Lucius Sergius Catilina

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Lucius Sergius Catilina (108 - 62 v.Chr.) was een berucht Romeins staatsman en bendeleider, met een criminele reputatie.

Inhoud 1 Jeugd en "vormingsjaren" 2 Eerste poging tot staatsgreep 3 Tweede poging tot staatsgreep 4 Het einde 5 Invloeden 6 Externe link

[bewerk] Jeugd en "vormingsjaren"

Catilina werd geboren uit een zeer oud Romeins geslacht, waarvan de adellijke voornaamheid nog slechts een herinnering was, hetgeen herhaaldelijk tegen hem werd uitgespeeld. Hij groeide op in een weinig voorbeeldig familiaal milieu, waarin ruzie, moord en doodslag schering en inslag waren. Dat vormde geenszins een obstakel voor zijn ongeremde ambitie en heerszucht.

Als we de geschiedschrijver Sallustius mogen geloven, was Catilina de onbetwiste leider van een bende jeugdige nietsnutten en criminelen, die hij door medeplichtigheid aan allerlei perversiteiten aan zich wist te binden. Zijn politieke voorkeur tijdens de troebele eerste decennia van de 1ste eeuw v.Chr. was voor Sulla, voor wie hij een trouwe sluipmoordenaar was.

Ook in zijn eigen familie was Catilina gewelddadig: hij vermoordde zijn eerste vrouw om een kostbare scheiding te ontduiken en plaats te maken voor een nieuwe vrouw. Kort daarop ging zijn eigen zoon eraan, omdat Catilina vermoedde dat deze een oogje had op zijn tweede vrouw.

Het is moeilijk Catilina's vroege politieke carrière te traceren, maar vast staat dat hij in 68 v.Chr. praetor was, en het volgende jaar stadhouder in Noord-Afrika. Daarom is het algemeen aanvaard dat hij de normale cursus honorum doorliep: hij was quaestor rond 78 v.Chr. en Aedilis rond 72 v.Chr..

In Noord-Afrika maakte hij zich onsterfelijk door wanbeheer en afpersing van de provincie. Dit was echter de normale gang van zaken in de Romeinse provincies en fraude werd er regelmatig door de vingers gezien, maar Catilina zoog de regio uit en werd na afloop van zijn ambtstermijn te Rome aangeklaagd door zijn vroegere onderdanen. Door de rechters om te kopen ging Catilina vrijuit. Toch zag hij door de nasleep van dit proces de kans voorbijgaan om tijdig zijn kandidatuur in te dienen voor de consulsverkiezingen van het jaar 66 v.Chr..

[bewerk] Eerste poging tot staatsgreep

Gefrustreerd door de mislukking van zijn kandidatuur, zocht Catilina toen toenadering tot andere politieke avonturiers en mislukkelingen (waaronder zijn eveneens afgewezen medekandidaat Autronius). Om met geweld te verkrijgen wat op wettelijke manier niet had gekund, beraamden zij samen het plan om de beide consuls te vermoorden op 1 januari 65 v.Chr., tijdens hun plechtige ambtsaanvaarding, waarna Catilina en Autronius de macht zouden overnemen en een schrikbewind voeren. Het hele plan mislukte echter door overhaasting en gebrek aan organisatie, wat Catilina niet belette om zich nog datzelfde jaar opnieuw verkiesbaar te stellen, uiteraard zonder succes.

[bewerk] Tweede poging tot staatsgreep

Op het einde van 64 v.Chr., om bij de consulverkiezingen voor het jaar 63 v.Chr. meer kansen op welslagen te creëren, kwam Catilina nu uitpakken met een ambitieus, maar populistisch sociaal programma in dienst van de kleine man. Achter de schermen bleef hij echter een staatsgreep voorbereiden, met des te meer verbetenheid nadat hij vrij onverwacht door Cicero en Antonius was verslagen bij de verkiezingen. Toen hij op verschillende strategische plaatsen in Italië door zijn bendeleden opstandige troepen liet ronselen, begon de toestand explosief te worden voor de Romeinse Republiek.

In de nacht van 21 oktober lekte een nieuwe samenzwering uit, gepland voor 27 oktober. Cicero, zonder enig juridisch bewijsmateriaal, maar door infiltranten gegeven gegevens, daagde in zijn hoedanigheid van consul Catilina uit zich vóór de Senaat te rechtvaardigen voor zijn subversieve activiteiten, wat deze obstinaat weigerde. Cicero ontving daarop de senatus consultum ultimum van de Senaat, het dictatorschap.

