Komodovaraan
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
| Komodovaraan IUCN-status: Kwetsbaar[1] |
|||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||||
| Varanus komodoensis Ouwens, 1912 |
|||||||||||||||||
 Afbeeldingen Komodovaraan |
De Komodovaraan (Varanus komodoensis) is een hagedis uit de familie varanen (Varanidae).
De Komodovaraan is wellicht één van de bekendste hagedissen en omdat de soort populair is in dierentuinen hebben veel mensen het dier in het echt gezien. De Komodovaraan is een alfapredator en staat aan de top van het ecosysteem. De varaan wordt gemiddeld 2 tot 3 meter lang wat waarschijnlijk te danken is aan het feit dat er geen andere grote roofdieren voorkomen in het leefgebied van de varaan. Hierdoor heeft de Komodovaraan de niche ingevuld van grote carnivoren zoals deze voorkomen in andere werelddelen[1].
De Komodovaraan komt voor in Indonesië, op het menu staat voornamelijk aas, maar ook prooidieren worden gegeten, de Komodovaraan is een carnivoor. Jonge exemplaren leven voornamelijk van insecten en hagedissen. De varaan doodt prooien niet alleen met de bek, maar ook de rottingsbacteriën in de bek spelen een rol bij het doden van prooien. Aas wordt opgespoord met de uitstekende reukzin. Ondanks de vrij recente (1910) ontdekking is er veel onderzoek gedaan naar de Komodovaraan, vooral in het Nationaal park Komodo, waardoor er veel bekend is over bijvoorbeeld de levenswijze en de voortplanting.
Inhoud |
[bewerk] Naam
De Komodovaraan heeft verschillende lokale namen, die zijn ingegeven door de indrukwekkende gestalte. Door de Indonesiërs wordt de varaan wel ora genoemd, wat 'mond' betekent. Andere namen zijn biawak raksasa (reuzenvaraan) en buaja darat, wat landkrokodil betekent. Deze laatste naam is enigszins misleidend omdat varanen niet behoren tot de krokodilachtigen.
[bewerk] Beschrijving
 |
 |
De Komodovaraan behoort tot de langste hagedissen ter wereld en kan een lengte bereiken van meer dan 3 meter, alleen de Papoeavaraan wordt langer. De lengte en het gewicht van de Komodovaraan worden vaak sterk overdreven, zo zou het dier volgens sommige bronnen meer dan zes meter lang kunnen worden en een gewicht van meer dan 250 kilo kunnen bereiken. De overschatte afmetingen zijn niet altijd te danken aan de fantasie van de lokale bevolking, maar zijn soms te danken aan de onderzoekers. Zo is het vermeende gewicht van 250 kilo een schatting van de bioloog Walter Auffenberg, die veel onderzoek deed naar de Komodovaraan in het wild. Uit het feit dat een vondst van een 2,5 meter lang exemplaar met een gewicht van ongeveer 50 kilo, dat na een grote maaltijd bijna 100 kilo woog, leidde Auffenberg af dat een drie meter lang exemplaar zo rond de 250 kilo zou moeten wegen. Dit getal wordt dan ook vaak gebruikt als maximale gewicht, maar dergelijke exemplaren zijn nog nooit aangetroffen.
Het allerlangste exemplaar dat is beschreven was 3,13 meter lang en woog 166 kilo inclusief eventuele verzwolgen prooien [2]. De meeste exemplaren blijven echter kleiner, gemiddeld 2,6 meter, en bereiken een gewicht van ongeveer 70 kilo. [2]
De Komodovaraan heeft een typische hagedis-achtige bouw; een langwerpig lichaam en een lange staart, vier gebogen poten en een brede, platte kop. De gespierde staart is langer dan het lichaam. De voor- en achterpoten dragen lange, platte, mes-achtige nagels. De kleur is bruin tot olijfgroen, de bovenzijde van de rug van heel oude exemplaren krijgt een gelige kleur door vele kleine gele vlekjes. Op sommige eilanden komen afwijkende kleuren voor, zo zijn de dieren op Flores meer rood van kleur met een gele kop. Jongere dieren zijn veel helderder gekleurd en hebben een lichtere kleur met donkere vlekken. De kop en poten zijn donkerder tot zwart. De staart is opvallend dik en lang en draagt een kleine kam, met name aan de staartbasis, de staart is gebandeerd met lichtere en donkere ringen. De snuitpunt is relatief stomp en doet enigszins denken aan de snavel van een eend. De ogen en neusgaten zijn relatief groot en duidelijk zichtbaar, boven het oog is een duidelijke benen rand aanwezig. De tanden zijn naar achteren gekromd en zaag-achtig getand waardoor ze makkelijk door het vlees snijden en grote stukken van de prooi kunnen worden afgenomen. De huid is niet alleen bedekt met schubben maar bevat een groot aantal insluitingen die bestaan uit keratine en osteodermen worden genoemd. Deze dienen als bepantsering en komen ook voor bij andere reptielen zoals hagedissen en krokodilachtigen.
