Tegels
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Tegels. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Tegels aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
't Tegels is 't dialek wat vanawds in Tegele gesjproke wuërt. Taegeswoordig wuërt dit sjteeds mieër verdrónge daor anger tale. De belangriekste daovan zien 't Nederlangs en 't Venloos.
't Tegels wuërt vuulal gezeen as 't ieërste echt Limburgse dialek aan de oeskangk van de Maas. 't Venloos (ten noorde van Tegele) wuërt meistal beej de aafzóngerlike subgroep Noord-Limburgs geraekend. De versjille tösse dees twie dialekte zien opvallend groeët, ondanks eur geografische erg korte aafsjtank. Ein logische verklaoring oet 't verlaeje is de biezóngere positie die Tegele altied haet ingenaome in 't Limburg van noow: Tegele waar ein ongerdeil van 't hertogdom Gulik, en néet -zoe-as Venlo en Belvend - Gelder. Pas nao invalle van de Franse en officieel door 't Congrès van Wene is Tegele beej 't Nederlank van noow gekómme (1817 - D'r is nag ein plein nao genump!). Herzogenrath (beej Kerkraoj) is in Ruil toen aan de Pruse gegaeve.
[bewirk] Sjriefhölp Tegels
't Brónsgreun bukske is 'n woordelies, die bedoeld is um de sjriever in 't Tegels te helpe mèt de sjpelling. De lies geit oet van (alfabetisch) 't Nederlandse woord mèt daonaeve 't Tegelse. 't Bevat 2300 ingeng en 6000 weurd. 't Beukske is samegesjtèld door Toine Ambaum en oetgegaeve in 2006 mèt sjteun van Veldeke Limburg.
[bewirk] Tegelse sjpellingsteikes
De volgende teikes gelde in 't Tegels:
1 Klinkersj.
- ö (öm, bön, kölse)
- è (bèd, mèt, hèk)
- ó ( zón, bón, tón)
- ae (vaer, gaer, haer)
- äö (wäörd, päöl, näöle)
- ao (waord, paol, zjwaor)
2 Twieëklanke
- ieë (twieë, zieëm, fieës)
- oeë (roeëd, zoeër, zoeë)
- uue (duueske, luuet, ruueske)
3 Aparte mètklnkersj
- gk (hae zingk, hae sjpringk, zègke, ligke)
- sj (sjoeël, sjoon, sjmaerig)
- zj ( Zjwame, zjwaor, zjwingelpot)
As sjpelling waere (sinds 't oetbringe van ein Tegels waordebook) de regels van de sjtichting Veldeke gebroek. 't Meist opvallende versjil met anger dialekte zien de verlengde klanke, as de "oe". 't Nederlangse "boek" wuurt neet zoe oetgesjpraoke as 't Tegelse "boek", det "buik" beteikent. (Ein "boek" is in 't Tegels "bóok" - ouch eine verlengde klank.) De "Limburgse" sjpelling is dus "oe", maar in Venlo sjrieve ze "oë", en in Heerle "oeë".
De versjille nao 't zuje zien toch neet zoeë groeët as nao 't noorde. Ein paar veurbeelde:
| Nederlanks | Tegels | Venloos |
| houden van | haje van | halde van (de Venlose vorm liek heej veural op 't Duits) |
| ik kan | ich kèn | ik kan (de Venlose vorm liek heej veural op 't Nederlangks) |
| spoeden | sjpoje | spoje |
[bewirk] Get biezónger Tegelse wäord
| Tegels | Nederlanks |
| besjtöngske | knaller |
| sjörkér | kruiwagen |
| trek | la |
| plevúus | stoeptegels |
| pompesjtein | kraan |
