Jan IV van Glymes van Bergen
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Jan IV van Glymes van Bergen was een edelman (Borgvliet, 1528 - Segovia, 1567). Zijn ouders waren Anton van Glymes van Bergen (1500-1541) en Adriana de Brimeu. Hij was markies van Bergen op Zoom en graaf van Walhain. Hij was stadhouder van Henegouwen.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd
Als Anton van Glymes, de eerste markies van Bergen op Zoom, een vroegtijdig sterft wordt hij opgevolgd door zijn oudste zoon Jan. Jan is echter dan nog te jong en zijn moeder Jacqueline van Croy zal tot 1550 aangesteld worden tot regentes, tot dat Jan in staat geacht wordt zelf te regeren. De periode wanneer zijn moeder, Jacqueline van Croy, regeert staat bekend als een niet al te goede periode van regentschap in Bergen op Zoom. Wanneer zij in 1542 een familielid aanwijst als drossaard van de stad loopt de situatie zelfs zo uit de hand dat de Koning, Karel V van Spanje, zelf moet ingrijpen. De opvoeding van Jan kreeg veel aandacht. De familie van Glymes stond in hoog aanzien en zo kreeg Jan al snel een plaatjes in het hof van Maria van Hongarije, de landvoogdes. In het hof maakt hij kennis met een aantal hoogadellijke zonen uit de Nederlanden, waaronder de vijf jaar jongere Willem van Oranje. Jan en Willem waren buren, letterlijk zelf, de baronie Breda grensde aan het markizaat Bergen op Zoom. Ook in Brussel waren het hof van Nassau en het hof van Glymes op steenworp afstand van elkaar. Omdat Karel V eiste dat Willem van Oranje een katholieke opvoeding kreeg werd hij ook onder gebracht bij Maria van Hongarije zodat hij in aanraking kwam met Jan IV. Als in 1549 de kroonprins, Filips van Spanje, naar de Nederlanden komt, krijgen Jan IV en Willem van Oranje, de eer hem te mogen afhalen in Noord-Italië en hem te vergezellen op zijn reis. De kroonprins van geen aardige reisgezel, hij sprak geen Nederlands en voelde zich, evenals de meegereisde edelen (waaronder Alva) verheven boven hun collega’s. Maria organiseert een groot feest op haar nieuwe paleis in Binche, waaronder een toernooi. Jan IV was sportief en nam deel aan het toernooi, hij was een van de favorieten. Onder de ogen van de kroonprins wint hij dan ook het toernooi. Het gezelschap trok verder richting Antwerpen en Den Bosch en deed ook Bergen op Zoom aan.
[bewerk] Markies van Bergen op Zoom (1550 – 1567)
In 1550 treedt Jan IV in het huwelijk, op 25 april viert het paar hun huwelijksfeest. De bruid van Maria van Lannoy, dochter van Jan van Lannoy, heer van Molenbeke en lid in de Orde van het Gulden Vlies. Op 9 juli 1550 word te Turnhout het huwelijk ingezegend. Drie dagen later arriveert het paar in Bergen op Zoom, de volgende dag volgt de Blijde Inkomste plaats in het Markiezenhof en Jan IV wordt benoemd tot markies. Jan had geld genoeg voor een huwelijksfeest want hij had in mei van dat jaar een lening afgesloten bij Karel V, koning van Spanje. Jan IV begint al gauw met het reorganiseren en moderniseren van het Bergse stadsbestuur. De markies moest echter vaak zijn reorganisatiewerk onderbreken omdat hij als diplomaat of legeraanvoerder moest optreden. In 1554 krijgt hij dan ook de eervolle opdracht om, samen met de graaf van Egmont, naar Engeland om het huwelijk tussen Filips II, koning van Spanje en Maria Tudor, Koningin van Engeland, te regelen. Dit huwelijk eindigde in 1558 met de dood van Maria. In 1555 treedt Karel V af ten gunste van zijn zoon Filips II. Spanje was weer in oorlog met Frankrijk en de nieuwe koning had dan ook geld nodig. De verschillende staten werkten echter slecht mee. Dit zorgde voor wrijving. De nieuwe koning luisterde ook liever naar zijn Spaanse ambtenaren en lid de Raad van Staten naast zich. Deze Raad van Staten was een advies college van hoge edelen zoals Willem van Oranje, Egmont en Hoorne, Jan IV was ook lid van deze raad.
