Gewone tarwe

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Gewone tarwe
Gewone tarwe
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: Eenzaadlobbigen Clade: Commeliniden Orde: Poales Familie: Poaceae (Grassenfamilie) Geslacht: Triticum (Tarwe)
Soort
Triticum aestivum L. (1753)
Tarwekorrels
aar van Gewone tarwe

Gewone tarwe (Triticum aestivum) is een van de voornaamste granen waar de mensheid zich mee voedt, naast rijst en maïs. Tarwe staat met maïs op een gedeelde eerste plaats. De wereldproductie van tarwe bedroeg in het seizoen 2004/2005 611 miljoen ton (611.000.000.000 kg).

Inhoud 1 Oorsprong 1.1 Genetische achtergrond 2 Rassen 2.1 Oude rassen in Nederland 3 Teelt 3.1 Wintertarwe 3.2 Zomertarwe 3.3 Overgangstarwe 3.4 Gehele plant silage 4 Bakkwaliteit 5 Ziekten 6 Botanisch 7 Namen in andere talen 8 Externe link

[bewerk] Oorsprong

Tarwe is ook een van de oudste gedomesticeerde planten. De domesticatie vond waarschijnlijk ongeveer 10.000 jaar geleden plaats in het Midden-Oosten en Afrika van Syrië tot Kasjmir en naar het zuiden tot in Ethiopië.

Gewone tarwe is hexaploïd met 42 chromosomen (2n = 42) en ontstaan uit verschillende voorouders. De ontstaanswijze is waarschijnlijk als volgt gegaan:

De diploïde eenkoorn (2n = 14) heeft zich gekruist met een diploïde wilde grassoort (2n = 14). De hieruit ontstane hybride heeft het dubbele aantal chromosomen, omdat de diploïde vorm niet fertiel is en is dus tetraploïd met 28 chromosomen (2n = 28). Van deze hybride stamt de emmertarwe (Triticum dicoccum) af. De emmertarwe heeft zich gekruist met de diploïde Aegilops squarrosa (synoniem: Triticum tauschii, 2n = 14). Ook deze hybride heeft zich verdubbeld, omdat anders geen fertiele plant ontstaat. Dit zijn dus de uiteindelijke hexaploïde tarwe's gewone tarwe en spelt (Triticum spelta).

Vaak ziet men bij kruisingen tussen soorten dat er geen fertiele planten ontstaan doordat de chromosomenparen teveel verschillen. Door verdubbeling van het aantal chromosomen kan wel een goede paring van de chromosomen optreden. (zie meiose).

[bewerk] Genetische achtergrond

• Het genoom van eenkoorn wordt weergegeven met A en eenkoorn-planten hebben AA.
• Het genoom van de wilde diploïde grassoort wordt weergegeven met B en planten hebben BB.
• Het genoom van de diploïde Aegilops squarrosa wordt weergegeven met D en planten hebben DD.
• Het genoom van de gewone tarwe wordt weergegeven met ABD en planten hebben AABBDD.

[bewerk] Rassen

Gewone tarwerassen worden ingedeeld naar groeiseizoen:

• wintertarwe,
• zomertarwe en
• overgangstarwe

of naar het glutengehalte in de korrel:

• hard (veel gluten) en
• zacht (veel zetmeel, weinig gluten)
  • baktarwe
  • vultarwe
  • voertarwe

[bewerk] Oude rassen in Nederland

Rond 1870 werden de twee landrassen Zeeuwse tarwe en Gelderse tarwe (Gelderse rode) met goede bakeigenschappen veel geteeld. Hierna kwamen de Engelse rassen Essex en Squarehead (Rode Dikkop) in opgang. Essex verving de Zeeuwse en Squarhead de Gelderse. Deze Engelse rassen werden veel gekruist met de landrassen Zeeuwse en Gelderse tarwe. Hieruit is het belangrijke ras Wilhelmina ontstaan, dat tot ongeveer 1940 in Nederland op grote schaal werd verbouwd. Naast Wilhelmina kwamen Juliana, Witte Dikkop, Imperiaal I en Miljoen III voor. Wilhelmina werd opgevolgd door Juliana tarwe en Imperiaal I door Imperiaal IIa. Dit zijn allemaal rassen met lang stro. Later zijn er de kortstrorassen gekomen die een hoger bemestingsniveau konden hebben.

Door veredeling is de opbrengst per hectare sterk gestegen. Omstreeks 1920 was de opbrengst nog 2700 kg per ha, in 1950 was dit opgelopen naar 3600 en rond 2000 6500 kg per ha met uitschieters van 10.000 kg.

