Մատենադարանի ձեռագրերը բժշկության մասին

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Բժշկություն

Հայաստանում գործող բժշկական հաստատությունների ու անվանի բժիշկների մասին հիշատակվում են դեռևս 5-րդ դարի հայկական,ինչպես և հետագա ժամանակների օտար աղբյուրները: Բժշկագիտությունը Հայաստանում մեծ ծաղկում է ապրել 11-15-րդ դարերում, երբ ապրել ու ստեղծագործել են Մխիթար Հերացին (12-րդ դար) ու Աբու–Սաիդը (12-րդ դար), Գրիգորիսը (12-13րդ դարեր), Ֆարաջը (13րդ դար), Ամիրդովլաթ Ամասիացին (15-րդ դար): Այս բժիշկները համակողմանի գիտելիքների տեր են եղել և ընդհանրացնելով իրենց փորձը, ինչպես նաև օգտվելով հույն և արաբ բժշկապետների աշխատություններից, ստեղծել են ինքնուրույն գործեր ու ձեռնարկներ, որոնք դարերի ընթացքում ընդօրինակվել ու կիրառվել են գործնական բժշկության մեջ:

12-րդ դարից սկսած Հայաստանում թույլ է տրվել ուսուցողական նպատակներով կատարել դիահերձումներ, մի բան, որ Եվրոպայում իրականցվեց 16-րդ դարում: Հայաստանի տարբեր վայրերում պահպանված և հայտնաբերված հնագույն բժշկական գործիքները վկայում են վիրահատումների մասին: 12-14-րդ դարերում Հայաստանում կատարվել են կեսարյան հատում, ներքին ուռուցքների հեռացում, կանացի զանազան հիվանդությունների վիրահատական բուժում և այլն: Վիրահատման ժամանակ որպես ընդհանուր և տեղական ցավազրկման միջոց օգտագործվել է մանդրագորա – Mandragora officinalis, ծննդաբերությունը ցավազրկելու նպատակով կիրառվել է Zedoar, Melilotus officinalis, վերքերը կարելու համար օգտագործվել է մետաքսե թել:

Միջնադարյան հայ բժշկությունը տեսական ու պրակտիկ հարցերում կանգնած է եղել ժամանակի առաջավոր բժշկագիտության դիրքերում: Մխիթար Հերացին (12-րդ դար) “Ջերմանոց մխիթարություն” երկում առաջադրել է ինֆեկցիոն- ալերգիկ հիվանդությունների առաջացման գործում “բորբոսի գաղափարը”: Նրա կարծիքով ջերմերն առաջանում են արյան, լորձի և օրգանիզմի այլ հեղուկների բորբոքումից: Ըստ Հերացու հիվանդությունների պատճառը միշտ չէ որ հիվանդի օրգանիզմում պետք է որոնել, հարուցիչները կարող են օրգանիզմ մուտք գործել նաև արտաքին աշխարհից: Հերացին ուսումնասիրություններ է գրել նաև մարդու կազմության ու կենսաբանության ընդհանւոր ախտաբանության դեղերի պատրաստման ու գործածության, ակնաբուժության և բուժիչ քարերի մասին: Հայ բժշկական մտքի պատմության մեջ առանձնահատուկ տեղ է գրավում 1465-1473 թթ ընդօրինակված թիվ 415 ձեռագիր բժշկարանը (որը վերագրվում է Գրիգորիսին: Աշխատությունը բաղկացած է երկու հիմնական մասից` դեղագիտական և բժշկական ընդհանուր ուսումնասիրություն: Գրիգորիսն ախտաբանության հետ զուգահեռ հետազոտել է նաև ախտաբանական ֆիզիոլոգիայի ու անատոմիայի պրոֆիլակտիկայի ու մահճաբուժություն հետ առնչվող բազմազան հարցեր: Շատ արժեքավոր են հեղինակի դիտողությունները մասնավորապես գլխուղեղի դերի մասին: “Գլխուղեղը ամբողջ մարմնի թագավորն է” – գրում է նա: Նյարդային համակարգը և գլխուղեղը մարդու մարմնի գլխավոր օրգաններն են: Գլխուղեղը “զգայարանների զգայարանն է”: Մարդու վերին և ստորին վերջավորությունների և ներքին օրգանների անդամալուծությունների պատճառը ջղային համակարգի վիճակն է: Անդամալուծություններն առաջանում են հիմնականում գլխուղեղի փորոկների մեջ և այլ տեղերում կուտակված հյութերից:

Ամիրդովլաթ Ամասիացին (1496թ.) 15-րդ դարի հայ բժշկության պարծանքն է: Տիրապետելով հունարեն, արաբերեն, պարսկերեն, թուրքերեն, լատիներեն լեզուների` ուսումնասիրել է հունա-հռոմեական և պարսկա-արաբական բժշկությունները: “Օգուտ բժշկության” աշխատության մեջ նկարագրել է մարդու կազմությունը, առանձին-առանձին բերել է ավելի քան երկու հարյուր տարբեր հիվանդություններ և նշել է նրանց բուժման միջոցները (դեղերը): “Անգիտաց անպետում” ամփոփել է միջնադրայան հայ և օտար բժիշկների փորձը դեղագիտության, հատկապես բուսաբուժության ասպարեզում: Մատենադարանում պահվում է 1459թ. հեղինակի ձեռքով գրված “Ախրապատին” երկը, որը դեղագիտական մի աշխատություն է հորինված ականավոր հրեա փիլիսոփա, աստվածաբան և բժիշկ Մալմոնիդի (Մովսես Բեն Մայմոն 1135-1204) մեզ չհասած մի աշխատության հիման վրա: Մայմոնի բերած 2600 դեղերի քանակը Ամիրդովլաթը հասցրել է 3700:

Ամիրդովլաթի արժանավոր հաջորդներից է Ասար Սեբաստացին (17-րդ դար), որի “Բժշկական արվեստի մասին” ուսումնասիրությունը բաժանված է երկու մասի` ախտաբանություն և դեղագործություն: Նույն դարում է ապրել նաև հեքիմ Պողոսը, որը զբաղվել է բժշկության տեսության, մարդակազմության, ախտաբանության, դեղագիտության հարցերով:

Մատենադարանում պահվում են նաև բազմաթիվ անանաուն բժշկարաններ, ախրապատիներ, դեղաբուսակներ, բժշկական բառարաններ և այդ կարգի այլ աշխատություններ:

Նյութը վերցված է Մատենադարանի պաշտոնական վեբ-կայքից