Het Kapitaal

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Het Kapitaal, Kritiek der politieke economie (Duits: Das Kapital; Kritik der politische Őkonomie) is het hoofdwerk van Karl Marx. Het eerste deel werd gepubliceerd in 1867. Het tweede deel verscheen in 1885, twee jaar na Marx' dood, en het derde in 1894.

Inhoud 1 Drie of vier delen 2 Ontstaansgeschiedenis 3 Kritik der Politischen Őkonomie 4 Nederlandse vertaling 4.1 1902: eerste vertaling door Frank van de Goes 4.2 1910: de complete vertaling van deel I door Frank van der Goes 4.3 1934: “Populaire bewerking” door Julian Borchardt 4.4 1967: Nieuwe vertaling door I. Lipschits 4.5 1971: vertaling van Het Kapitaal - Verkorte uitgave door Otto Rühle 5 Verder lezen 5.1 Inleidende literatuur 6 Externe links 7 Trivia

[bewerk] Drie of vier delen

Het eerste deel van Das Kapital draagt als ondertitel: Het productieproces van het kapitaal (in het Duits: “Der Productionsprozess des Kapitals”). De eerste druk van dit eerste deel verscheen in 1867 bij Otto Meissner in Hamburg. In 1872 verscheen bij dezelfde uitgever een tweede druk. Na de dood van Marx verscheen, eveneens bij Meissner, in 1883 de derde druk. Die werd verzorgd door Friedrich Engels. Dat geldt ook voor de vierde druk (1890), waarin Engels allerlei aantekeningen en herzieningen van Marx verwerkte. Deze vierde druk wordt ook nu nog meestal gebruikt, bijv. in de bekende “blauwe banden” van de Marx-Engels Werke (uitg. Dietz, Berlin [DDR] 1962). Er zijn na de vierde, door Engels verzorgde druk van 1890 nog vele andere drukken verschenen, zoals de door Karl Kautsky verzorgde volksuitgave van 1921 (die overigens ook bij Dietz Verlag (Stuttgart) verscheen). Deze uitgave is opmerkelijk omdat Kautsky hier en daar Marx corrigeert.

Het tweede deel van Das Kapital is getiteld: Het circulatieproces van het kapitaal (Duits: “Der Zirkulationsprozess des Kapitals”). Het werd postuum uitgegeven door Friedrich Engels in 1885.

Het derde deel gaat over: Het proces van de kapitalistische productie als geheel (“Der Gesamtprozess der kapitalistischen Production”). Het werd uitgegeven in 1894, eveneens door Engels.

Meestal wordt de “Theorien über den Mehrwert” (Theorieën over de meerwaarde) als vierde deel van Het Kapitaal beschouwd. Het bevat een zeer uitgebreide weergave van en kritiek op de werken van een aantal klassieke economen. Het werd voor het eerst uitgegeven door Karl Kautsky tussen 1905 en 1910.

[bewerk] Ontstaansgeschiedenis

Over de ontstaansgeschiedenis van Das Kapital zijn boekenkasten vol geschreven. Het was dan ook geen klein klusje, dat Marx bij de kop pakte toen hij zich in de jaren ’40 van de negentiende eeuw voornam om, wat hij later zou noemen: “de bourgeoisie een theoretische slag toe te brengen die ze nooit meer te boven zal komen”. Hoe was hij daartoe gekomen? De ontwikkeling van de economische theorie van Marx is onderwerp van veel studie geweest. Er bestaan veel verschillende opvattingen over. Eén van de bekendste en best toegankelijke uiteenzettingen over de ontstaansgeschiedenis van “Das Kapital” – waarin aan deze verschillende opvattingen wordt gerefereerd is:

Wygodski, Witali Solomonowitsch – De geschiedenis van een grote ontdekking; de ontwikkeling van het economisch denken van Marx
oorspr. uitg. in het Russisch: Moskou 1965.
Duitse uitgave: Die Geschichte einer grossen Entdeckung; ueber die Entstehung des Werkes “Das Kapital” von Karl Marx, Berlin 1967.
Nederlandse vertaling als SUN-schrift 62, Nijmegen 1974.

