Te Rangi Hīroa

Nō Wikipedia Māori

Ko Te Rangi Hīroa (Tā Peter Henry Buck), Oketopa 1877? - 1 Tīhema 1951, nō Ngāti Mutunga o Taranaki; he tākuta, he ngārahu taua, he āpiha hauora, he kaitōrangapū, he tohunga tikanga tangata, he tumuaki whare taonga.

Rārangi kōrero 1 Mahi Pāremata, Tākuta 2 Āpiha hauora Māori 3 Mātauranga tikanga tangata 4 Kupu tautoko 5 Tohutoro

[edit] Mahi Pāremata, Tākuta

I kuraina ia ki te kāreti o Te Aute; nō te 1904 ka puta i te kura tākuta ki Ōtepoti. Nō te tau 1905 ka tīmata tana mahi ki te taha o Māui Pōmare hei āpiha hauora mō te Māori. Ka mahi tahi rāua ki te whakapaipai i ngā kāinga, kia piki te hauora ki te iwi Māori, ahakoa he nunui tonu ngā rangatira kāore i rata ki ā rāua mahi. Ka tū a Te Rangi Hīroa hei Mema Pāremata Māori mō Te Tai Tokerau i te tau 1909, ā ka wikitoria. I a ia i te Pāremata, he mema ia o te Komiti mō ngā Take Māori. Nō te 1914, ka tū ia mō te rohe Pākehā o Pēwhairangi, ka hinga i tētahi Pākehā. Ko te mutunga tērā o tana mahi ki te Pāremata.

Ka whakapau kaha a Te Rangi Hīroa, i te wā o te Pakanga Tuatahi o te Ao, ki te whakahau i ngā Māori kia kuhu hei hōia. Ka haere ia ki Īhipa, ki Karipori, ki Wīwī, ko tana mahi he āpiha hauora. E rua ngā wā ka whakaingoatia ia mō tōna māia e ōna āpiha i ngā tuhituhi ki ō rātou āpiha teitei, ā, ka whakawhiwhia ia ki te tohu DSO. Ka mutu ngā riri, kua kake ia hei meiha.

[edit] Āpiha hauora Māori

Ko tana hokinga mai ki Aotearoa, ka tahuri ia ki te tūranga hou hei kaiwhakahaere mō te hauora Māori i raro i te Tari Hauora. Nō te tau 1918, he tokomaha rawa ngā Māori i mate i te urutā rewharewha. Me te aha, ko te mahinga tahitanga a ngā rangatira Māori me ngā āpiha hauora ki te tāmi i ngā urutā tērā ka pā; ā, ka māmā ake ngā mahi a Te Rangi Hīroa.

[edit] Mātauranga tikanga tangata

I tōna pakeketanga ka noho ia ki tāwāhi mahi ai ki te mātauranga tikanga tangata, ki te tuhituhi pukapuka hoki mō ngā tikanga Māori. He maha ngā tohu tākuta hōnore i whakawhiwhia ki a ia, e te Whare Wānanga o Aotearoa, e te Whare Wānanga o Yale, e wai atu, e wai atu. I te tau 1946 ko tau mai te taitara Tā ki runga i a ia. Ka hemo a Te Rangi Hīroa i te 1951 ki Hawai'i.

[edit] Kupu tautoko

1. ↑ Whakaahua nō te Alexander Turnbull Library, Te Whanga-nui-a-Tara, Aotearoa, #1/2-037931-F
2. ↑ Whakaahua nō te Alexander Turnbull Library, Te Whanga-nui-a-Tara, Aotearoa, #1/2-078259-F

[edit] Tohutoro

• Sorrenson, M. P. K. Buck, Peter Henry 1877? - 1951. Dictionary of New Zealand Biography, he mea whakahou i te 7-4-2006. Hoto mātāpuna

Ngā kaihautū 1840-1980

Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui • Āpihai Te Kawau • Hāmiora Mangakāhia • Hēnare Kaihau • Hēnare Mātene Te Whiwhi • Hēnare Matua • Hēnare Tomoana • Hirini Rāwiri Taiwhanga • Hoani Nahe • Hōne Heke • Hōne Heke Ngāpua • Hōne Mohi Tāwhai • Hōne Ōmipi • Hōri Kerei Taiaroa • Horonuku Te Heuheu Tūkino IV • Karaitiana Takamoana • Matiaha Tiramōrehu • Meri Te Tai Mangakāhia • Niniwa-i-te-rangi • Nireaha Tāmaki • Pāora Tūhaere • Pōmare II • Pōtatau • Rangi Topeora • Rāpata Wahawaha • Rewi Manga Maniapoto • Riperata Kahutia • Riwha Tītokowaru • Tāmati Wāka Nene • Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia • Tāwhiao • Te Hāpuku • Te Heuheu Tūkino III, Iwikau • Te Keepa Te Rangihiwinui • Te Keepa Te Rangi-pūawhe • Te Kooti Arikirangi Te Turuki • Te Pahi • Te Rauparaha • Te Ruki Kawiti • Te Whiti o Rongomai • Timi Kara • Tohu Kākahi • Wahanui Huatare • Wiremu Kīngi Te Rangitāke • Wiremu Pere • Wiremu Tako Ngātata • Wiremu Tāmihana • Wiremu Te Kākākura Parata • Wiremu Te Wheoro Ngā kaihautū 1900-1980:   Apirana Ngata • Eruera Tirikātene • Hēnare Balneavis • Hēni Materoa • Hoani Te Heuheu Tūkino VI • James Clendon Tau Hēnare • Korokī • Mahuta Tāwhiao • Matiu Rata • Māui Pōmare • Paraire Paikea • Rangi Mawhete • Rua Kēnana • Tahupōtiki Wiremu Rātana • Tai Mitchell • Te Puea Hērangi • Te Rangi Hīroa • Tuaiwa Eva Rickard • Turi Carroll • Whina Cooper Ngā Kāwana:   George Gipps • Te Hopihona • Pitiroi • Hōri Kerei • Tāmati Parāone Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps • Edward Eyre • Francis Dart Fenton • Francis Dillon Bell • Frederick Edward Maning • Frederick Weld • Frederick Whitaker • George Rusden • Gilbert Mair • Henry George (Earl) Grey • Henry Russell • Henry Sewell • Hōne Hīhana • Jack Kent Hunn • James Crowe Richmond • James Edward Fitzgerald • James Prendergast • James Stephen • John Gorst • Joseph Gordon Coates • Julius Vogel • Lord Glenelg • Michael Joseph Savage • Norman Kirk • Peter Fraser • Ralph Hanan • Robert Stout • Te Hētana • Te Mākarini • Te Paraihe • Te Paranihi • Te Pōkiha • Te Pūhipi • Thomas Buick • Thomas Bunbury • Walter Mantell • Walter Nash • William Herries • William Martin • William Rees • William Spain Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield • George Clarke • James Cowan • Pīhopa Pomaparie • Richard Taylor • Te Harawira • Te Herewini • Te Karuwhā • Te Kerēhi • Te Koroneho • Te Mātenga