Cristero-oorlog
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Cristero-oorlog (Spaans: Guerra Cristera) of Cristiada was een burgeroorlog in Mexico tussen de regering enerzijds en de cristeros, rooms-katholieke rebellen, anderzijds. De cristero-oorlog duurde van 1926 tot 1929.
Inhoud |
[bewerk] Voorgeschiedenis
Het conflict tussen kerk en staat sluimerde al sinds het invoeren van de grondwet van 1917, waar een aantal anti-kerkelijke elementen in voorkwamen. Zo waren kloosterordes verboden, mochten priesters niet stemmen of gekozen worden en werd openbare geloofsbelijdenis buiten kerkgebouwen verboden. De presidenten Venustiano Carranza, Adolfo de la Huerta en Álvaro Obregón voerden deze artikelen niet naar de letter uit zodat het niet tot een uitbarsting kwam. Wel waren er op staatsniveau een aantal gouverneurs, waaronder Tomás Garrido Canabal in Tabasco en Adalberto Tejeda in Veracruz, die serieus werk maakten van de antiklerikale wetgeving. President Plutarco Elías Calles begon na zijn aantreden in 1924 ook op landelijk niveau werk te maken van het doorvoeren van de antiklerikale wetgeving.
[bewerk] De opstand
In 1924 werd de Liga ter Verdediging van de Godsdienstvrijheid opgericht, een katholieke organisatie die zich verzette tegen de antiklerikale maatregelen van de Mexicaanse regering. In de eerste jaren van Calles' regering bouwde de spanning zich op. In 1925 werd een aanslag gepleegd op zijn leven door een katholieke activiste terwijl bisschop José Mora y del Río in een interview de grondwet veroordeelde. Op 2 juli 1926 tekende Calles de Wet-Calles, waarbij zware straffen kwamen te staan op het overtreden van antiklerikale wetten. Als reactie op de wet besloot de kerk haar missen te schorten en een boycot in te stellen tegen alle niet-essentiële overheidsproducten.
Calles ging ervan uit dat "elke week zonder kerkdiensten het aantal katholieken met 2% zou doen afnemen", maar daarin had hij zich verkeken. In september 1926 vonden in Jalisco, Zacatecas en Michoacán gevechten plaats tussen katholieken en regeringsgetrouwen, waarbij enkele mensen om het leven kwamen. In oktober werd de boycott wegens gebrek aan succes ingetrokken maar op dat moment was het al te laat. In grote delen van het land waren katholieken in opstand gekomen.
Op 1 januari 1927 werden de Cristero's formeel opgericht door René Capistran Garza. Doordat de overheid de opstand niet als serieus beschouwde wist het zich al snel over het hele land te verspreiden. Na de eerste successen wisten de opstandelingen zich aan het eind van het jaar slechts te handhaven in het westen van Mexico.
De Cristero-oorlog was bijzonder bloedig en door beide zijden werden ontzettende wreedheden begaan. In totaal kostte de oorlog aan 10.000 tot 90.000 mensen het leven. De Cristero's, met de strijdkreet ¡Viva Cristo Rey! (Leve Christus de Koning!) maakten gebruik van terroristische aanslagen om Mexicaanse politici te vermoorden. Eenmaal overgoten zij zelfs een passagierstrein met benzine en staken deze in de brand. De meest radicale Cristero's zagen hun strijd als een nieuwe kruistocht, zagen Calles als de antichrist en poogden door hun strijd het koninkrijk van Christus op aarde te vestigen. De regering reageerde daarop door priesters ter dood te veroordelen. Miguel Pro, ervan verdacht betrokken te zijn bij een poging Álvaro Obregón te vermoorden, werd het symbool van de beweging. Hij werd ter dood veroordeeld en van zijn executie werd door de regering een foto gemaakt en verspreid. Daar hij echter weigerde bij zijn executie weigerde een blinddoek te dragen, zijn handen als kruis spreidde en "¡Viva Cristo Rey!" riep voor hij werd doodgeschoten, werd hij door veel Mexicaanse katholieken als martelaar en inspiratiebron gezien.
De positie van de katholieke kerk tijdens de Cristero-oorlog is omstreden. Hoewel de kerk geweld officieel veroordeelde, steunden veel priesters en bisschoppen de Cristero's of keurde hen oogluikend goed. Van bisschop José Francisco Orozco y Jiménez wordt wel vermoed dat hij het hoofd was van de beweging.