[bewerk] Kritik der Politischen Őkonomie

In (nagenoeg) alle opvattingen die er bestaan over de ontwikkeling van het economisch denken van Marx wordt onderstreept dat diens economische theorie een kritiek op de “burgerlijke” economische theorie behelst. In de kritiek op de toenmalige politieke economie ontstonden langzaam maar zeker bepaalde theoretische concepten, die kenmerkend zijn voor de economische theorie van Marx:

• zijn interpretatie van de arbeidswaardetheorie;
• zijn meerwaarde-theorie;
• zijn accumulatie-theorie; etc.

Het werk van Marx moet dus in belangrijke mate gelezen worden als kritiek op de “burgerlijke” economische theorie van zijn tijd. Daarnaast bevat het ook belangrijke elementen van kritiek op socialistische theoretici (bijv. Proudhon).

Min of meer parallel aan Marx’ kritiek op het kapitalistische stelsel, ontwikkelde zich zijn kritiek op de toenmalige economische theorie. Friedrich Engels was hem in 1844 hier al in voorgegaan in een artikel in de Duits-Franse Jaarboeken met de titel “Schets van een Kritiek der Politieke Economie” (Umrisse zu einer Kritik der Nationalökonomie).

De studie richt zich op het werk van David Ricardo, Adam Smith en vele andere economen. Vooral in de jaren ’50 onderwerpt Marx daarnaast een zeer breed gebied van actuele economische vraagstukken aan zijn onderzoek, vooral in het kader van zijn journalistieke werk voor de New York Daily Tribune.

De “Kritik der Politische Ökonomie” is in de ontwikkeling van het denken van Marx een grote rol blijven spelen. Dat blijkt bijv. uit de ondertitel van “Das Kapital”. Dat blijkt ook uit de “Theorieën over de meerwaarde”: dit vierde deel van Het Kapitaal (in de Marx-Engels Werke uitgegeven in drie banden) bevat een historisch-kritische studie van heel veel belangrijke economische beschouwingen.

[bewerk] Nederlandse vertaling

Pas in 1901 verscheen een vertaling van het eerste gedeelte van deel 1 in het Nederlands. Het zou tot 1912 duren voordat het gehele eerste deel in het Nederlands beschikbaar was.

De meest recente Nederlandse vertaling is van I. Lipschits (voor het eerst verschenen in 1967). Deze draagt als titel: Het kapitaal. Een kritische beschouwing over de economie. deel I: het productieproces van het kapitaal.

Hieronder volgt enige informatie over de geschiedenis van de Nederlandstalige edities, en verwijzingen naar Nederlandstalige literatuur over dit onderwerp. Voor meer informatie over (de ontstaansgeschiedenis e.d.) van Marx’s magnum opus leze men: Das Kapital.

[bewerk] 1902: eerste vertaling door Frank van de Goes

De eerste Nederlandse vertaling van Das Kapital is van de hand van Frank van der Goes en dateert van het begin v.d. twintigste eeuw. Het is aanvankelijk een tamelijk onvolledig product: afgezien van het feit dat de ondertitel ontbreekt (“Kritiek der politieke economie”) bevat het ook slechts het eerste deel (om precies te zijn eindigt het enigszins abrupt midden in hoofdstuk 8, alhoewel omslag en titelblad melden dat het hoofdstuk I – IX betreft). Blijkens een zeer kort “Bericht van den Vertaler” is het de bedoeling “de volledige vertaling zo spoedig mogelijk” uit te geven. Tevens wordt vermeld dat de vertaling gebaseerd is op de vierde druk van Das Kapital, en dat voorlopig de voorberichten van Friedrich Engels bij de derde en vierde druk ook zijn weggelaten.

Deze editie bevat wel:

• VOORREDE BIJ DE EERSTE UITGAVE.
  (KARL MARX; Londen, 25 juli 1867)
• BIJ DE TWEEDE UITGAVE.
  (KARL MARX; Londen, 24 januari 1873)
• De opdracht: Karl Marx droeg zijn werk op aan Wilhelm Wolff (1809 – 1864).

Het boekje (258 pags.) verschijnt als deel 17 van de “Internationale Bibliotheek” bij S. L. van Looy (Amsterdam). Het kost blijkens het omslag ƒ 2,25. (Antiquarisch kost het in 2004 ca. € 225).

