Dirk Spanjaard sr.

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Stamboom

Dirk Johannes Spanjaard (Hellevoetsluis, ca. 1881 - 1947) was een Nederlands ambtenaar en bestuurder. In het begin van de 20e eeuw was hij werkzaam als burgemeester in Nederlands-Indië en tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij adjunct-directeur van een van de 'Joodsche Tehuizen' in Gelderland.

Spanjaard was de zoon van ir. Johannes Gijsbertus Jacobus Spanjaard en zijn vrouw Dorothea Augustina Konstaedt. In 1888 kwam hij met zijn ouders voor twee jaar in Doetinchem te wonen, daarna vertrok hij naar Haarlem en uiteindelijk belandde hij, kort daarna, in Nederlands-Indië. Hij trouwde daar op 24-jarige leeftijd in 1905 met een zekere Cornelia Fenna Beumer, en kreeg met haar een zoon, Dirk Spanjaard jr., en een dochter, Dorothea. In het begin van de jaren twintig begon hij zijn politieke loopbaan; na in 1921 en 1922 een administratieve functie te hebben vervuld bij de Ambonsche Spaar- en Kredietbank was hij in 1926 en 1927 lid van de gemeenteraad in Bandjermasin (op Borneo) en was hij in 1928 secretaris van de gemeenteraad van Kediri. In 1930 werd hij aangesteld als waarnemend burgemeester van Tegal (Nederlands-Indië), een belangrijke stad voor de suikerindustrie. Eind 1933 stopte Spanjaard met zijn burgemeesterschap (niet duidelijk is waarom hij dat deed) en in maart 1934 vestigde hij zich definitief in Doetinchem, de stad waar zijn zoon datzelfde jaar zijn eerste advocatenpraktijk opende.

In Doetinchem hield Spanjaard zich voornamelijk op met mensen uit de hogere sociale klassen. Hij had goede contacten met de burgemeester en dronk wekelijks een borrel in de Sociëteit. Zo kwam het dat hij in 1943 door de directeur van Huize De Schaffelaar en Huize De Biezen te Barneveld, E. Wolthuis, gevraagd adjunct-directeur te worden van Villa Bouchina, een zogenaamd 'Joodsch Tehuis' waarin negen 'prominente' Joden werden "beschermd" door de Duitse bezetter. Over de bekendmaking van het nieuws dat Villa Bouchina zo'n tehuis zou worden, schreef Spanjaard in zijn ongepubliceerde memoires:

Doetinchem krijgt er een plukje bewoners bij, allen niet-Arisch. Vragen van links en rechts. Wat voor joden? Welke joden? Wat komen die joden hier doen? Rustig worden de nodige toelichtingen verstrekt. Het zijn joden die in een bevoorrechte positie verkeren, boven hun rasgenoten. Ze worden van regeringswege en vanwege het gezag beschermd omdat het mensen zijn die in vervlogen dagen lid waren van de Nationaal-Socialistische Beweging. NSB-ers die bekeerd zijn danwel vanwege het ras uit de beweging gestoten zijn. Ze zullen in één of meer huizen worden ondergebracht en daar door ambtenaren worden bewaakt en onder toezicht gesteld. De brenger van het nieuws kijkt hem aan, stoot hem aan en vraagt of hij er iets voor voelt de leiding van het joodse tehuis op zich te nemen. Het antwoord op deze welkome vraag is niet moeilijk.

Spanjaard stond bekend als iemand die de in Doetinchem geïnterneerde Joden goed behandelde. Zo regelde Spanjaard een keer dat de - van douches afgesloten - mensen uit Villa Bouchina een douche mochten nemen in de Doetinchemse gasfabriek. Spanjaard schreef over de situatie in Villa Bouchina:

De omgang onder elkaar en de leiding is goed. Het huis heeft echter meer van een onvriendelijke kazerne dan van een gezellig huis. Houten kribben op de slaapkamers, elk voor twee personen met een tussenschot en dan twee van die monsters op elkaar. De benedenruimte, een suite met een zij- en een achterserre zijn bedoeld als recreatiegelegenheden, tevens eetkamer. Er ontbreekt echter elk elementair comfort.

In april 1943 werd Villa Bouchina ontruimd, waardoor Spanjaard zijn functie verloor. Hij overleed op 20 mei 1947 in Doetinchem, en werd daar ook begraven. Spanjaards memoires zijn in 2004 teruggevonden op het Doetinchemse advocatenkantoor Remmelink, nadat de conciërge van Bouchina dat document daar in 1945 had achtergelaten. Ze berusten vandaag de dag in het NIOD.

Plan-Frederiks
Tehuizen: Huize De Biezen - Huize De Schaffelaar - Villa Bouchina Betrokken personen: Karel Johannes Frederiks - Jan van Dam - Anton Mussert - Dirk Spanjaard sr. Geïnterneerden: Lijst-Frederiks - Lijst-Van Dam