Amambai
Vikipetãmegua
Estadísticas , | |
---|---|
Capital: | Pedro Juan Caballero |
Superficie: | 12,933 km² |
Habitantes: | 124.354 (2008) |
Densidad: | 9,3 hab./km² |
ISO 3166-2: | PY-13 |
Mapa | |
Amambái ha’e peteĩ tavaguasu Paraguai-pe. Tavapy ha’e Pedro Juan Caballero. Téra ou ko tavaguasúgui peteĩ ramal oñemomba’eguasúva Cordillera Ka'aguasua ojekuaáva “Cordillera de Amambay” ramo. Amambay, ha’e peteĩ ka’avo oĩva ka’aguýre he’õva rupi heta oĩva ko tendáre.
Tembikuaa'aty rechaukaha |
(jehaijey) Distrito
Ko tavaguasu oñepehe’ã mbohapy distrito-pe:
- Bella Vista
- Capitán Bado
- Pedro Juan Caballero
(jehaijey) Hembiasa
Heta ary, ko’ã yvy rupi oiko indígena,oñandúva bandeirante-kuèra jeike ohekàva te’ỹi guaraníeme, ko’ãva ikatu oñemo’ã ha okañy chuguikuèra ka’aguñýre avave ndikatúiva oike ipype-.
Opávo Guerra de la Triple Alianza, ko’ã yvy kakuaa ojeipysóva ohasa umi empresario pytaguáva oñemomba’e yvýre, ha omba’apo maderera yerbatera, ramo.
Ary 1893 jave omopyenda Pedro Juan Caballero ha 1902 arýpe Bella Vista. Omoheñói 1945 jave X tavaguasu oñehenóiva Amambái, upéi, oñemohenda táva rembe'y, ha ojedeklara XIII departamento ramo tetã Paraguáipe, ko'ã límite ha superficie, orekóva ko'ágã.
Población ko táva reheguáva, omopyenda colonización agrícola ha asentamiento colonias agropecuarias. Pedro Juan Caballero, tavaguasu Amambáipe, ojekuaa gueteri Punta Porã-me, oiporuetéva umi karretero ogueraháva ka'a Matto Grosso guive, Concepción puerto peve.
(jehaijey) Hembe'ýre oime
Tavaguasu Amambái oime yvy yvate Paraguái Región Oriental-pe, oime geográfica-mente: umi paralelo 55º 28´ ha 57º 00´ ipukukue kuarahy reikévo ha umi meridiano 22º 05´ ha 23º 05´ latitud yvy gotyo.
(jehaijey) Hembe'ýre oime
- Yvy yvate gotyo: Vrasil, oikytĩva Río Apa ha Cordillera de Amambái.
- Yvy yvy gotyo: távaguasu Kanindeju .
- Yvy kuarahy resẽvo: Vrasil, oikytĩva Cordillera de Amambái.
- Yvy kuarahy reikévo: umi tavaguasu Concepción ha San Pedro.
(jehaijey) Árapytu reko
Temperatura media 21ºC, ojupíva arahaku jave 35ºC ha mínima araro'y jave -1ºC. Umi ára okyetereíha ha'e jasyteĩ ha jasyrundy.
(jehaijey) Yvytymbo'e ha Yvy
Ko'ã tendáre ojeguerekóve yvy yvate ha yvy gotyo, areniscas eólicas. Kóva ha'e peteĩ franja ojapóva derrame basáltico kuarahy resẽ gotyo, itaty guasu heta oĩva.
Ko tavaguasu Amambay yvatékue opu'ã ha ojupi paraguái yvý okaháre, ohupytýva 300 ha 400 metro rupi, Cerro Punta Porã oguahẽ 700 metros. Cordillera Amambái ha upe límite natural ojoajúva Brasil ndive, pévagui osẽ Serranía Cerro Corá, Takurupytã, Guasu, Alambique, Tuna ha Tangaró. Cerro oiméva mombyry ha'eñómi: Tranquerita, Takuara, Verón Kue, kuatia.