[bewerk] 1910: de complete vertaling van deel I door Frank van der Goes

Het duurt enkele jaar voordat het gehele eerste deel van Das Kapital vertaald is en uitgegeven wordt. Uiteindelijk worden het drie boekjes in de reeks “Wereldbibliotheek” van de Maatschappij voor Goede en Goedkope Lectuur, Amsterdam.

Het eerste deeltje omvat dan, behalve de voorredes bij de eerste en tweede uitgave van Marx ook die bij de derde en vierde uitgave van Engels, en verder:

• afdeling I: Waar en geld (hoofdstuk 1 t/m 3)
• afdeling II: De verandering van geld in kapitaal (hoofdstuk 4)
• afdeling III: De productie der absolute meerwaarde (hoofdstuk 5 t/m 9; nu volledig)

Het tweede deeltje omvat:

• afdeling IV en V

Het derde deeltje omvat:

• afdeling VI: Het arbeidsloon (hoofdstuk 17 t/m 20)
• afdeling VII: De akkumulatie van het kapitaal (hoofdstuk 21 t/m 25)

Anderhalf jaar later (1912) verschijnt van deze complete uitgave al een tweede druk .

In 1933 verschijnt van deze editie een herdenkingsuitgaaf bij de Wereldbibliotheek.

Het valt onmiddellijk op dat de uitgave van 1910 – qua vertaling - aanzienlijk verbeterd is t.o.v. die van 1901. Bijvoorbeeld: “Gebrauchswert” wordt in 1901 nog vertaald als: Gebruiksnuttigheid / gebruikslichaam. In 1910 is dit geworden: Gebruikswaarde.

[bewerk] 1934: “Populaire bewerking” door Julian Borchardt

In 1934 verschijnt wat genoemd wordt een “Populaire bewerking” van Het Kapitaal, van de hand van Julian Borchardt. Deze is vertaald uit het Duits door A. S. de Levita en van een inleidend woord voorzien door S. de Wolff. Uitgever: De Arbeiderspers.

[bewerk] 1967: Nieuwe vertaling door I. Lipschits

In 1967 verschijnt bij uitg. de Boer te Hilversum een geheel nieuwe vertaling van het eerste deel van Das Kapital van de hand van Isaac Lipschits. Deze vertaling is eveneens gebaseerd op de vierde Duitse druk, verzorgd door Engels in 1890. In zijn “Verantwoording” legt Lipschits omstandig uit dat de vertaling van Frank van der Goes van 1901/1912 niet “nauwkeurig” genoeg was. Ongetwijfeld heeft Lipschits een aantal (soms ernstige) tekortkomingen in de vertaling van van der Goes gesignaleerd. In ieder geval heeft deze nieuwe vertaling in betrekkelijk korte tijd een groot aantal herdrukken beleefd: de 10e druk verscheen in 1978 (bij Unieboek in Bussum). Ook in 1981 en 1983 verschenen nog herdrukken. Daarna niet meer.

[bewerk] 1971: vertaling van Het Kapitaal - Verkorte uitgave door Otto Rühle

In 1971 is bij uitgeverij Van Gennep te Amsterdam een vertaling verschenen van de verkorte uitgave van Het Kapitaal door Otto Rühle. Deze uitgave is in 1972 herdrukt.

[bewerk] Verder lezen

Als men niet geschoold is in het klassieke economische denken kan het lezen van Het Kapitaal (al dan niet in de oorspronkelijke Duitse tekst) wellicht te hoog gegrepen zijn. Harold Wilson, van 1963 tot 1976 leider van de Engelse Labour Party (en gedurende lange tijd Eerste Minister), verklaarde ooit in een openhartige bui dat hij Das Kapital nooit had gelezen. “Ik ben niet verder gekomen dan pagina twee – dat is waar de voetnoot bijna een pagina lang is.” Lipschits, de vertaler van Das Kapital in het Nederlands, voegt daaraan toe dat hij zich afvraagt of Wilson het boek zelfs wel in handen heeft gehad. “Op de eerste twee bladzijden komt geen lange noot voor, ook niet op de eerste twintig en zelfs niet op de eerste veertig bladzijden” (Karl Marx – Het Kapitaal; ned. vert. door I. Lipschits, 8e druk Bussum 1976, pag. v). Hoe dan ook zegt zo’n uitspraak wel iets over hoe men tegen het lezen van Das Kapital kan aankijken. Voor de volledigheid moet ook worden vermeld dat er (gezaghebbende) auteurs zijn die de mening zijn toegedaan dat men “bij het bestuderen van Marx het beste (kan) beginnen met het eerste deel van Das Kapital” (Joseph Schumpeter, geciteerd bij Lipschits, t.a.p. pag. vii).

