ||
---|---|---|
Kabesera | Manila | National Capital Region | |
Saray Luyag | Abra | Agusan ed Baybay | Agusan ed Abalaten | Aklan | Albay | Antique | Apayao | Aurora | Basilan | Bataan | Batanes | Batangas | Benguet | Biliran | Bohol | Bukidnon | Bulacan | Cagayan | Camarines ed Baybay | Camarines Sur | Camiguin | Capiz | Catanduanes | Cavite | Cebu | Valley diad Compostela | Cotabato | Davao ed Baybay | Davao ed Abalaten | Davao ed Bokig | Bokig na Samar | Guimaras | Ifugao | Ilocos ed Baybay | Ilocos ed Abalaten | Iloilo | Isabela | Kalinga | La Union | Laguna | Lanao ed Baybay | Lanao ed Abalaten | Leyte | Maguindanao | Marinduque | Masbate | Misamis ed Sagor | Misamis Oriental | Luyag na Palandey | Negros ed Sagor | Negros ed Bokig | Baybay na Samar | Balon Ecija | Balon Vizcaya | Mindoro ed Baybay | Mindoro ed Bokid | Palawan | Pampanga | Pangasinan | Quezon | Quirino | Rizal | Romblon | Samar | Sarangani | Siquijor | Sorsogon | Cotabato ed Abalaten | Abalaten na Leyte | Sultan Kudarat | Sulu | Surigao ed Baybay | Surigao ed Abalaten | Tarlac | Tawi-Tawi | Zambales | Zamboanga ed Baybay | Zamboanga ed Abalaten | Zamboanga Sibugay | |
Political divisions | Regions | Cities | Municipalities | Barangays | |
Territorial disputes |
Sabah | Scarborough Shoal | Spratly Islands |