Mannetjes en vrouwtjes zijn nauwelijks te onderscheiden, de mannetjes worden groter en forser dan de vrouwtjes, maar omdat jongere en oudere exemplaren bij elkaar leven is dit in het veld niet altijd te zien. Mannetjes hebben een meer gewelfd deel van de buik bij de cloaca door de aanwezigheid van de hemipenis maar dit is moeilijk te zien. Alleen door te sonderen, het handmatig bepalen van de diepte van de cloaca, kan zekerheid brengen maar dit is in de praktijk met name bij de grotere exemplaren niet eenvoudig uit te voeren.
[bewerk] Evolutie
Varanen stammen af van de Lepidosauria, een groep hagedis-achtige reptielen die zich ongeveer 250 miljoen jaar geleden afsplitsten van de Diapsida aan het eind van het Paleozoicum[1]. De varanen uit het geslacht Varanus ontstonden ongeveer 40 miljoen jaar geleden in zuidelijk Azië en Europa. Toen ongeveer 15 miljoen jaar geleden door tektonische activiteiten Australië tegen Zuidoost-Azië botste, verspreidden de varanen zich naar andere werelddelen, mogelijk kwam de Komodovaraan vroeger voor in grote delen van Australië en Azië. Van de Komodovaraan wordt vermoed dat de soort zich ongeveer 4 miljoen jaar geleden afsplitste gedurende het late Neogeen[3]. Ongeveer 20.000 jaar geleden voegde het eiland Komodo zich bij de Indonesische Archipel. De varaan verspreidde zich aanvankelijk tot in Timor maar een ijstijd en de daarmee gepaard gaande drastische veranderingen in de zeespiegel dreef de varaan terug tot het huidige verspreidingsgebied[3].
Een mogelijke voorouder van de Komodovaraan is Varanus prisca, tot voor kort ook wel bekend als Megalania. Deze varaan werd maar liefst 5 tot 7 meter lang en leefde tot ongeveer 40.000 jaar geleden. Varanus prisca vertoonde enkele uiterlijke overeenkomsten, zoals een opstaande rand tussen de ogen en gelijkende zaag-achtige tanden. Hierdoor is wel geopperd dat de Komodovaraan een afstammeling is van V. prisca, maar onderzoek wijst uit dat de moderne soort Varanus giganteus sterker verwant is aan V. prisca dan de Komodovaraan. Aan het einde van het Pleistoceen stierven dergelijke grote varanen uit, evenals veel grote zoogdieren, zo'n 10.000 tot 100.000 jaar geleden. De reden van deze extinctie is nog niet bekend.
De achteruitgang van de Komodovaraan begon in het Holoceen, toen het dier verdween uit grote delen van Flores, vermoedelijk door toenemende menselijke activiteit.
[bewerk] Verspreiding en habitat
De Komodovaraan komt voor in Indonesië op Flores en op een aantal eilanden van de Kleine Soenda-eilanden, te weten Gili Motang, Gili Dasami, Komodo, Rinca en een 30-tal kleinere eilanden [2]. Het bekendste natuurpark waar de Komodovaraan te bezichtigen is, is het Nationaal park Komodo. De meeste exemplaren leven op Flores (ongeveer 2000) Komodo (1700) en Rinca (1300). In het grootste gedeelte van Flores is de varaan uitgestorven, alleen in het uiterste westen (Waewuul reservaat) en het uiterste noorden (Pota en Riung) komen nog populaties voor. Op Gili Dasami leven ongeveer 100 exemplaren, op het eiland Padar is de varaan sinds de jaren 70 niet meer gezien[2]. De oorzaak is niet de jacht op de varaan zelf, maar op het overbejagen van zijn belangrijkste prooi, het Javaans hert, waardoor er te weinig voedsel overbleef [4].