[bewerk] Teelt

In Nederland wordt ongeveer 145.000 ha gewone tarwe per jaar verbouwd. Als in het najaar de zaaiomstandigheden slecht zijn of er wintertarwe uitvriest zal er meer zomertarwe uitgezaaid worden.

[bewerk] Wintertarwe

Ongeveer 125.000 ha wintertarwe wordt er jaarlijks verbouwd. Wintertarwe kan van half oktober tot half december gezaaid worden. Belangrijk bij deze teelt is het gebruik van wintervaste rassen. De rassen worden ingedeeld naar bakkwaliteit in:

• Baktarwe
• Vultarwe
• Voertarwe

Enkele zomertarwe rassen geven in het algemeen de beste baktarwe.

[bewerk] Zomertarwe

Het areaal zomertarwe bedraagt gemiddeld 25.000 ha per jaar, maar kan sterk wisselen afhankelijk van slechte weersomstandigheden in het najaar voor de uitzaai van wintertarwe of een strenge winter, waarbij wintertarwe uit kan vriezen. Vanaf eind januari kan zomertarwe gezaaid worden.

[bewerk] Overgangstarwe

Overgangstarwe is een tussentype tussen winter- en zomertarwe, maar wordt sporadisch alleen in Zeeuwsvlaanderen gezaaid. In Frankrijk en België wordt dit type echter meer gebruikt.

[bewerk] Gehele plant silage

Wintertarwe wordt ook gebruikt voor de teelt van Gehele plant silage (GPS), waarbij de gehele plant, net als snijmaïs, wordt gehakseld en ingekuild voor vervoedering aan het vee in de winter. De plant wordt geoogst eind juni tot half juli als de korrel zachtdeeg tot deegrijp en het drogestofgehalte van de gehele plant ongeveer 40% is.

[bewerk] Bakkwaliteit

De bakkwaliteit is afhankelijk van

• het klimaat. Franse en Duitse tarwe hebben een betere bakkwaliteit dan de Nederlandse tarwe. Amerikaanse tarwe heeft de beste bakkwaliteit.
• het valgetal dat beïnvloed wordt door de oogstomstandigheden. Reeds in de aar gekiemde tarwe (schot) heeft een laag valgetal
• het eiwitgehalte wordt beïnvloed door stikstofbemesting en bodemvruchtbaarheid
• de sedimentatiewaarde, die de eiwitkwaliteit aangeeft

Daarnaast is een goede maalkwaliteit van de korrels van belang. Hoe hoger het percentage verkregen zuiver meel des te beter is de maalkwaliteit.

[bewerk] Ziekten

• Bladziekten:Schimmelaantastingen van de bladeren die grote schade kunnen veroorzaken zijn gele roest (Puccinia striiformis f. tritici), bruine roest (Puccinia recondita f. tritici) en meeldauw (Erysiphe graminis f. tritici)
• Voetziekten: Oogvlekkenziekte (Pseudocercosporella herpotrichoides) is de belangrijkste. Verder komen voor Fusarium (Fusarium culmorum), tarwehalmdoder (Geaumannomyces graminis var. tritici) en scherpe oogvlekkenziekte (Rhizoctonia cerealis).
• Aarziekten: meeldauw, kafjesbruin (Stagonospora nodorum), rode kafschimmel (Fusarium spp.), sneeuwschimmel (Microdochium nivale) en het zwart (Dematiaceae). De fusariumsoorten Fusarium graminearum, Fusarium culmorum en Fusarium avenaceum produceren mycotoxinen (onder meer deoxynivalenol (DON)), die schadelijk zijn voor mens en dier.Deoxynivalenol is een trichoteceen.

[bewerk] Botanisch

Gewone tarwe behoort tot de grassenfamilie en is een eenjarige (zomertarwe) of een tweejarige plant (wintertarwe). De wintertarwe moet voldoende koude gehad hebben om te kunnen bloeien. Zomertarwe bloeit eind mei begin juni. Wintertarwe bloeit wat eerder.

Op de overgang van de bladschede naar de bladschijf zitten zowel een tongetje als oortjes, die meer of minder behaard zijn.

De aartjes kunnen afhankelijk van het ras ongenaald of genaald zijn.

Botanisch gezien is de tarwekorrel een graanvrucht.

[bewerk] Namen in andere talen

• Engels: Common Wheat
• Duits: Weichweizen
• Frans: Blé tendre of froment

[bewerk] Externe link

• Tarwe (Triticum aestivum) op SoortenBank.nl (gebaseerd op de 22e, voorlaatste, druk van de Heukels)