Grote of Sint-Bavokerk
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Grote of Sint-Bavokerk is de grootste kerk in de Nederlandse stad Haarlem, gelegen aan de Grote Markt. Hij is gewijd aan Sint-Bavo. De middeleeuwse kruiskerk (bouwperiode: 1370-1520) die midden in het oude centrum van de stad staat is opgetrokken in de gotische bouwstijl. Midden op het kerkgebouw staat een ruim 75 meter hoge houten, met lood bedekte, laat-gotische vieringtoren. De kerk behoort tot de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten.
De kerk werd oorspronkelijk gebouwd als een katholieke kerk. In 1559 werd de kerk de kathedraal van het nieuw opgerichte bisdom Haarlem, totdat de kerk na de Reformatie (Hervorming) een protestants bedehuis werd.
Sinds 1853 is er weer een bisdom in Haarlem gevestigd en Haarlem had in 1930 weer een grote kathedraal, toen de Kathedrale Basiliek Sint Bavo gereed kwam. De Grote Kerk heeft ook een vereniging van vrienden. De Vereniging Vrienden van de Grote Kerk is opgericht in 1975. Doel van de vereniging is het behoud en de restauratie van uit cultuurhistorisch oogpunt waardevolle objecten in de Grote of Sint-Bavokerk te Haarlem.
Inhoud |
[bewerk] Bouwgeschiedenis
De huidige Grote of Sint-Bavokerk heeft al verscheidene voorgangers gehad, zowel houten als stenen parochiekerken. In 1370 werd de laatste voorganger, een in romaanse stijl gebouwde parochiekerk, door een brand zwaar beschadigd. Deze kerk is toen grotendeels hersteld, ook bouwde men een nieuw gotisch koor. Dit koor dat omstreeks 1400 tot stand kwam, staat er nu nog steeds. De bouwmeester van dit koor was waarschijnlijk Meester Engelbrecht.
In 1445 begon men onder leiding van Mr. Everaert Spoorwater aan de kruising en transepten en deze zijn rond 1500 voltooid. In 1470 werd een overeenkomst gesloten met Godevaert de Bosser en Steven Elen om een schip aan de kerk toe te voegen. Een jaar later, in 1471, werd de oude parochiekerk afgebroken, waarna men met de bouw van het schip begon. In 1481 kwam het schip tot stand en twee jaar later de twee zijbeuken. In het plan van Spoorwater was ook een forse westtoren opgenomen, deze werd echter nooit gebouwd.
In 1502 maakte Mr. Cornelis de Wael, bouwmeester van de Dom van Utrecht, een ontwerp voor een stenen kruisingtoren, een Vlaams-Brabants element dat een unicum is in de noordelijke Nederlanden. De Wael stierf in 1505 en werd door Mr. Anthonys Keldermans opgevolgd. Snel bleek dat de vier kruispijlers het gewicht van de stenen toren niet konden dragen. Daarom werd de toren tussen 1514 en 1517 weer afgebroken. Met het vrijgekomen bouwmateriaal werd een lantaarn op de eenvoudige romp van de toren van de Haarlemse Bakenesserkerk gebouwd. Men besloot een 74 meter hoge, met lood bedekte, houten toren op de kruising van de kerk te bouwen, bestaande uit een open achtkant en bekroond door een open ui. Het ontwerp van deze lichtere toren was vermoedelijk van Mr. Michiel Bartssoen. Na zijn dood voltooide Mr. Jacob Symonsz. van Edam zijn werk. De bouw van de toren begon in 1518 en werd in 1520 voltooid.
Opmerkelijk is het ontbreken van de luchtbogen terwijl de aanzetten wel aanwezig zijn. De bogen konden vervallen omdat men de zware stenen gewelfconstructie verving door hout. Waarschijnlijk durfden de bouwers het risico van deze zware constructies op de slappe onbetrouwbare bodem niet aan. Een andere lezing is, dat de bekendheid met de scheepsbouw toendertijd, heeft geleid tot dit aparte Hollandse kerkinterieur. (bron: De bouwkunst van ons land. [1])
Ondanks dat de Grote of Sint-Bavokerk door verschillende bouwmeesters is gebouwd, vertoont de kerk als geheel toch een eenheid van gotische stijl.
[bewerk] Interieur
In 1529 begon men met de bouw van een netgewelf in het koor, twee jaar later was de bouw voltooid. Tussen 1535 en 1538 werd onder leiding van Jacob Symonsz het schip van een netgewelf voorzien.
Voor de Reformatie stonden er vier biechtstoelen en behalve het hoofdaltaar in het koor nog tweeëndertig altaren. Deze werden op 6 maart 1573 door de Hervormden verwijderd.
In de Grote of Sint-Bavokerk liggen ongeveer vierhonderd grafstenen. In veel zerken zijn zogenaamde huismerken, eenvoudige merktekens of wapenschilden gebeiteld van de eigenaars van de graven. De nummers op de stenen staan in zogenaamde grafboeken geregistreerd, de namen van de begraven personen staan erin opgetekend. Onder het koor bevindt zich het graf van de schilder Frans Hals.
[bewerk] Klokken
In 1429 werden de klokken uit de laatste voorganger van de Grote of Sint-Bavokerk in een grote houten klokkentoren achter het koor van de kerk opgehangen. In 1804 werd, om de financiën van de kerkraad te versterken, deze toren gesloopt en werden de klokken omgesmolten. In 1918 werd een ijzeren replica neergezet door de firma Enschedé.
Nu hangt in de toren de Roelandklok van Geert van Wou uit 1503. In 1660 kwam er een beiaard van de gebroeders Hemony, die bij de laatste restauratie grotendeels werd vervangen.
Ter herinnering aan de heldenrol, die de Haarlemmers in 1219 tijdens een kruistocht bij het Egyptische Damiate vervulden, hangen er ook twee stadsklokjes in de kruistoren. Elke avond zijn zij tussen 9 uur en half 10 in de stad te horen.
- Beiaard:
- 10 door de gebroeders Hemony, 1661-1662
- 37 door Koninklijke Eijsbouts, 1968
- Damiaatjes (Piet en Hein) - J.A. de Grave 1732
- Roeland - G. van Wou 1503
- Kermisklok - C. Fremy 1685
- Luidklokken:
[bewerk] Orgel
Vanuit het schip van de Grote of Sint-Bavokerk heeft men een prachtig uitzicht op het Müllerorgel, het gigantische pijporgel dat tussen 1735 en 1738 werd gebouwd door de uit Duitsland afkomstige Christian Müller. De met bladgoud versierde, houten orgelkast is gemaakt door Jan van Logteren. Bij zijn voltooiing was het orgel het grootste ter wereld. Het heeft 62 stemmen en ongeveer vijfduizend pijpen, de kleinste daarvan hebben het formaat van een potlood, de grootste zijn ruim zevenendertig centimeter in doorsnede en ruim tien meter lang.
Veel beroemde personen hebben op het orgel gespeeld, waaronder Mendelssohn, Händel en de tien jaar oude Mozart in 1766.
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