De habitat bestaat uit warme, droge omgevingen zoals tropische savannen, bosranden en open plekken in bossen, open gebieden met een grasachtige begroeiing in laaggelegen delen hebben de voorkeur. Andere biotopen waar de varaan is aangetroffen zijn opgedroogde rivierbeddingen en stranden, waar de waterlijn wordt afgestruind op zoek naar aangespoelde dieren. De varaan komt voor tot een hoogte van 825 meter boven zeeniveau. Er is bekend dat de komodovaraan bij extreme omstandigheden, zoals grote bosbranden, naar andere eilanden zwemt.
[bewerk] Geografische isolatie
De geografische ligging van het verspreidingsgebied hangt samen met een aantal omstandigheden, zoals klimatologisch als geologisch. De eilanden waar de Komodovaraan leeft, liggen net achter Sumbawa, een veel groter eiland waar de meeste wolken leegregenen. Als gevolg hiervan kent Komodo een droog seizoen waarbij soms maandenlang geen regen valt. Omdat alle eilanden waar de Komodovaraan voorkomt relatief klein zijn, is het voedselaanbod beperkt.
Omdat de Komodovaraan alleen op enkele kleinere eilanden voorkomt, is de soort geografisch geïsoleerd. Dit lijkt een nadeel maar deze isolatie is waarschijnlijk een belangrijke reden voor de grootte van de varaan, de hagedis nam de rol van andere roofdieren over omdat deze ontbraken op de eilanden. Door erg groot te worden kon de varaan de zoogdieren aan die de eilanden bevolkten[3]. Ook het feit dat op eilanden relatief weinig voedsel is speelt de varaan in de kaart.
Omdat het verspreidingsgebied niet alleen erg klein is, maar zich tevens bevindt in een vulkanisch erg actief gebied, vrezen biologen dat één grote vulkaanuitbarsting de Komodovaraan voorgoed van de kaart kan vegen[3].
[bewerk] Voedsel
 |
 |
Het voedsel van de varaan hangt af van de lengte van het dier; jonge varanen leven voornamelijk van insecten zoals sprinkhanen en kevers en andere geleedpotigen, ook worden kleine gewervelden als gekko's, kleine vogels en kleine zoogdieren gegeten, aangevuld met eieren van verschillende dieren. Naarmate ze groter worden worden ook grotere prooidieren gegrepen zoals wilde zwijnen, herten, waterbuffels, slangen, honden, geiten en vogels. Een van de voornaamste prooidieren is het Javaans hert (Cervus timorensis). Ook de dwergolifant (Stegodon sompoensis), een uitgestorven, kleine olifantensoort, stond waarschijnlijk op het menu van de Komodovaraan [5].
De varaan probeert een prooi direct te doden, wat niet altijd lukt zodat de prooi in eerste instantie ontsnapt. Door de bacteriën in de bek van de varaan loopt een prooi bij een beet een gevaarlijke infectie op waaraan het vaak binnen een week bezwijkt. Het rottende karkas wordt vervolgens door de varanen opgespoord met het uitstekende reukzin en alsnog opgegeten. De bacteriën in de bek van de Komodovaraan leven in het speeksel tussen het tandvlees in de bek en voeden zich met de voedselresten die achterblijven na een maaltijd. Wetenschappers hebben 28 stammen Gram-negatieve en 29 stammen Gram-positieve bacteriën geïsoleerd uit het speeksel van de varaan. De gevaarlijkste soort is Pasteurella multocida, infecties van deze bacterie kunnen leiden tot ernstige ontstekingen. Omdat de bacterie via het bloed in de hersenen terecht kan komen kan ook een hersenvliesontsteking (Meningitis) ontstaan die bij mensen levensgevaarlijk is. Ondanks het feit dat een Komodovaraan de bacteriën in zijn bek specifiek gebruikt om prooien te doden en hier veel voordeel bij heeft, wordt de 'samenwerking' niet gezien als een vorm van commensalisme.
De rottingsbacteriën veroorzaken een doordringende stank, die in combinatie met de felgele tong waarschijnlijk de oorzaak is van de legende dat een Komodovaraan vuur kan spugen.
