Փոքր Հայք

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Փոքր Հայք, Հայաստանի արևմտյան փոքր տարածքի և նրանում ձևավորված թագավորության անվանումը, ի տարբերություն Մեծ Հայքի։ Փոքր Հայքը եղել է հայ ժողովրդի ձևավորման հնագույն շրջաններից։ Մ.թ.ա. IX-VIդդ. Փոքր Հայքի արևելյան շրջանները միավորվել են Ուրարտուին։ Մ.թ.ա. VIդ. սկզբին Փոքր Հայքը մտել է Երվանդունիների թագավորության մեջ։ Մ.թ.ա. VIդ. վերջից ընկել է Աքեմենյան Պարսկաստանի գերիշխանության ներքո։ Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքների ժամանակ Փոքր Հայքի կառավարիչ Միթրաուստեսը մասնակցել է Գավգամելայի ճակատամարտին և Աքեմենյան պետության անկումից հետո իրեն հռչակել է անկախ թագավոր։ 322–ին ՆեոպտողեմայոսՆեոպտողեմայոսը փորձել է Փոքր Հայքը միացնել Հունա–մակեդոնական տիրակալությունը, սակայն չի հասել արդյունքի։ Մ.թ.ա. III դ. վերջին Սելևկյանները գրավել են Փոքր Հայքի թագավորությունը և ստեղծել առանձին սատրապություն, որի սատրապ է նշանակվել մի հայ մեծատոհմիկի և սելևկյան թագավոր Անտիոքոս III–ի քրոջ որդի Միհրդատը։ Մ.թ.ա. 190–ին Մագնեսիայի ճակատամարտում Անտիոքոս III–ի՝ Հռոմից կրած պարտությունից հետո Փոքր Հայքում վերականգնել է անկախությունը, սակայն շուտով ենթարկվել Պոնտական թագավորությանը։ Մ.թ.ա. 183-ին Պոնտոսի թագավոր ՓառնակըՓառնակը և Փոքր Հայքի կառավարիչ Միհրդատը ներխուժել են Գաղատիա և Կապադովկիա, սակայն պարտվել են և հաշտություն կնքել աննպաստ պայմաններով։ Մեծ Հայքի թագավոր Արտաշես Ա, որ ծրագրել էր միավորել Փոքր Հայքը, նպաստել է նրա քաղաքկան անկախության վերականգմանը և սահմանների ընդարձակմանը։ Մ.թ.ա. IIդ. վերջին Փոքր Հայքի թագավոր Անտիպատրոսը որդեգրել է Պոնտոսից փախած Միհրդատ VI Եվպատորին և նրան ժառանգել իր թագավորությունը։ Մ.թ.ա. 73-71թթ. Միհրդատյան երրորդ պատերազմի ժամանակ հռոմեական զորավար Լուկուլլոսի զորքերը ռազմակալել և ավերել են Փոքր Հայքը։ Մ.թ.ա. 68-ին հայկական զորքերով Միհրդատ VI ազատագրել է այն։ Սակայն մ.թ.ա. 66-ին Պոնտական թագավորությունը և Փոքև Հայքով հանդերձ միացվել է Հռոմին։ Փոքր Հայքը, որոշ ընդհատումներով, մինչև 72-ը գոյատևել է որպես Հռոմի վասալ թագավորություն։ 37-ին Փոքր Հայքի թագավոր Կոտիսը ստացել է Մեծ Հայքի թագավորությունը՝ երկրորդ անգամ վերամիավորվելով Հայաստանի երկու մասերը։ 72-ին Վեսպասիանոս կայսրը Փոքր Հայքի թագավորությունը վերածել է հռոմեական պրովինցիայի և մտցրել Կապադովկիայի մեջ։ IIIդ. վերջին Փոքր Հայքը անջատել է Կապադովկիայից և վերածել առանձին պրովինցիայի։ Ռազմական տեսակետից Փոքր Հայքը ենթարկվել է Հայաստանի դքսին։ Փոքր Հայքի հողերը Հռոմը տվել է հայ Արշակունիներին։ VIIդ. Փոքր Հայքը գրավել են արաբները։ Նրանց և Բյուզանդիայի ընդհարումների հետևանքով ավերվել են Փոքր Հայքի քաղաքները, գերեվարվել և ոչնչացվել են զգալի թվով հայ բնակիչներ։ XIդ. 2-րդ կեսից Փոքր Հայքը զավթել են թուրք–թաթարական նվաճողները, XVդ. 1-ին կեսից՝ օսմանյան սուլթանությունը։ 1915–ին, Մեծ Եղեռնի ժամանակ, թուրքական ջարդարարները Փոքր Հայքի հայ բնակիչներին ոչնչացրել են։