Bovenkruier

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De De Hoop in Garderen is een bovenkruier

De Grote Molen te Schellinkhout is een achtkante poldermolen met een binnenkruiwerk

Een bovenkruier is een windmolen waarbij alleen de kap met het wiekenkruis in het horizontale vlak kan draaien.

Door het bovenste deel van de molen in de juiste richting van de wind te plaatsen (het zogenaamde kruien) komen de molenwieken loodrecht op de wind te staan. Hierdoor verkrijgt men de beste energie-overdracht.

Er zijn drie soorten bovenkruiers:

• molens met een staart achter aan de kap; hier zet de molenaar met behulp van een kruiwiel (ook wel kruirad of kruibok genoemd) of kruilier en kettingen of kabels de staart in de gewenste positie. Soms is er een rondgaande ketting, die dus niet meer verlegd hoeft te worden.
  • Kruiwiel met kruispil. Door de kruiketting aan één kant vast te leggen en deze vervolgens met het kruirad op de kruispil, de munnik, te rollen kan de kap een stukje gedraaid worden. Vervolgens moet de ketting weer afgerold worden en een stuk verder weer vastgemaakt enz. totdat het wiekenkruis op de wind staat. De staart wordt vervolgens vastgezet met de bezetketting, waardoor de kap niet meer kan draaien en het kruiwiel wordt met de spaakketting vastgezet.
  • Kruilier. Door de kruiketting via gietijzeren tandwielen te laten lopen wordt de overbrenging kleiner en gaat het kruien makkelijker.

De staart is bevestigd aan twee horizontale balken, respectievelijk genaamd de korte, die achteraan langs de kap gaat en de lange spruit, die vooraan door de kap steekt. De naar beneden lopende staartbalk zit vast in het midden van de korte spruit. De lange spruit zit met de twee lange schoren onderaan de staartbalk vast en de korte spruit met de twee korte schoren.

• molens met een binnenkruiwerk; hier zet de molenaar binnen bovenin de kap met behulp van een kruirad en touwen de molenkap in de gewenste positie. Dit mechanisme is typerend voor torenmolens. Ook de poldermolens in Noord-Holland zijn overwegend binnenkruiers, waardoor ze een meer plomp aanzien hebben, omdat de bovenkant van de houten achtkant voor het kunnen kruien vrij breed is. Ditzelfde type molen is echter in Zuid-Holland omgebouwd tot buitenkruier.
• molens die zichzelf kruien. Een kruisysteem bovenop de kap wordt aangedreven door de wind met behulp van een windroos en zorgt ervoor dat het wiekenkruis op de wind komt te staan.

[bewerk] Typen kruiwerk

Er zijn verschillende typen kruiwerk bij een bovenkruier:

• Engels rollenkruiwerk met ijzeren rollen
• Rollenkruiwerk met houten of ijzeren rollen
• Neutenkruiwerk op neuten (houten balkjes), die aan de bovenkant afgedekt zijn met ijzeren plaatwerk
• Voeghouten kruiwerk, waarbij de voeghouten over de kruiring (kruivloer) van de onderbouw schuiven.

Kruiwiel met munnik (kruispil), kruiketting (op de voorgrond) en bezetketting (op de achtergrond) vastgelegd aan een ligger   Kruilier met rondgaande kruiketting   Kruiwiel (kruirad) met munnik (kruispil) van De Keetmolen te Ede   De Sterrenberg in Nijeveen is een zelfkruier   Detail Engels rollenkruiwerk van de De Hoop in Garderen   Detail Engels rollenkruiwerk van de Walderveense molen. Onderin zijn nog de zwaluwstaartvormige inkepingen, waar vroeger de kruineuten inzaten, te zien   Rollensluis: constructie om kruirollen te vervangen in De Drie Lelies in Maasland. Door een plankje weg te nemen en een borgpen te verwijderen kan de rol langs de uitsparing in het metselwerk worden uitgenomen   Houten rollenwagens met houten rollen uit de molen De Hoop te Appel   Houten rollenwagen met gietijzeren rol van de Concordia molen   Houten rollenwagen met gietijzeren rollen van Het Hert   Detail Engels rollenkruiwerk van de De Hoop in Appel   Rollenwagen (links) en rails (rechts) van het Engels kruiwerk   Conische gietijzeren kruirol van een rollenkruiwerk   Conische gietijzeren kruirol van Engels rollenkruiwerk   Conische gietijzeren kruirol van een rollenkruiwerk   Kruineuten van beukenhout van de Walderveense molen   Voeghouten kruiwerk met keerklamp