[bewerk] Diplomaat en legerleider
Jan IV stond bekend als goed legeraanvoerder maar was beter bekend als begaaft diplomaat, Karel V en Filips II vertrouwden hem dan ook vele moeilijke opdrachten toe, ook de landvoogdessen Maria en Margaretha van Parma deden vaak een beroep op hem. Samen met Willem van Oranje speelde hij een belangrijke rol in de centralisatie politiek van het Spaanse rijk en het optreden van de koning tegen de protestanten in de Nederlanden. Van 1556 tot 1560 was Jan IV dan ook lid van de Raad van Staten. Omdat hij vaak achter Oranje, Egmont en Hoorne stond, is hij dan ook na 1560 niet meer benoemd door Filips II. Als legeraanvoerder stond Jan aan het commando van een bende van ordonnatie, zo’n tweehonderd man sterk. Wanneer Hendrik II van Frankrijk in 1552 de bisdommen Metz, Toul en Verdun binnenvalt, wordt Jan IV opgeroepen om mee te strijden. Begin januari geeft Alva de belegering op en de bisdommen komen voorgoed bij Frankrijk. In 1556 volgt er een wapenstilstand met Frankrijk van 5 jaar. De Spaanse koning, Filips II besluit Jan IV dan ook te belonen met een zetel in de raad van Staten en lidmaatschap in de Orde van het Gulden Vlies.
[bewerk] Stadhouder van Henegouwen
In 1560 wordt Jan door Filips II benoemt tot stadhouder van Henegouwen en gouverneur van Valenciennes. Valenciennes is op dat moment een onrustige stad, de Calvinisten en een crisis in de textielnijverheid zorgen voor veel problemen. Jan moet dan ook zijn thuisresidentie, Bergen op Zoom, verruilen voor Valenciennes. Toch zou Jan Bergen op Zoom altijd als zijn thuis beschouwen. Op 7 juli 1560 houd Jan een Blijde Inkomste in Bergen (Mons), de hoofdstad van Henegouwen.
[bewerk] De Liga van de Hoge Adel
In 1559 vertrekt Filips II voorgoed naar Spanje, Margaretha van Parma wordt benoemd tot landvoogdes en de koning zou nooit meer terugkeren naar de Nederlanden. Margaretha weet weinig van de Nederlanden, Filips II raad haar aan om zich te laten leiden door de Achterraad, een college van 3 ambtenaren en vertrouwelingen van de koning. De Raad van Staten, waar Jan ook lid van is wordt zo buiten spel gezet. De belangrijkste persoon in de Achterraad was Granvelle, een 21-jarige theoloog en bisschop van Atrecht. De vader van Granvelle, een trouwe dienaar van Karel V, was door hem in de adelstand verheven. Granvelle had dus geen adellijke stamboom en werd daardoor als zwaardadel gezien. Doordat de bisschop meer macht had dan de hoge adel werd deze dan ook tegen gewerkt door o.a. Oranje, Hoorne en ook Jan. Wanneer Filips II besluit om veertien nieuwe bisdommen in te stellen en zo zijn macht te vergroten, groeit het verzet alleen maar meer. Doordat de koning de ambten in een bisdom benoemd krijgt hij namelijk meer macht. Deze situatie verergerde de zaak. Wanneer Granvelle benoemd wordt tot kardinaal en aartsbisschop van Mechelen, staat de situatie op springen. Door deze toewijzingen is Granvelle namelijk de machtigste man in de Staten van Brabant, en dit was onacceptabel voor de heren van hoge adel. Zeker wanneer het iemand betrof zonder adellijke stamboom. Om de benoeming van Granvelle tegen te gaan verenigen de hoge heren zich in de Liga van Hoge Adel. Via deze liga proberen ze druk uit te oefenen op de koning. Jan IV is een van de leden van deze raad. Uitendelijk geeft Filips II dan ook toe en Granvelle ruimt het veld wanneer de landvoogdes partij trekt voor de Liga. De koning zetten echter grote delen van zijn beleid voor, vooral het beleid tegen de protestaten waar Jan IV en Montigny dan ook protest tegen aan tekenen. Ook het verzoek van o.a. Jan IV om edelen toe te laten in de Raad van Staten wordt genegeerd. Als er onlusten optreden in Doornik en Valentijn, dit door het toenemende calvinisme vanuit Frankrijk, moet Jan IV deze voorkomen. Echter doordat zijn broer Robert in Luik een beroerte krijgt kan hij niet aanwezig zijn. Uiteindelijk loopt de situatie in Valenciennes zo uit de hand dat de landvoogdes ingrijpt en met troepen de stad binnentrekt. Deze situatie zorgt voor een verslechtering in de relatie met de landvoogdes. Doordat ook Granvelle met rapporten aan Filips II voor veel kritiek zorgt moet Jan IV het een en ander uitleggen in verschillende brieven aan de koning.
