Kakawin Ramayana
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Kakawin Rāmāyaṇa punika kakawin ingkang isinipun wiracarita Ramayana. Kakawin punika dipunserat mawi basa Jawa Kina, dipunidhep para pakar dipundamel ing Jawa Tengah pungkasan abad kaping 9 M, kirang langkung kiwa tengenipun taun 870. Kakawin punika dipunwastani adikakawin amargi kaanggep ingkang kapisan, panjang piyambak kaliyan saking saénipun basanipun saking mangsa Hindhu-Jawi.
Sekar rupa kakawin puniki salah satunggiling vèrsi Indhia ingkang kathah prakawis cariyos sang Rama kaliyan sang Sita, wiracarita agung ingkang vèrsi pratamanipun sanjangipun para pandhita dipunanggit déning Walmiki ing basa Sansekreta.
Bab lan Paragraf |
[sunting] Ringkesan
Prabu Dasaratha saking negari Ngayodya kagungan putra sekawan; Rama, Bharata, Laksmana saha Satrughna. Satunggaling dinten wonten resi anami Wiswamitra ingkang nuwun tulung Sri Paduka Dasarata mbébasaken patapanipun saking para raksasa. Lajeng Rama saha Laksamana tindhak.
Ing patapan mrika, Rama kaliyan Laksmana mejahi sedaya raksasa lajeng nuju negari Mithila amargi wonten mriku wonten sayembara. Sok sintena ingkang menang saged angsal putri raja anami Dèwi Sita. Lajeng para pasarta dipunkèn ngrentangaken gandhéwa panah ingkang nyertani wiyosanipun sang Sita. Mboten wonten ingkang saged kajawi Rama, lajeng kakalihipun krama lajeng wangsul dhateng Ngayodya.
Ing Ngayodya Rama bakal dipunangkat dados ratu, amargi piyambakipun laré mbarep. Anging Kaikeyi, salah satunggiling garwa prabu Dasarata ingkang sanès ibu Rama sanjang menawi sri paduka naté ngandika menawi Barata ingkang bakal dados raja. Lajeng mawi abot manahipun raja Dasarata nulusaken panyuwunipun awit pancèn naté janji mekaten. Lajeng Rama, Sita kaliyan Laksmana tindhak nilar kedhaton. Sasampun pinten wanci, prabu Dasarata séda lajeng Barata madosi. Piyambakipun rumaos mboten pantes dados raja lajeng nuwun supados Rama kersa wangsul. Anging Rama nampik lajeng nyukani sandhalipun (basa Sansekreta: pāduka) marang Barata kados lambang kakuwasanipun.
Lajeng Rama, Sita saha Laksmana wonten alas Dandaka. Ing mriku wonten raksasi anami Surpanakha ingkang kasengsem remen kaliyan Laksmana lajeng mindha dados wanodya ayu. Anging Laksmana mboten saged dipunrayu, malahan wusananipun pucuk irungipun keiris. Surpanakha nepsu lajeng pradul kaliyan kangmasipun sang Rawana. Piyambakipun saged mbujuki saha ngekèn Rawana nyulik Sita kaliyan ngepèk dados sèmahipun.
Lajeng sang Rawana ndhawuhi Marica, satunggiling raksasa kanggé nyulik Sita. Marica pados upaya mindha dados kidang emas ingkang éndhah. Sita katarik lajeng nyuwun garwanipun supados mbedhog kidang punika. Rama nilar Sita kalih Laksmana, tindhak piyambak ngoyak si kidang emas. Si kidang emas gesit sanget, mboten saged dipuntangkep. Wusananipun Sri Rama anyel lajeng dipunpanah. Si kidang emas njerit kesakitan lan éwah malih dados raksasa, lajeng pejah. Sita ingkang wonten tebih nginten ingkang njerit punika Rama lajeng ngekèn Laksamana madosi. Laksmana mboten purun anging wusananipun purun sasampunipun dipunlèhaken kaliyan dipuntedhah Sita ajeng ngepèk piyambakipun. Wusananipun Sita dipuntilar piyambakan lajeng saged dipunculik Rawana.
Jeritanipun sang Sita karungu déning peksi sang Jatayu ingkang naté dados réncangipun prabu Dasarata, lajeng usaha nulungi Sita. Anging Rawana langkung kiyat, saged ngalahaken Jatayu. Jatayu ingkang sekarat taksih saged nyukani laporan marang Rama saha Laksmana menawi Sita dipunbekta marang Lengka, ing kedhaton sang Rawana.
Lajeng Rama saha Laksmana dhumateng ing kedhatonipun Rawana. Ing satunggiling tlatah manggihi para wanara saha ratunipun ingkang anami Bali. Bali punika nyulik sèmahipun kangmasipun. Wusananipun Bali saged dipunpejahi lajeng sèmahipun dipunwangsulaken marang Sugriwa. Sugriwa sumedya nulungi sang Rama. Wusananipun mawi wadya bala wanara kalih sénapatinipun Hanuman, satunggiling kethèk pethak, sedaya saged mejahi Rawana kaliyan mbébasaken Sita. Sita saged dipunboyong wangsung menyang Ngayodya lajeng sang Rama dados raja.