Opmerkelijk is dat de varanen immuun zijn voor hun eigen bacteriën, bij gevechten tussen mannetjes in de paartijd ontstaan niet zelden bloederige worden die met de bek worden toegebracht, die echter voorspoedig genezen. Om deze reden wordt het afweersysteem van de Komodovaraan onderzocht in de geneeskunde om zo tot betere inzichten te komen wat gebruikt kan worden bij het ontwikkelen van medicijnen. Het goed ontwikkelde afweersysteem van de varaan is een van de overeenkomsten met de krokodilachtigen, die eveneens een buitengewoon sterke afweer hebben. Naast het gebruik van gevaarlijke bacteriën is recentelijk ontdekt dat de Komodovaraan, net als sommige agamen en leguanen, een mild gif produceert dat wordt afgegeven bij een beet. De symptomen bestaan uit een snelle zwelling, bloedstollingsproblemen en uitstralende pijn.
Een varaan leeft voor een belangrijk deel van aas maar zal niet aarzelen prooien te doden als de kans zich voordoet. Een varaan kan een korte sprint maken en een snelheid bereiken van 20 kilometer per uur, maar valt prooien meestal aan vanuit een hinderlaag, verstopt tussen het gras of andere begroeiing. Bij een aanval zal de varaan proberen in de poten van het dier te bijten om het uit balans te brengen. Eenmaal tegen de grond gewerkt wordt de prooi in de hals of in de weke buik gebeten zodat het doodbloedt. Vervolgens wordt de prooi aan stukken gescheurd, vaak verzamelen zich meerdere varanen rond de prooi die afkomen op het tumult. De Komodovaraan is niet territoriaal, maar tijdens de maaltijd eisen de grootste mannetjes het meeste voedsel op. Varanen staan bekend als zeer vraatzuchtig, ze kunnen in een enkele maaltijd 80 procent van het eigen lichaamsgewicht naar binnen werken. Vanwege de grote elasticiteit van de maag en grote bek en keelopening kunnen ook grote stukken vlees naar binnen worden gewerkt. Bovendien zijn de kaken flexibel, overigens niet zo flexibel als bij slangen, waardoor een prooi binnen korte tijd kan worden opgegeten. Er is een beschrijving bekend van een 50 kilogram zwaar vrouwtje dat een 31 kilo wegend zwijn verslond in een tijdsbestek van 17 minuten. Bij het eten worden de brokken vlees met schrokkende bewegingen naar binnen gewerkt, waarbij de kop omhoog wordt geheven, dit doet denken aan het eetgedrag van krokodilachtigen.
De Komodovaraan is niet alleen een grote eter maar is ook weinig kieskeurig. Waar leeuwen en andere rovende zoogdieren ongeveer 25 tot 30 procent van hun prooi achterlaat blijft er van een door een varaan aangevreten karkas slechts zo'n 12 procent over. Varanen eten, in tegenstelling tot bijvoorbeeld leeuwen, ook de botten, hoeven, huid en ingewanden van de prooi op. De darminhoud wordt verwijderd door de ingewanden met de bek leeg te schudden. De harde delen als botten en hoeven kunnen worden verteerd door het sterke maagzuur van de varaan, een overeenkomst met de krokodilachtigen.
[bewerk] Voortplanting
De Komodovaraan heeft volgens schattingen een levensverwachting van ongeveer 50 jaar en is na ongeveer 9 (vrouwtjes) tot 10 jaar (mannetjes) geslachtsrijp, de lengte is dan ongeveer 1,5 meter. De vrouwtjes scheiden in hun vruchtbare periode geurstoffen af via de ontlasting die door de mannetjes worden opgepikt. De mannetjes vechten met elkaar om een vrouwtje, ze gaan op de achterpoten staan en gebruiken de staart voor balans. Het gevecht heeft veel weg van worstelen; de dieren proberen elkaar om te gooien wat tot bloedige verwondingen kan leiden die echter meestal snel genezen. Het gevecht eindigt pas als één van de twee opgeeft door te vluchten of heel stil te blijven liggen.
Tussen mei en augustus vindt de paring plaats, voor de paring likken de dieren elkaar waarna het mannetje met zijn staart de staart van het vrouwtje optilt en met haar paart [6]. De ongeveer 30 eieren worden rond september afgezet in een nest, doordat het vrouwtje de eieren een tijdje met zich mee draagt wordt voorkomen dat de juvenielen uitkomen in het hete seizoen, het is dan moeilijker voor ze om te overleven. Het nest wordt soms zelf gemaakt door een ondiepe kuil te graven, de eieren te deponeren en deze te bedekken met zand en bladeren. Ook worden de verlaten nesten van bodembewonende vogels gebruikt als nest, zoals het rood boshoen (Megapodius reinwardt).