Schijnheilig bleef Catilina de verongelijkte onschuld spelen, maar hij begreep steeds meer dat voortaan de gewapende opstand zijn enige uitweg was. Tijdens de nachten van 5 op 6 en van 6 op 7 november riep hij zijn bendeleden in een nachtelijke vergadering bijeen, en daar werd beslist Cicero in zijn eigen huis te vermoorden, in de vroege morgen van de 7de.

Door zijn informanten gewaarschuwd, kon Cicero zich echter in veiligheid brengen, waarna hij de Senaat in spoedzitting samenriep op 8 november, voor de gelegenheid in de tempel van Jupiter Stator, want hij wist dat het gewone Senaatsgebouw door gewapende bendeleden in het oog gehouden werd. Alsof er geen vuiltje aan de lucht was, verscheen Catilina op de vergadering, waarna Cicero zijn beroemde Eerste Catilinarische Rede uitsprak. Nog steeds probeerde Catilina zich van blaam te zuiveren, maar de voltallige Senaat keerde zich tegen hem en belette hem te spreken. Schuimbekkend verliet hij de vergadering, en begaf zich zonder verwijl naar zijn troepen in Etrurië. De opstand was nu een feit, want voor de gewone Romein had Catilina, door Rome te verlaten, zijn schuld bekend.

Op 9 november gaf Cicero zijn Tweede Catilinarische Rede, waarin hij het volk verslag uitbracht van de gebeurtenissen van de vorige dag.

[bewerk] Het einde

Nogmaals met medewerking van infiltranten slaagde Cicero erin op 3 december de in Rome achtergebleven bendeleden te arresteren. Als verantwoording gaf hij hiervoor zijn Derde Catilinarische Rede voor de Senaat. Tegen wil en dank moesten de medewerkers van Catilina hun schuld bekennen, en in afwachting van hun proces bleven zij in verzekerde bewaring.

Omdat in de stad het gerucht liep dat de bende haar aangehouden leiders met geweld wou bevrijden, én omdat zijn ambtstermijn er bijna opzat, wilde Cicero geen tijd meer verliezen. Na het aanhoren van de Vierde Catilinarische Rede sprak de Senaat op 5 december het collectieve doodvonnis uit over alle gearresteerden, die terstond naar de gevangenis werden gebracht en gewurgd. Cicero assisteerde persoonlijk bij de executie. Toen hij bij het verlaten van de gevangenis onder de menigte kijklustigen op het forum een aantal medeplichtigen herkende, riep hij triomfantelijk uit : "Vixerunt!" = "Ze zijn er geweest!".

Maar Catilina zelf was nog steeds in leven. Het regeringsleger werd nu, onder de leiding van de andere consul Antonius, naar Etrurië uitgestuurd om de opstandelingen te bestrijden. In het begin van het jaar 62 kwam het in de buurt van Pistoria tot een geregelde veldslag, waarbij de opstandelingen werden verslagen en Catilina sneuvelde als een held (Zelfs zijn aartsvijand Cicero moest toegeven dat hij vocht als een leeuw). In het ouderwetse Latijn van Sallustius lezen we over de verslagenen de woorden advorsis volneribus, wat wil zeggen dat ze niet op de vlucht waren geslagen en recht in de vijandelijke zwaarden waren gelopen.

[bewerk] Invloeden

Dankzij de literaire arbeid van Cicero en Sallustius zijn wij bijzonder goed ingelicht over deze gewichtige samenzwering tegen de Romeinse Republiek. Toch moet hierbij rekening gehouden worden dat deze schrijvers vijanden van Catilina waren en we dus enkel over informatie beschikken die Catilina in het verkeerde daglicht zouden zetten. Aan Catilina's bekendheid heeft het dramatische gedicht Catilina van Prosper Jolyot Crébillon uit 1749 bijgedragen. Daarvan is overigens een Nederlandse bewerking gemaakt door Van Elvervelt: Cicero en Catilina (1775).

[bewerk] Externe link

• H. van Elvervelt, Cicero en Catilina. Treurspel, Amsterdam, 1775.
• V. Hunink, Vrouwen rondom Catilina, in Lampas 32 (1999), pp. 162-173.