Цæгат Ирыстон

Сæрибар энциклопеди Википедийы æрмæг.

Цæгат Ирыстоны тырыса

Цæгат Ирыстоны æвæрд Хуссар федералон зылды

Цæгат Ирыстон (официалон ном Республикæ Цæгат Ирыстон — Алани; уырыссагау Респу́блика Се́верная Осе́тия — Ала́ния) у Уæрæсейы республикæ, Кæсæг-Балхъар, Цæцæн, Мæхъæл æмæ Стъараполы крайы ’хсæн. Цæгат Ирыстоны сæйраг сахар у Дзæуджыхъæу.

Республикæйы сæргълæууæг у Мамсыраты Таймураз.

Сæргæндтæ

1 Истори
2 Республикæйы географи
- 2.1 Административон дихкæнынад
- 2.2 Цæгат Ирыстоны цæрæнуæттæ
3 Политикæ
4 Ахуырад
- 4.1 Национ ахуырад
5 Кæс статьятæ
6 Ратæдзæнтæ

[баив æй] Истори

Ирыстон хи баиу кодта Уæрæсейы Империмæ 1774 азы. Владикавказ уыдис фыццаг Уæрæсейы фидар Цæгат Кавказы.

1921 азы Ирыстон Хохаг Советон Социалистон Республикæйы хай сси. 1936 азы Цæгат Ирыстон сси Цæгат Ирыстоны Автономон Советон Социалистон Республикæ (ЦИ АССР).

Фыдыбæстæйы Стыр хæст афон Цæгат Ирыстоны фылдæр хай уыдис оккупацийы. Фашисттæ ппырхгонд æрцыдысты Орджоникидземæ хæстæг.

[баив æй] Республикæйы географи

[баив æй] Административон дихкæнынад

Республикæйы ис 8 районы.

Район	Административон центр	Цæрджыты нымæц, мины (01.01.2005)	Фæзуат, мин км²	Цæрджыты æнгомдзинад, адæймаджы/км²
Алагиры р-н	сахар Алагир	36,6	2,01	18,2
Æрæфы р-н	хъ. Цыкола	15,4	1,37	11,2
Æрыдоны р-н	с. Æрыдон	27,9	0,36	77,5
Горæтгæроны р-н	хъ. Октябрыхъæу	102,3	1,46	70,0
Дыгуры р-н	с. Дигорæ	20,4	0,64	31,9
Кировы р-н	хъ. Елхот	26,9	0,36	74,7
Мæздæджы р-н	с. Мæздæг	87,6	1,08	81,1
Рахизфарсы р-н	с. Беслæн	55,6	0,38	146,3

[баив æй] Цæгат Ирыстоны цæрæнуæттæ

Цæгат Ирыстоны ис 6 сахары, 7 посёлочы, 94 хъæууон администрацийы, 209 хъæуы (уыдонæй 26 æдзæрæгтæ).

Æдæппæт цæрджыты нымæц у 710 275 адæймаджы, уыдонæй 464 875 цæрынц сахарты.

Фондз мин адæймагæй фылдæр кæм цæрынц, ахæм цæрæнуæттæ
2005-æм азы 1 январы уавæрмæ гæсгæ

Дзæуджыхъæу	314,5	Михайловскæй	10,3 (2002)
Мæздæг	41,8	Чермен	8,4 (2002)
Беслæн	35,6	Кизляр	8,4 (2002)
Алагир	20,5	Архонскæй	7,9 (2002)
Æрыдон	17,0	Камбилеевскæй	7,6 (2002)
Заводской	14,7	Джызæл	7,1 (2002)
Елхот	12,2 (2002)	Цыкола	7,0 (2002)
Дигорæ	11,6	Змейскæй	6,4 (2002)
Сунжæ	11,3 (2002)	Павлодольскæй	5,7 (2002)
Ногир	11,3 (2002)	Луковскæй	5,2 (2002)
Октябрыхъæу	10,6 (2002)	Майское	5,1 (2002)

Кæс сæрмагонд статья Цæгат Ирыстоны цæрæнуæттæ.

[баив æй] Политикæ

Ирыстоны политиктæ:

æмæ æндæртæ.

[баив æй] Ахуырад

[баив æй] Национ ахуырад

Ирыстоны ахуырады истори ног заманты райдыдта Мæздæджы ирон скъолайæ. Уыцы скъола байгом императоры указмæ гæсгæ 1764 азы 21 сентябры æмæ фæкуыста XVII æнусы 90-æм азты онг. Ирон скъолайы байгомыл ныхас райдыдта, Ирыстон Уæрæсеимæ баиу кæныны тыххæй тæрхæттæ куы цыди, уæд — 1749–1752 азты Бетырбухы. Ирон сабиты ахуырыл бафтауын фæлвæрдтой Ирыстоны дины хъуыддæгтæгæнæг къамисы уæнгтæ, Мæздæджы скъола байгом кæныны размæ дæр^[1].

Литературæйы æвдисæнтæ куыд дзурынц, афтæмæй Мæздæджы скъола ирон адæмы культурон царды сахадыдта куыд ахсджиаг фæрæз национ рухсад рæзыны æмæ национ фыссынады равзæрды хъуыддæгты. Мæздæджы скъолайы ахуыр ирон æвзагыл кæй цыд, уый фæахъаз ирон абетæ саразынæн. Мæздæджы епископ Гай æмæ сауджын Павел Генцауров (Хъесаты) сарæзтой ирон фыссынады системæ аргъуанты славяйнаг графикæйы бындурыл. Фыццаг ирон чиныг — цыбыр катехизис — джиппы уагъд æрцыди 1798 азы.

Кæс сæрмагонд статья Ирон национ ахуырад.