De incubatietijd van de eieren is ongeveer 7 tot 8 maanden, als ze uitkomen gebeurt dit rond april wanneer er veel insecten zijn. Gedurende de incubatietijd bewaakt het vrouwtje het nest door er op te gaan liggen. Zodra de eieren uitgekomen zijn staan de jongen er echter alleen voor, varanen kennen geen vorm van broedzorg. Het menu van een volwassen varaan bestaat zelfs voor zo'n 10 procent uit de jongen van de eigen soort en grotere soortgenoten zijn de belangrijkste bedreiging voor de jonge varanen. De juvenielen zijn als ze uit hun ei kruipen ongeveer 40 centimeter lang inclusief staart en zijn nagenoeg weerloos vanwege de geringe lengte. Om te voorkomen dat ze worden opgegeten door kannibalistische grotere exemplaren leven ze de eerste jaren voornamelijk in bomen, volwassen dieren leven juist op de bodem. Opmerkelijk is dat de juvenielen kadavers opzoeken en zich door de uitwerpselen rollen om zo een onaantrekkelijke geur te krijgen als afweer. Varanen vermijden het eten van uitwerpselen en laten de jongen hierdoor met rust. Andere belangrijke vijanden van de juvenielen zijn rovende zoogdieren en vogels.
Wetenschappers hebben ontdekt dat de Komodovaraan zich maagdelijk kan voortplanten, een vrouwtje kan levensvatbare nakomelingen produceren zonder dat ze bevrucht is door een mannetje. Er was al bekend dat vrouwelijke varanen het sperma kunnen opslaan in het lichaam, zodat ze het zaad kunnen gebruiken om de eicellen van volgende jaren kan bevruchten. Van vrouwtjes die in dierentuinen 'spontaan' eieren produceerden werd in eerste instantie gedacht dat ze kennelijk ooit gepaard hadden met een mannetje, zoals een exemplaar dat in 2005 eieren afzette in een Londense dierentuin. Toen in 2006 opnieuw een vrouwelijke varaan nageslacht produceerde werd het DNA van de niet-levensvatbare jongen onderzocht en bleek dat ze genetisch identiek waren aan het moederdier. In 2008 werden in een Australische dierentuin door parthenogenese ontstane eieren gevonden waarvan een deel levensvatbaar bleek. Uit alle eieren die zijn voortgekomen uit maagdelijke voortplanting zijn steeds mannetjes voortgekomen. Net als mensen hebben varanen geslachtschromosomen die alleen in bepaalde combinaties voorkomen. Net als mensen een X en een Y geslachtschromosoom hebben, kennen varanen een W en een Z chromosoom. Vrouwtjes hebben altijd de combinatie WZ, mannetjes hebben altijd ZZ. Indien een embryo de combinatie WW krijgt, is het niet levensvatbaar en sterft. Bij een normale bevruchting krijgt het ei één chromosoom van het mannetje (altijd een Z) en één van het vrouwtje (een W of een Z) waardoor er altijd de combinatie WZ (vrouw) of ZZ (man) ontstaat. Bij parthenogenese echter dupliceert het geslachtschromosoom zich, waardoor er altijd de combinatie ZZ (man) of WW (niet levensvatbaar) ontstaat. Dit heeft als voordeel dat als een vrouwtje op een ander eiland aanspoelt, ze toch nageslacht kan krijgen waarmee ze als de mannetjes volwassen zijn kan paren. Dit vermindert de genetische variatie, maar heeft als groot voordeel dat de varaan zich makkelijker naar andere leefgebieden kan verspreiden[7].
[bewerk] Zintuigen
De Komodovaraan gebruikt de oren, de ogen en met name de tong om prooien, vijanden en potentiële partners te detecteren. Lange tijd werd gedacht dat varanen doof zijn, dit is echter niet het geval maar het gehoor van de Komodovaraan is wel minder ontwikkeld dan dat van andere dieren. Een varaan kan frequenties van 400 tot 2000 hertz waarnemen, hoge en lage tonen zijn niet hoorbaar voor een varaan. Ter vergelijking, een mens heeft een frequentiebereik van 20 tot 20.000 hertz. Varanen hebben één gehoorbeentje (Stapes), in tegenstelling tot zoogdieren die meerdere gehoorbeentjes hebben. Ook heeft het binnenoor een lagere dichtheid aan receptoren dan bij zoogdieren het geval is[2].
