Brandur Jónsson

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Brandur Jónsson var biskup á Hólum í eitt ár, frá 1263 til dauðadags, 1264.

Brandur var af ætt Svínfellinga, sem var ein helsta höfðingjaætt landsins, og fór með héraðsvöld á austanverðu landinu. Foreldrar Brands voru Jón Sigmundsson goðorðsmaður á Svínafelli í Öræfum og seinni kona hans Halldóra Arnórsdóttir. Hún var af ætt Ásbirninga, dóttir Arnórs Kolbeinssonar.

Talið er að Brandur hafi fæðst skömmu eftir 1200 (e.t.v. um 1205) á Svínafelli og alist þar upp. Hann var ábóti í Þykkvabæjarklaustri í Álftaveri 1247-1262, en þar var klaustur af Ágústínusarreglu. Líklega hefur hann áður verið munkur í klaustrinu. Á þeim árum sem hann var ábóti var hann tvisvar umboðsmaður Skálholtsbiskups. Brandur kom talsvert að deilum höfðingja á Sturlungaöld, og þá oft sem sáttasemjari. Í Svínfellinga sögu segir um Brand: "Hann réð fyrir austur í Þykkvabæ í Veri og var ágætur höfðingi, klerkur góður, vitur og vinsæll, ríkur og góðgjarn. Og í þann tíma hafði hann mesta mannheill þeirra manna, er þá voru á Íslandi."

Eftir að Íslendingar gengu undir vald Noregskonungs, 1262, var aftur farið að skipa íslenska menn í biskupsembættin. Var Brandur Jónsson þá útnefndur biskup á Hólum. Hann sigldi til Noregs haustið 1262, vígður 4. mars 1263 og kom til landsins sumarið 1263. En hans naut ekki lengi við í biskupsembætti á Hólum, því að hann andaðist 26. maí 1264.

Brandur Jónsson var vel lærður maður og kenndi ýmsum. Hann var einnig þekktur rithöfundur. Hann þýddi á íslensku Alexanders sögu, söguljóð frá um 1170 eftir Philippus Gualterus, um Alexander mikla. Þetta er lausamálsþýðing og þykir málfarið á þýðingunni með miklum snilldarbrag. Halldór Laxness hreifst svo af verkinu að hann beitti sér fyrir því að Alexanders saga var gefin út árið 1945 í alþýðlegri útgáfu. Í formála bókarinnar segir Halldór: "Hverjum manni sem ritar á íslensku, jafnvel á vorum dögum, ætti að verða til eftirdæmis sá hreinleiki og tignarbragur norræns máls, sem hér birtist í samhæfingu við erlent efni. Af þeim vitra og lærða manni, sem bókina þýddi, geta Íslendingar allra tíma lært fleira en eitt um það, hvernig útlenda hluti skal um ganga á Íslandi."

Brandur þýddi einnig Gyðinga sögu á íslensku, og e.t.v. fleiri rit.

Hermann Pálsson hefur sett fram þá tilgátu að Brandur hafi samið Hrafnkels sögu Freysgoða skömmu fyrir 1260.

Brandur Jónsson var ókvæntur, en hann átti þó son, Þorstein Brandsson (d. 1287) á Kálfafelli í Fljótshverfi.

[breyta] Heimildir

• Páll Eggert Ólason: Íslenskar æviskrár I.
• Halldór Kiljan Laxness (útg.): Alexandreis, það er Alexanders saga mikla, (Rvík 1945), 5.
• Hermann Pálsson: Höfundur Hrafnkels sögu. Til Kristins E. Andréssonar 12. júní 1961, 109-126.
• Sturlunga saga.

Fyrirrennari: Heinrekur Kársson

Hólabiskup (1263 – 1264)

Eftirmaður: Jörundur Þorsteinsson