(jehaijey) Ysyrymbo'e
Río Apa ojoajúha, yvate gotyo, oime Arroyo Estrella oiméva joajuhápe Brasil ndive. Rio Aquidabán ha umi afluente osẽ yayry guasu Tapirakuái, rio Aquidabán-mi, arroyo Kavaju, ha arroyo Guasu.
Kuarahy reike gotyo ojeréva ko departamento rehe ha'e Río Ypane, ha umi afluente Tujutĩ, Aguaray Veve, Puente de la Tabla Puendy ha Ypanémi.
(jehaijey) Tekoha ha Ka'aguy
Ko táva guasu oike Ecoregion Amambáipe. Yvyramàta jeity ho’a tukumbóicha ko’ã tendáre péva ka’aguy porãitereígui ha umi yvyra poguasu ojeity ha ojehepyme’ẽ, péicha yvyra rehe oñemba’apo ha ojehepyme’ẽ. Ko’ã yvyramáta ipokãva ohóvo ha’e palmito, karanda’y, arary, amambái, kumare, yvyra paje, ka’i kygua. Pèicha avi umi mymba mimi ipokãva ohóvo ha’e, el gua’a sa’yju, jakareita, guasutĩ.
Umi área oñeñangarekóva ha’e:
- Ka’aguy Estrella, 30.000 hectárea
- Ka’aguy Pira´y, 22.500 hectárea
- Cerro Guasu, 15.000 hectárea
- Cerro Sarambí, 15.000 hectárea
- Parque Nacional Cerro Corá, omopyendñava Decreto N°20.698 àral 11 jasykõime 1976, ojedeklara superficie 12.038 ha. Ko’àpe oiméva distrito Pedro Juan Caballero.
Ko territorio ohechauka ecosistema “Oñembotýva”, mymba ha ka’avo opaichaguáva.
(jehaijey) Tetãrechaukarã
Amambái ha’e peteĩ departamento ojehovasàva iporãitereìgui tekoha. Pèicha Cordillera del Amambái omokoni yvyty ombojeguàva Cerro Corá, Takuru Pytã, Guasu ha Alambìke. Umi yvyty oñemomba’eguasuvèva ha’e: Cerro Cora, mbytetèpe oimèva Parque Nacional, Akua, Lorito, Guasu, Muralla, Sarambi.
Tenda Cerro Corápe, omano Mcal. Francisco Solano López upe Río Aquidabán Nigui rembe’ýre, tembiasa ymaite guare; Panadero ha Zanja Hũ, ko’àpe mburuvicha López omopyenda imbaretékue péva ejército aliado campamento provisorio. Péicha avei Cerro Coráa, Parque Nacional orekóva monumento Mcal. López ha Cerro Guasúpe, Yasuka Vera, orekóva itakua ha umi kangue kue ohechaukáva o{i hague yvypóra 2.500 a 3.800 ary rupi.
Tape Tuja, ohasáva ejército paraguayo mbovymi campaña 1869 – 1870. Péicha ko’ã tendáre, colonia indígena oúva familia Tupi Guarani, Pa`i Tavyterã ha Ava Guarani. Peteĩ yvyty ojegueroviáva ha’ehague tenda sagrado etnia Ava Guarani pmomba’eguasúva, ogueroviàva hikuái ha’éha uvuy ñe’ãite, omoheñóiva mundo ha heñòiha kuimba’e ha kuña ypykue.
Pedro Juan Caballero, oreko umi tenda ojejahúha Rio Aquidabán àri, la Negra, techapyrã ojeguereko, ha’e peteĩ tenda iporãitereíva ha ndaijojaháiva. Avei tavaguasúpe, umi centro comercial oipe’àva hokẽ mbohupárõ umi turista omba’ejogua haguã.
Umi tenda ojejahu ha ojepytu’u haguã Bella Vista gotyo ojeho memèva arahakúpe.