De ogen van een varaan hebben een bereik van enkele honderden meters, stilstaande objecten zijn moeilijk te onderscheiden en voornamelijk bewegende objecten worden waargenomen. Het netvlies bevat enkel kegelvormige receptoren, waardoor varanen waarschijnlijk kleuren kunnen onderscheiden. Staafvormige receptoren ontbreken, waardoor het gezichtsvermogen bij weinig licht zoals tijdens de schemering erg slecht is.
Het belangrijkste zintuig is smaak, zoals wel meer hagedissen heeft de varaan een gespleten tong en een orgaan van Jacobson, wat bestaat uit zeer gevoelig weefsel en gepositioneerd is in het gehemelte van de bek. Met de dubbele tong kwispelt de varaan in de lucht, waardoor er geurdeeltjes blijven plakken. Vervolgens wordt de tong teruggetrokken in de bek en langs het orgaan van Jacobson gestreken waar de geurdeeltjes worden uitgelezen. Doordat de tong gespleten is, kan de Komodovaraan 'in stereo' ruiken en zo bepalen waar de geur het sterkst is ofwel waar de geur vandaan komt. Een Komodovaraan kan een rottend karkas opsporen op een afstand van 4 kilometer bij een gunstige wind.
[bewerk] Levenswijze
De Komodovaraan is mits volwassen een typische bodembewoner, op het heetst van de dag wordt geschuild in een zelfgegraven hol. De jonge dieren leven meest in bomen. Net als alle varanen is het een behendige klimmer en uitstekende zwemmer die brede rivieren kan overbruggen en tot 4 meter diep kan duiken.
In tegenstelling tot de meeste hagedissen leven Komodovaranen niet solitair maar in groepen. De varaan heeft wel een territorium maar soortgenoten, zelfs van dezelfde sekse, worden geduld. Er is een hoge tolerantie; de Komodovaraan is een van de weinige reptielen die in groepen eet. Een vers kadaver wordt vaak al snel opgemerkt door meerdere exemplaren, hierbij is wel een zekere hiërarchie; de grootste exemplaren bemachtigen het meeste voedsel.
De Komodovaraan is dagactief en net als alle reptielen koudbloedig, de varaan warmt zich op in de zon waardoor de motoriek sneller wordt en de spijsvertering wordt versnelt. Om af te koelen wordt de schaduw van het hol opgezocht, ook kan de ademhaling worden versneld zodat meer warmte wordt afgegeven aan de lucht. Koudbloedigheid heeft als groot voordeel dat de varaan in tijden van schaarste relatief lang zonder voedsel kan door de veel lagere metabolisme. Ter vergelijking: een reptiel heeft ongeveer één-tiende van het voedsel nodig dat een zoogdier van dezelfde grootte moet eten[1].
De Komodovaraan vertoont opvallend veel overeenkomsten met krokodilachtigen. Omdat de varaan tot de hagedissen behoort, is hij echter niet verwant aan de krokodilachtigen. Beide dieren hebben gemeen dat ze erg lang worden en een grote bek hebben met vele tanden waarmee ze prooien doden die veel groter zijn. Zowel de Komodovaraan als een krokodilachtige leeft solitair maar eet soms in groepen waarbij de prooi in stukken wordt gescheurd. Beide dieren hebben zeer sterk maagzuur dat botten en hoeven verteert. Andere overeenkomsten zijn het zich terugtrekken in zelfgegraven holen, de met osteodermen versterkte huid, het uitstekende zwemvermogen en een gevaarlijke beet die niet wordt veroorzaakt door gif maar door de bacteriën in de bek die voor gevaarlijke infecties zorgen. Ook de grote vraatzucht en gulzigheid maar daar tegenover het vermogen om zeer lange tijd zonder voedsel te kunnen overleven is een eigenschap die zowel bij krokodilachtigen als de Komodovaraan voorkomt. Ten slotte hebben zowel krokodilachtigen als de Komodovaraan een sterk afweersysteem, dat niet te vergelijken is met dat van andere reptielen.
