Ionosfæren

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Ionosfæren er den øvste delen av jordatmosfæren og skil seg frå atmosfæren under ved at han vært ionisert av solstråling. Han spelar ei viktig rolle i atmosfærisk elektristet og dannar den indre grensa av magnetosfæren. Mellom anna spelar ionosfæren ei viktig rolle innan radiokommunikasjon fordi han reflekterar radiobølgjer til fjerne stader på Jorda. Ionosfæren ligg innafor termosfæren.

[endre] Geofysikk

Den lågaste delen av jordatmosfæren vert kalla troposfæren og strekk seg frå overflata til ei høgd på om lag 10 km. Delen av atmosfæren over troposfæren vert kalla stratosfæren og over der igjen ligg mesosfæren. Det er i stratosfæren at det innkomande solstrålinga dannar ozonlaget. I ei høgd på 80 km over jordoverflata byrjar termosfæren og her er atmosfæren så tynn at frie elektron kan eksistere i korte augneblink før dei vert fanga av det næraste positivet ionet. Talet på desse frie elektrona er høgt nok til at dei kan påverke radioforplanting. Denne delen av atomsfæren er ionisert, inneheld plasma og vert omtalt som ionosfæren. I ein plasma trekk dei negative frie elektrona til seg positive ion på grunn av den elektromagnetiske krafta, men dei er for energirike til å henge saman i eit elektrisk nøytralt molekyl.

Solstråling som ultrafiolett stråling (UV) og røntgenstråling, som har kortare bølgjelengd vert rekna for å vere ioniserande sidan foton ved desse frekvensane kan rive laus eit elektron frå eit nøytralt gassatom eller molekyl under ein kollisjon. Samtidig startar ein motverkande prosess kalla rekombinasjon der eit fritt elektron vert «fanga» av eit positiv ion viss dei kjem nær nok kvarande. Sidan gasstettleiken minkar med høgda er denne rekombinasjonsprosessen større i lågare høgder sidan gassmolekyla og iona ligg nærare kvarandre.

Ioniseringar er stort sett avhengig av sola og aktiviteten hennar. Mengda ionisering i ionosfæren varierar stort etter kor mykje stråling laget mottar frå sola. Derfor er det ein dagleg variasjon og ein årstidsvariasjon. Om vinteren, når jorda heller bort frå sola får laget mindre solstråling. Solaktiviteten er assosiert med solflekksyklusen og ein får meir solstråing når sola har fleire solflekkar. Strålinga som laget får varierar óg med den geografiske plasseringa, om ein t.d. er over polane eller lenger mot ekvator). Det finns óg mekanismar som forstyrrar ionosfæren og minkar inoiseringar. Dette kan vere forstyrringar som solutbrot og dei ladde partiklane som vert ført med solvinden til Jorda. Desse partikalne vekselvirkar med det geomagnetiske feltet til Jorda.

[endre] Kjelder

• Hargreaves, J. K., "The Upper Atmosphere and Solar-Terrestrial Relations". Cambridge University Press, 1992,
• Kelley, M. C, and Heelis, R. A., "The Earth's Ionosphere: Plasma Physics and Electrodynamics". Academic Press, 1989.
• Leo F. McNamara. (1994) ISBN 0-89464-804-7 Radio Amateurs Guide to the Ionosphere.

Jordatmosfæren

Troposfæren | Stratosfæren | Mesosfæren | Termosfæren | Eksosfæren

Tropopause | Stratopause | Mesopause | Eksobase

Ozonlaget | Turbopause | Ionosfæren