In 1928 stonden de Cristero's op het punt vrede te tekenen met de Mexicaanse regering. In juli van dat jaar werd echter de zojuist tot president herkozen Obregon vermoord door de Cristero José de León Toral, waarmee het vredesproces stil kwam te staan. Desalniettemin verloren de Cristero's vanwege hun wreedheid snel aan populariteit. De Amerikaanse ambassadeur Dwight Morrow nodigde beide partijen uit tot onderhandelingen en in 1929 sloten de Cristero's vrede met president Emilio Portes Gil, nadat enkele concessies waren gedaan: de registratie van priesters werd beperkt, de katholieke kerk mocht religieus onderwijs geven (maar niet in scholen) en de kerk kreeg het recht terug haar eigendommen te gebruiken (die formeel nog wel in handen van de staat bleven). De katholieke kerk erkende nu de Mexicaanse regering, en verbood haar leden ertegen in opstand te komen. Op 17 juni luidden voor het eerst de kerkklokken weer in Mexico.
[bewerk] Nageschiedenis
De Cristero's vonden nog slechts een thuishaven in de staat San Luis Potosí, waar de lokale cacique voortdurend ruzie had van de overheid en dus rebellen wel wilde steunen. In de jaren '30 vond er opnieuw een opstand plaats van radicale katholieken tegen de Mexicaanse regering. Dit wordt soms wel de 'Tweede Cristero-oorlog' genoemd, maar deze was veel kleinschaliger dan de eerste. Deze opstand werd door de kerkelijke autoriteiten veroordeeld, en het waren dan ook alleen extreme radicalen die eraan deelnamen. Degenen die na 1929 nog tegen de overheid in opstand kwamen werden door de kerkelijke hiërarchie geëxcommuniceerd. Aan het eind van de jaren dertig was de opstand uitgestorven.
Eind jaren '30 richtten een aantal voormalige Cristero's de Nationaal Synarchistische Unie (UNS) op, een radicaal-katholieke politieke partij die al snel in fascistisch vaarwater kwam. Onder Salvador Abascal, 'de man die het katholicisme terugbracht naar Mexico', werd de UNS een massabeweging met een half miljoen leden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de UNS vanwege haar fascistische en antisemitische ideeën verdacht en verloor zij aan aanhang. Inmiddels hadden gematigde katholieken de Nationale Actiepartij (PAN) opgericht, dat een veel aantrekkelijker alternatief zou worden voor katholieken die zich verzetten tegen de Mexicaanse regering.
De Cristero-oorlog is nog steeds een gevoelig onderwerp in Mexico. Voor katholieken waren de jaren '20 een moeilijke periode, waar loyaliteit aan de natie en aan het geloof met elkaar concurreerden. De Mexicaanse overheid heeft de katholieke kerk decennialang bekritiseerd wegens intolerantie en het weigeren zich aan de Mexicaanse wet te houden, terwijl de katholieke kerk de overheid een gebrek aan respect voor de godsdienstvrijheid verweet. Pas in de jaren '90 normaliseerde de verhouding tussen kerk en staat. In 1992 heropende president Carlos Salinas de diplomatieke betrekkingen met het Vaticaan en op 21 mei 2000 werden 25 priesters uit de Cristero-oorlog door paus Johannes Paulus II heilig verklaard. Om politieke gevoeligheden te vermijden werden priesters die zelf de wapenen hadden opgenomen uitgesloten van heiligverklaring, hoewel er wel enkelen (waaronder Agustín Pro) zalig werden verklaard.
Lange tijd was de heersende opvatting onder historici dat de Cristero-oorlog het sluitstuk was van de strijd tussen kerk en staat die was begonnen bij de verjaging van de jezuïeten door de koloniale autoriteiten in 1767, op de spits werd gedreven in de Hervormingsoorlog halverwege de 19e eeuw en na een onderbreking tijdens het Porfiriaat eindelijk beslecht werd. Deze visie werd onderschreven door de Mexicaanse regering, die er aan toevoegde dat de opstandelingen waren opgehitst door de katholieke kerk. De laatste decennia zijn er echter veel historici die menen dat die situatie niet zo simpel ligt, maar dat eerder een brede en spontane volksopstand was, uitgelokt door het autoritaire en eenzijdige hervormingsstreven van de Mexicaanse regering.
[bewerk] Culturele invloed
Een van de bekendste literaire werken die door de Cristero-oorlog is geïnspireerd is The Power and the Glory van de Engelse schrijver Graham Greene, dat zich afspeelt in het Tabasco van de jaren '20. Het einde van de cristero Valentín de la Sierra wordt bezongen in een van Mexico's bekendste corrido's.