[bewerk] De Komodovaraan en de mens
De Komodovaraan kan door zijn vermogen om grote prooien te doden ook gevaarlijk zijn voor de mens. Net als de lengte van de varaan wordt ook zijn vermeende status als gevaarlijke mensendoder vaak sterk overdreven. In de recente geschiedenis zijn slechts enkele gevallen bekend waarbij een mens is gedood door een Komodovaraan. Het bekendst is de verdwijning van de Zwitserse Baron Rudolf von Reding Biberegg, die in 1974 verdween. Alleen zijn hoed, camera en met bloed besmeurde schoen werden teruggevonden. In 2007 overleed een 8-jarig Indonesisch jongetje aan ernstig bloedverlies na een beet van een Komodovaraan [8].
[bewerk] Geschiedenis
De Komodovaraan werd relatief pas laat ontdekt in 1910, maar verkreeg grote bekendheid nadat de soort in 1912 voor de wetenschap beschreven en van een naam voorzien was door Peter A Ouwens, curator van het Zoölogisch Museum in Bogor (Java). Ouwens verkreeg van Steyn van Hensbroek, luitenant in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL), een foto en een huid van de varaan, evenals twee exemplaren van een verzamelaar. Het dier inspireerde W. Douglas Burden tot een studiereis naar Komodo in 1926. Hij kwam terug met twaalf geconserveerde en 2 levende exemplaren, Burden was ook degene die de Engelse naam Komododraak (Komodo-dragon) introduceerde. Drie van de geprepareerde varanen zijn tot op heden te zien in het American Museum of Natural History.
Door de Tweede Wereldoorlog stokte het onderzoek naar de varaan, pas in de jaren 50 en 60 werd de studie naar de biologie en levenswijze weer opgepakt. Vooral Walter Auffenberg onderzocht de varaan intensief, hij verhuisde met zijn gezin naar Komodo om de varaan gedurende 11 maanden te onderzoeken. Hij ving en markeerde daarbij meer dan 50 exemplaren en zijn onderzoek heeft veel aan het licht gebracht over het in gevangenschap houden van de varaan. Tot op de dag van vandaag vindt onderzoek plaats naar de Komodovaraan, een bekende bioloog die recentelijk onderzoek heeft gepubliceerd is Claudio Ciofi (zie ook externe links[2]).
Het Nationaal Natuurhistorisch Museum te Leiden bewaart een geprepareerd exemplaar van de Komodovaraan.
[bewerk] In gevangenschap
De Komodovaraan wordt door dierentuinen in gevangenschap gehouden, het is één van de publiekstrekkers door de lengte en de eigenschap grote dieren te doden. Slechts enkele dierentuinen bezitten een Komodovaraan, omdat de dieren gevoelig zijn voor parasitaire infecties die in het wild zijn opgelopen en zich in een kunstmatige omgeving explosief vermenigvuldigen. In Diergaarde Blijdorp is een levend exemplaar te bezichtigen. Sinds 2007 is de Komodovaraan ook te bezichtigen in de Antwerpse Zoo.
Het eerste exemplaar dat in een dierentuin werd het houden kwam in 1934 in het Smithsonian National Zoological Park in Washington D.C., waar het dier twee jaar later overleed. Bij andere pogingen lukte het niet om het dier langer dan gemiddeld vijf jaar in leven te houden. Onder andere de veldstudies van Walter Auffenberg brachten meer inzicht over het in gevangenschap succesvol in leven houden van het dier. Uit bestudering van de dieren in gevangenschap bleek dat de varaan zijn verzorgers herkent, en anders reageert op andere mensen. Ook het feit dat de Komodovaraan speels gedrag vertoont kwam aan het licht na onderzoek aan dieren in gevangenschap. Verschillende exemplaren speelden met diverse voorwerpen die duidelijk niet als voedsel werden beschouwd. Het vertonen van speels gedrag wordt gezien als een vorm van sociaal gedrag en was tot voor kort alleen bekend bij de zoogdieren.
De Komodovaraan staat in gevangenschap bekend als tam, maar dat het in beginsel onvoorspelbare, wilde dieren zijn ondervond de Amerikaan Phil Bronstein toen hij werd uitgenodigd in de leefomgeving van de varaan. Bronstein, uitvoerend Vice-President van de krant San Francisco Chronicle, kreeg het bezoek als verjaardagscadeautje van zijn toenmalige vrouw, actrice Sharon Stone. Nadat de verzorger hem vroeg zijn witte schoenen uit te doen omdat dit de varaan nerveus kan maken, beet het dier hem in de voet. Bronstein moest verschillende pezen chirurgisch laten aanhechten[9].