[bewerk] Inleidende literatuur

Er is een schat aan inleidende literatuur (in de Nederlandse taal) beschikbaar:

• Eenvoudiger (deels vroegere) (economische) teksten van Marx die in het Nederlands zijn vertaald, bijv:
  • Loonarbeid en kapitaal
  • Loon, prijs en winst

• Goede Nederlandstalige inleidingen tot het economisch denken van Marx zijn:
  • Witali Solomonowitsch Wygodski – De geschiedenis van een grote ontdekking; de ontwikkeling van het economisch denken van Marx; oorspr. uitg. in het Russisch: Moskou 1965.
    Duitse uitgave: Die Geschichte einer grossen Entdeckung; ueber die Entstehung des Werkes “Das Kapital” von Karl Marx; Berlin 1967.
    Nederlandse vertaling als SUN-schrift 62, Nijmegen 1974.
  • Ben Fine - Inleiding in “Het Kapitaal” van Marx; oorspr. uitg. in het Engels (1975)
    Nederlandse vertaling: uitg. SUA, Amsterdam 1980

deze boekjes zijn alleen nog antiquarisch te koop (in gespecialiseerde antiquariaten, bijv. de Rooie Rat te Utrecht)

• Op de gewoonte om in de Nederlandstalige Wikipedia alleen naar Nederlandse bronnen te verwijzen moet één uitzondering gemaakt worden voor een heel bijzondere, eigentijdse benadering van de tekst van “Das Kapital”, welke is te vinden in:
  Altvater, Elmar e.a. - Kapital.doc; Das Kapital (Bd. I) von Marx in Schaubildern mit Kommentaren. Uitg. Westfälische Dampfboot, Münster 1999 (met CD-rom met hypertext-documenten).
  Misschien nog interessanter dan het feit dat de tekst op CD-rom te vinden is (en op internet), zijn de schema’s die elk onderdeel van de stof samenvatten.

[bewerk] Externe links

• Engelse vertaling van Das Kapital I op de Engelse Wikisource.
• Op de Engelse Wikipedia links naar (onder andere) de online-versies van de drie delen van Het Kapitaal (in Engelse vertaling).
• De eerste hoofdstukken van Das Kapital I op de Duitse Wikisource.
• Op de Duitse Wikipedia links naar (onder andere) de online-versies van de drie delen van Het Kapitaal in het Duits.
• Nederlands vertaling uit 1967 van Das Kapital, Vol. 1 op de webstek van Marxists.org/

[bewerk] Trivia

• Marx eindigt het voorwoord bij de eerste druk van Das Kapital met een verwijzing naar De goddelijke komedie van Dante Alighieri: "Gegenüber den Vorurteilen der sog. öffentlichen Meinung, der ich nie Konzessionen gemacht habe, gilt mir nach wie vor der Wahlspruch des groszen Florentiners: Segui il tuo corso, e lascia dir le genti!" (Wat betreft de vooroordelen van de zogenaamde publieke opinie, waaraan ik nimmer enige concessie heb gedaan, geldt ook nu weer voor mij de zinspreuk van de grote Florentijn: Gaat uw eigen weg en laat de mensen praten!)

Letterlijk is het de gids Vergilius van de ik-persoon in De goddelijke komedie die meldt:

Vien dietro a me e lascia dir le genti

'Kom achter mij aan en laat de mensen praten'.

Zowel in zijn voorwoorden bij de derde als bij de vierde uitgave van Das Kapital besteedt Friedrich Engels enige aandacht aan de soms wat eigenaardige manier van citeren van Marx.

	Werken van Karl Marx en Friedrich Engels
Marx: Parijse manuscripten (1844), Stellingen over Feuerbach (1845), Het Kapitaal, deel 1 (1867) Marx en Engels: Manifest van de Communistische Partij (1848), Het Kapitaal, deel 2 (1893), Het Kapitaal, deel 3 (1894) Engels: De oorsprong van het gezin, van de particuliere eigendom en van de staat (1884)