(jehaijey) Economía
Ko yvy comercio fronterizo, oiméva ha ojoajúva tetã oĩva ijykére ha’èva Brasil. Economía, oreko poteĩha tenda ko tavaguasu ganado vacuno-pe, ha omba’apo 2% mandyju producción nacional. Ko’ã mba’erepy agrícola upe tendáre ha’e: aho, mandyju, arro, arveha, pakova, jety, kafe, takuare'ẽ, sevói, girasol, havilla, limõ, lokote, avati, [[mandarina],] mandi'o, manduvi, menta, naranja hai, he'ẽva, papa, piña, greifu, kumanda, soha, sorgo, petỹ, mba'ysyvo, tomate, trigo, parral, ka'a ha sanaoria.
Mymba, oiméva ganado vacuno ñemoña, sp’o ha kamby, ganado porcino, ovino, caprino, equino, mymba ovevèva, ryguasu, guinea, ype, pavo, ganso ha guinea.
Industria, omomba’apo ko’ã rubro ha’èva: hi’upyrã, kamby, chacinado, molino oñemontenondéva ka’a ha aserradero rupi. Colonia Itapopo, peteĩ fábrica cerámica-pe ome’ẽva mercado guasúpe.
Jasypa oguahẽ katuete, Expo Amambái, feria ganadería, industria, comercio ha servicio-kuèra; oikòva Exposición ha Feria rehguáva “Marcos Paredes Ramírez”.
(jehaijey) Marandu ha Tekotevẽmbýva
Umi vía de comunicación terrestre oñemomba’eguasúva, Ruta V “Gral. Bernardino Caballero”, ombojoajùva Concepción, ha oempalmáva Ruta III “Gral. Elizardo Aquino”, ombojoajùva Asunción guive Cnel. Oviedo peve, peteĩ ramal Bella Vista-pe. Ruta XI “Juana de Lara”, oguahẽva Capitán Bado-pe. Departamento orekóva ruta pavimentada, terraplenada ha ripio. Tape internacional ombojoajúva Pedro Juan Caballero – Capitán Bado tetã Brasil ndive, ojeporúva ñemuhárã.
Ojeguereko peteĩ aeropuerto “Dr. Augusto R. Fuster”; kòva táva Pedro Juan Caballero-pe oikuave’ẽ servicio aéreo regular Asunción, guive.
Oime avei peteĩ emisora Amambáipe ipúva:AM, La voz del Amambay, Radio Mcal. López; ha FM, Pantanal, Cerro Corá, Frontera, Capitán Bado, Sin Frontera. Avei upe tendápe oĩ, canal de televisión ha central telefónica.
Umi 23.921 óga mimi oikóva upe tendáre, 16.174 ha’èva zona urbana avei 7.747 táva okaháre. Oreko ko’ã servicio:
- Energía Eléctrica, 56,3%
- Agua Corriente, 21%
- Baño orekóva pozo ciego, 22,8%
- Yty oñembyatýva, 37,7%
(jehaijey) Tekombo'e
Oreko 55 institución tekombo'e reheguáva ha ome'ẽva mbo'epy nivel inicial, 188 institución Educación Escolar Básica ha 28 institución Educación Media, reheguáva.
(jehaijey) Tesãi
Táva Amambáipe ojeguereko 22 institución sanitaris, umíva ha'e tasyo, centro ha puesto de salud.
(jehaijey) Referencias
- Geografía Ilustrada del Paraguay, Distribuidora Arami SRL; 2007. ISBN 99925-68-04-6
- Geografía del Paraguay, Primera Edición 1999, Editorial Hispana Paraguay SRL.
Tetãvore Paraguái | ||
---|---|---|
Alto Paraguái | Alto Parana | Amambai | Asunción | Boquerón | Ka'aguasu | Ka'asapa | Kanindeju | Central | Concepción | Cordillera | Guaira | Itapúa | Misiones | Ñe'embuku | Paraguari | Presidente Hayes | San Pedro |