Hypercorrectie

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Hypercorrectie is een verschijnsel in de taal waarbij de spreker een vermeende taalfout onterecht 'corrigeert'.

Sprekers die hun best doen om 'netjes' te spreken gaan soms te ver als ze een correct woord aanzien voor een dialectwoord. Wanneer ze het woord op dezelfde manier 'verbeteren' als ze dat bij een dialectwoord zouden doen, is er sprake van hypercorrectie.

Soms is niet geheel duidelijk of er sprake is van een hypercorrectie of van een contaminatie. Zo gebruiken nogal wat mensen het foutieve refereren naar, wat gezien kan worden als een overdreven correct taalgebruik, maar dat tegelijk ook een samentrekking is van refereren (aan) en (verwijzen) naar.

De dubbele ontkenning wordt in een enkel geval gebruikt om de ontkenning kracht bij te zetten. Wat men eigenlijk doet is de ontkenning ontkrachten, bijvoorbeeld: "Ik ga nooit niet naar Japan."

[bewerk] Voorbeelden

Voorbeelden van hypercorrectie:

• Kaai (correct) werd kade (hypercorrect), omdat een (toenmalig) dialectwoord als hei correct als heide diende te worden uitgesproken.
• Vloei (sigarettenpapiertjes) wordt soms onterecht vloe genoemd, naar analogie van koei (dialect) en koe (correct).
• Een kopje kofje ter vermijding van het 'vulgaire' koppie koffie.
• Flopje ter vermijding van het gebruik van 'ie' in plaats van 'je' aan het eind van een woord (als in 'koppie'); het komt echter van het Engelse woord floppy.
• Beeldhouder in plaats van Beeldhouwer
• niet mijn pakje-aan, in plaats van niet mijn pakkie-an, wat op zich weer een voorbeeld is van volksetymologie, want het is pakean
• hasjes in plaats van hasjies, uit vrees het informele -ies in plaats van -jes achter een woord te plakken (als in 'snoepies')
• De Groninger die zegt naar de 'bioschoop' te gaan, omdat de klank 'sk' als plat geldt.
• De plaatsnaam Hollandsche Rading, een dorp in de provincie Utrecht vlakbij de grens met Noord-Holland. Rading is een hypercorrecte vorm van raaiing, dat lijn of grens betekent.

Ook in andere gevallen waarbij iemand een foute vorm gebruikt, paradoxaal genoeg uit vrees een fout te maken, is er sprake van hypercorrectie ('meer dan correct'), bijvoorbeeld:

• Hij is even groot dan ik in plaats van: hij is even groot als ik uit vrees een fout als groter als te maken
• Conzertgebouw in plaats van concertgebouw uit de vrees de scherpe Amsterdamse s te gebruiken.
• "Valuta" als meervoud in plaats van het correcte "valuta's" uit vrees, dat men anders een dubbel meervoud zoals "musea's" maakt. Het niet bestaan van de vorm "valutum" laat deze redering echter mank lopen. "Valuta" is een Italiaanse vrouwelijke enkelvoudsvorm, die in het Nederlands een apostrof gevolgd door een 's' krijgt.
• met de gulp van God in plaats van met de hulp van God. Uit vrees voor de West-Vlaamse eigenschap om een g als h uit te spreken.
• Hij wilt omdat bij de vervoeging van zwakke werkwoorden in de derde persoon enkelvoud een t wordt geplaatst. Willen is echter een sterk (onregelmatig) werkwoord, Hij wil is correct.

Verwant met hypercorrectie is de wens om als buitenstaander dialect te spreken, in de Achterhoek "plat proate met pien in de boek" genoemd. Ten grondslag hieraan ligt de gedachte, dat er eenvoudige regels zijn om van het woord in de ene taal door een klankverschuiving het andere woord te maken. Bij leenwoorden gaat het dan mis, maar ook bij inheemse voorbeelden zijn er tal van uitzonderingen.

Voorbeeld:

• "Wie motte besjlist nog eens sjoake," ("We moeten beslist nog eens schaken.") van iemand die Limburgs probeert te praten, terwijl schaken geen 'oa' krijgt, maar zijn 'a' blijft behouden.

Ook verwant met hypercorrectie is spellinguitspraak.