[bewerk] Het Compromis
Vanaf 1560 wint het calavisme meer terrein in de Nederlanden. De wetten van de Spaanse koning zorgen dan ook voor meer problemen. Op 26 juli 1563 verklaren Willem van Oranje en Jan IV dan ook aan de landvoogdes dat zijn af willen van deze wetten (plakkaten) tegen de protestanten. De hoge adel besluit, onderleiding van Oranje, zijn handen ineen te slaan met de lage adel. Dit verbond staat bekent als het Eedverbond of Compromis der Edelen. Op 13 maart 1566 ontmoet de lage adel de hoge adel in Hoogstraten, Jan IV maar ook Egmont en Hoorne waren hierbij aanwezig. Op 5 april 1566 bieden tweehonderd leden van het Compromis een smeekschrift aan de landvoogdes, Margaretha van Parma te Brussel.
[bewerk] De dood
Op 8 januari 1566 vraagt Jan IV ontslag aan als stadhouder van Henegouwen. Willem van Oranje, Montigny, Hoorne en Egmont volgen hem hierin. Dit in protest tegen de inquisitie en de plakkaten van Filips II. Op 10 april 1566 besluit de Raad van Staten op twee edelen naar de koning in Spanje te sturen om het compromis toe te lichten. De keuze valt op Montigny en Jan IV. Jan zag op tegen deze reis omdat zijn gezondheid te wensen overliet. Echter besluiten de twee edelen op 1 mei te vertrekken. Op 28 april 1566 liep Jan langs een kolfbaan in Brussel, wanneer een van de spelers de houten bal verkeerd raakt, beland deze op het scheenbeen van Jan, een grote wond is het gevolg. De heren besluiten hun vertrek uit te stellen en Monigny vertrekt op 29 mei alleen naar Spanje. Jan IV blijft achter in Brussel en besluit zijn testament op te stellen, Filips II verzoekt hem echter dringend naam Spanje toe te komen. Op 1 juli 1567 voelt Jan zich sterk genoeg om naar Spanje te reizen. De reis was zwaar en meerdere malen moest er een langere tijd gerust worden omdat de wond weer opspeelde. Filips II ontvangt Jan IV allervriendelijkst en wijst hem zijn zomerverblijf in Segovia toe. Op 22 augustus mogen Montigny en Jan IV het compromis toelichten aan de koning. Dit lijd echter tot niets, de koning laat zelf troepen uit Duitsland komen om de orde te houden, in de Nederlanden is namelijk de Beeldenstorm uitgebroken. Op 29 augustus 1566 gaat Jan IV weer terug naar Segovia om te herstellen van zijn wond, het gaat echter zo slecht met hem dat de dokter hem op 10 oktober nog maar een paar dagen gaf. Jan IV herstelde echter weer. Op 31 december beseffen Montigny en Jan dat hun pogingen om de koning te overtuigen zijn mislukt, de koning stuurt zelfs Alva naar de Nederlanden om de orde te handhaven. Met Jan IV gaat het echter weer slecht, zijn wens is terug te keren naar Bergen op Zoom om daar te herstellen. De koning weigert dit echter en pas wanneer Filips II zeker weet dat Jan IV zal sterven krijgt hij toestemming. Het is echter al te laat en op 21 mei 1567 sterft Jan IV op 39-jarige leeftijd in Segovia. De laatste Glymesvorst van Bergen op Zoom is niet meer. De laatste wens van Jan IV is begraven te worden in Bergen op Zoom, zij stoffelijk overschot wordt op 1 september 1567 bijgezet in het nieuwe familiegraf in de Sacramentskapel van de St.-Gertrudiskerk. Bij de bijzetting waren o.a. Alva en Egmont aanwezig. Jan IV had geen kinderen en het markiezaat Bergen op Zoom ging dan ook over naar een ‘vreemde’ familie.