[bewerk] Bedreiging en bescherming
De Komodovaraan is niet sterk bedreigd, maar wordt beschouwd als kwetsbare soort. Dit is voornamelijk veroorzaakt door het relatief kleine leefgebied en niet in eerste instantie door toedoen van de mens, zoals stroperij of het vangen dieren voor de handel in exotische dieren. In feite is de Komodovaraan sinds de ontdekking ervan in 1910 vanaf het begin af aan streng beschermd omdat de ontdekkers al direct inzagen dat de soort niet erg talrijk in aantal was. De toenmalige Nederlandse bezetter van de eilanden verbood bijvoorbeeld onmiddellijk de sportieve jacht op de eilanden en de uitvoer van exemplaren voor wetenschappelijke studie werd strikt gereguleerd. In tegenstelling tot vrijwel alle andere bedreigde dieren wordt de Komodovaraan van zijn ontdekking door de wetenschap tot op de dag van vandaag streng beschermd en is de toegang tot veel van de leefgebieden beperkt. Niettemin zijn de belangrijkste bedreigingen antropologisch; voorbeelden zijn aangestoken branden, het verdwijnen van de habitat en de illegale jacht. Niet alleen de verslechtering van de leefomstandigheden van de varaan zelf zijn een bedreiging, maar ook het achteruitgaan van prooidieren als het Javaans hert hebben een negatieve impact.
[bewerk] Fabeltjes over de Komodovaraan
Een aantal eigenschappen van de Komodovaraan worden vaak sterk overdreven, zoals de lengte en het gewicht, maar er zijn meer eigenschappen die als feit worden gepresenteerd maar in de praktijk niet kloppen. Een varaan gaat bijvoorbeeld niet op de geur van bloed af zoals bijvoorbeeld haaien, maar pikt de rottingslucht op van karkassen. Een varaan ruikt (proeft) niet met zijn tong zoals wel eens wordt beweerd, de tong zelf bevat geen geurreceptoren zoals bij ander dieren het geval is, maar verzamelt geurdeeltjes die in de bek door het speciale orgaan van Jacobson worden geanalyseerd.
Ondanks de helder geel gekleurde tong is een varaan is van zichzelf niet erg giftig, er wordt wel een zwak gif geproduceerd maar het gevaar bij een beet komt van de bacteriën in de bek en niet door het zwakke gif.
Varanen stammen niet af van de dinosauriërs, het zijn reptielen die behoren tot de hagedissen. Ook is er in tegenstelling tot wat wel wordt beweerd geen enkele directe relatie tussen varanen en krokodilachtigen.
[bewerk] Trivia
In het Suske en Wiske-verhaal De nare varaan speelt een varaan van het eiland Komodo een belangrijke rol.
[bewerk] Zie ook
- Varanen
- Papoeavaraan
- Varanus prisca (Megalania)
- Koudbloedigheid
[bewerk] Afbeeldingen
 Een exemplaar in een dierentuin. |
 Close-up van de kop. |
 De snavel-achtige bek van de varaan. |
 Een Komodovaraan in het Nationaal park Komodo. |
 Varanen kwispelen met hun tong bij het zoeken naar voedsel. |
 Close-up van de staart en achterpoot. |
 Twee exemplaren in dierentuin Parc de Thoiry. |
[bewerk] Bronvermelding
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
Hoofdbronnen
Andere bronnen
|
Referenties
- ^ a b c Craig Jung, San Francisco State University Department of Geography. The Biogeography of the Komodo Dragon (Varanus komodoensis).
- ^ a b c d e f Claudio Ciofi. The Komodo Dragon.
- ^ a b c d David Warwick. Evolution of Animals, Reptiles and the Komodo Dragon.
- ^ Marcellini, 1991
- ^ Jessop et al - Monitoring the undulate prey of the Komodo dragons using faecal count - Website
- ^ Animal Diversity Web - Varanus komodoensis - Website
- ^ Scientific American - Philip Yam - Strange but True: Komodo Dragons Show that "Virgin Births" Are Possible - Website
- ^ MSNBC - Komodo dragon kills boy, 8, in Indonesia - Website
- ^ Jess Cagle - Transcript: Sharon Stone vs. the Komodo Dragon - Website
|
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Varanus komodoensis op Wikimedia Commons.
|