[sunting] Conto tèks
Déning para pakar saha sastrawan, kakawin Ramayana dipunanggep sekar ingkang sanget saé ing basa Jawi Kina kados sampun dipunsebat ing inggil. Ing andhap punika sauntawis cuplikan saking seratan kakawin saha jarwanipun ing basa Jawi samangké.
[sunting] Kiasan
I.5
| Jawi Kina | Jarwa |
|---|---|
| Kadi mégha manghudanaken, | Kados awan ingkang njawuhi, |
| paḍanira yar wéhaken ikang dâna, | inggih mekaten saminipun, menawi maringi dana, |
| dînândha krepaṇa ya winéh, | tiyang miskin kaliyan cacat ugi diparingi, |
| nguni-nguni ḍang hyang ḍang âcârya. | saya malih para pandhita saha tiyang suci. |
[sunting] Purwakanthi
XI.7
| Jawi Kina | Jarwa |
|---|---|
| Molah wwaining tasik ghûrṇnitatara gumuruh dényangin sang Hanûmân, | Toya segantun ngosak-asik saha gumuruh déning anginipun sang Hanuman. |
| kagyat sésînikang sâgara kadi ginugah nâga kolâh alâwû, | Kagèt ta isining segantun sadaya, kados-kados ta ingkang naga dipunkocok-kocok lajeng njerit tangi. |
| lunghâ tang bâyu madres kayu-kayu ya katûb kampitékang Mahéndra, | Angin ribut nglangkungi kalih wit-witan kathah ingkang dhawah, kados-kados ta redi Mahendra gumeter. |
| sakwéhning wânarâ nghér kaburu kabarasat sangśayé śatru śakti. | Sadaya wanara ingkang manggèn ing mriku mlajeng kajrihan kados-kados dipunoyak déning satru sakti. |
[sunting] Lukisan ngalam
XVI.31 (Bhramara Wilasita)
| Jawi Kina | Jarwa |
|---|---|
| Jahnî yâhning talaga kadi langit, | Toya tlaga bening kados langit, |
| mambang tang pâs wulan upamanikâ, | Satunggiling bulus ingkang ngambang kados wulan, |
| wintang tulya ng kusuma ya sumawur, | Lintang-lintangipun punika sekar-sekar ingkang sumawur, |
| lumrâ pwêkang sari kadi jalada. | Sumebar dadi amba ta sari-sarinipun, kados-kados ta awan. |
[sunting] Gandhèng cènèng kaliyan tèks-tèks bèntèn
Kakawin Ramayana sasampunipun dipuntliti déning para pakar tibakipun détailipun mboten mèmper vèrsi-vèrsi Ramayana ing Nusantara sanèsipun, kados Hikayat Seri Rama ing basa Melayu, Serat Rama Keling ing basa Jawi Énggal kalihan uga relief-relief Ramayana ingkang wonten candhi Prambanan.
Tibakipun bagéyan ageng kakawin Ramayana punika adhedhasar satunggiling karya sastra mawi sekar ing basa Sansekreta saking Indhia ingkang gadhah judul Rāvaṇavadha utawi langkung dipuntepangi mawi nami Bhaṭṭikāvya saking abad kaping 6 ngantos 7.
Ing sastra Jawi Énggal, kakawin Ramayana dipungubah malih déning kyai Yasadipura dados Serat Rama Kawi.
[sunting] Bibliografi
- Dinas Pendidikan Dasar Propinsi DATI Bali, 1987, Kekawin Ramayana. 2 jilid. (Suntingan tèks kalih pretalan ing basa Indonesia)
- C. Hooykaas, 1955, The Old-Javanese Rāmāyaṇa kakawin, VKI 16, The Hague: Martinus Nijhoff. (Resènsi)
- Hendrik Kern, 1900, Rāmāyaṇa Kakawin. Oudjavaansch heldendicht, ’s Gravenhage: Martinus Nijhoff. (Suntingan tèks kémawon, mawi aksara Jawa)
- Soewito Santoso, 1980, Rāmāyaṇa kakawin, New Delhi: International Academy of Indian Culture. 3 jilid. (Suntingan tèks mawi aksara Latin kalih pretalan ing basa Inggris)
- P. J. Zoetmulder, 1974, Kalangwan. A Survey of Old Javanese Literature, The Hague: Martinus Nijhoff. Édhisi basa Inggris. (Resènsi, kaca 218-233) ISBN 9024716748
- P. J. Zoetmulder, 1983, Kalangwan. Sastra Jawa Kuno Selayang Pandang, Jakarta: Djambatan. Édhisi basa Indonesia. (Resènsi, kaca 277-297)
