Gammaflits
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een gammaflits of gamma-ray burst (GRB) is een heftige uitbarsting van hoogenergetische gammastraling en duurt van enkele milliseconden tot enkele minuten. Tijdens de flits is de energie-uitstoot honderden malen meer dan de straling die afkomstig is van een supernovauitbarsting.
Tot omstreeks 2003 waren de flitsen een mysterie in de astronomie - meer dan honderd theorieën waren ter verklaring bedacht - maar nu worden ze geassocieerd met hypernova-explosies of een samensmelting van twee zwarte gaten.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Kernexplosies?
De eerste flitsen werden eind jaren zestig waargenomen door militaire kunstmanen. Doel van die satellieten was het waarnemen van kernexplosies op aarde, waar gammastraling bij vrij kwam. Door die satellieten werd ontdekt dat er in het heelal ook zulke straling werd waargenomen, maar dan vele malen heviger. Gammastraling vanuit de ruimte kan alleen door satellieten worden waargenomen, doordat deze straling door de atmosfeer wordt geabsorbeerd.
In de jaren zeventig werd geprobeerd met optische middelen de plaatsen te bestuderen waar de gammaflitsen vandaan leken te komen, maar er werd niets bijzonders waargenomen. Dit was ook onbegonnen werk omdat de locatie van de bronnen toen bijzonder slecht bepaald kon worden.
[bewerk] BATSE
Pas in de jaren negentig lukte het om met het Compton Gamma Ray Observatorium beter onderzoek te doen. Een van de instrumenten aan boord van de satelliet was het "Burst & Transient Source Experiment (BATSE)". Daarmee kon heel precies de locatie van de gammauitbarstingen worden bepaald. Per dag werden door BATSE twee tot drie gammaflitsen gedetecteerd. Een verdere ontdekking was dat de flitsen willekeurig over de hemel waren verspreid. Dat laatste betekende dat ze niet uit ons melkwegstelsel kwamen maar van ver weg in het heelal. De uitbarstingen moesten daarom afkomstig zijn van hoog energetische processen.
[bewerk] BeppoSAX
In 1996 werd de Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSax gelanceerd. Met behulp daarvan kon een door de onderzoeksgroep van prof. dr. Jan van Paradijs waargenomen uitbarsting optisch worden geobserveerd. De uitbarsting staat bekend onder de naam GRB970228. Deze waarnemingen resulteerden in een artikel in het Engelse tijdschrift Nature van 29 mei en 19 juni 1997. Van Paradijs en het BeppoSax-team kregen hiervoor de Bruno Rossi prijs, die jaarlijks door de American Astronomical Society wordt toegekend.
[bewerk] SWIFT
De rol van BeppoSAX - die in 2002 verbrandde in de atmosfeer - als plaatsbepaler van GRBs is overgenomen door de Swift-satelliet.
