Ynterval
Ut Wikipedy
Yn de muzyk is in ynterval de muzikale ôfstân tusken twa tagelyk of nei elkoar klinkende toanen. Dat binne respektivelik harmoanyske en melodyske yntervallen. De nammejouwing fan yntervallen wurdt yn de westerske muzyk tradisjoneel basearre op in diatoanyske toanljedder. Yn de toanljedder fan C mazjeur bygellyks, binne alle opienfolgjende ôfstannen hiele toansôfstannen, útsein de yntervallen e-f en b-c, dat binne heale toansôfstannen:
De toanljedder fan C mazjeur mei de stamtoanen c, d, e, f, g, a, b, c
De toansôfstannen yn in mazjeurtoanljedder binne fan leech nei heger:
C---1---D---1---E---1/2---F---1---G---1---A---1---B---1/2---C
As twa toanen yn in muzikale kontekst heard, skreaun of foarsteld wurde, mei oare wurden, as beide noatenammen bekend binne, allinnich dan kin de namme fan it ynterval fûn wurde.
As in muzikale kontekst der net is (de harker de muzyk net begrypt,of as it om twa fisyske mjittings giet),kin in kontekstfrije namme brûkt wurde troch de grutte fan it ynterval yn tallen hiele of heale toansôfstannen út te drukken. De grutte kin ek werjûn wurde yn cent of in frekwinsjeferhâlding.
By it tradisjoneel nammejaan wurde de Latynske rangtelwurden brûkt: prime, sekunde, terts, kwart, kwint, sext, septym, oktaaf, none, deciem, undeciem, duodeciem, tredeciem ensafuorthinne. Om yn de diatonyk dochs krekt oanjaan te kinnen hoe grut it ynterval is wurdt dêr noch in oantsjutting oan tafoege: lyts, grut, rein, fermindere, oermjitttich, dûbeld fermindere, dûbeld oermjittich, ensfh. Allinne de prime, de kwart, kwint en de oktaaffergruttings dêrfan kinne rein wêze, mar nea grut of lyts. Alle oare yntervallen kinne alles útsein rein wêze.
|
- De prime is it ynterval tusken twa deselde toanen. As de frekwinsjeferhâlding krekt 1:1 is wurdt praat fan in reine prime. Yn teory kin in prime ek oermjittich of fermindere of sels dûbeld fermindere of dûbeld oermjittich wêze. (It is foar de hjoeddeiske minske faaks opmerklik dat in ferskil fan nul dochs oantsjut mei prime, earste).
- In sekunde is, melodysk sjoen, de stap fan de iene stamtoan nei de folgjende. De yntervallen e-f en b-c binne heale toansôfstannen en wurde lytse sekundes neamd. In sekunde wurdt ek wol sekonde neamd. In sekunde kin grut en lyts mar ek fermindere of oermjittich wêze, bygelyks as de d' yn de toanljedder fan C grut ferhege wurdt nei dis', dan is it ynterval c'-dis' in saneamde oermjittige sekunde. In wat ekstremer gefal is de fermindere sekunde, dy is enharmoanysk gelyk oan in prime (en sa klinkt er ek op in piano mar net needsaaklik op in fioele mar it is en bliuwt in sekunde!
- Terts yn de toanljedder fan C-mazjeur: C D E F G A B C, is de noat E de tredde noat, en stiet mei it ynterval terts fan de C ôf. De toanljedder foar D-mazjeur: D E F# G A B C# D, is de terts it ynterval tusken D en F#. As twa toanen tagelyk klinke kinne der konsonante (goed klinkende) en dissonante (wriuwende) klanken ûntstean. De toanen fan in mineurtoanljedder ferskille fan de mazjeurtoanljedder. In wichtich ferskil is de lytse terts. Bygelyks foar de toanljedder c-mineur is de tredde toan, Es, in lytse terts heger as de grûntoan C. Yn stee fan mineur' wurdt ek wol 'lytse terts' sein.
- kwart In reine kwart bestiet út 5 heale toansôfstannen, bygelyks c'-f'. In kwart kin njonken rein ek fermindere (b.g. c'-fes') of oermjittich (b.g. c'-fis') wêze. In oermjittige kwart wurdt ek wol tritonus neamd.
- kwint De frekwinsjeferhâlding tusken twa toanen dy't in reine kwint ferskille is yn de reine stimming 3:2, ofwol oardeheal. Yn de lyksweevjende stimming lykwols, is dy toansôfstân wat minder as oardeheal, nammentlik 27/12, likernôch 1,4983. Op dy wize kinne alle tolve heale toansôfstannen lyklutsen wurde en kin yn alle toansoarten like suver (of like falsk) spile wurde mei mar tolve toetsen op it klavier. It lytse ferskil tusken in lyksweevjende kwint en reine kwint wurdt nammentlik troch it minsklik ear mar amper as 'falsk' heard. Op syn heechst is yn in langduorjend 'steand' akkoart it ferskil waar te nimmen: in rein akkoard is helderder. In goed koar sjocht dêrom ôf fan pianobegelieding by stúdzje en útfiering, it hat dan mear oanstriid reine akkoarden te sjongen. Sa ûntstiet de typyske heldere koarklank ffan de bettere a capella selskippen.
- sext In sext kin, krekt as har omkearing, de terts, lyts wêze, of grut, of fermindere of oermjittich (mar nea rein).
- septym Krekt as har omkearing, lyts, grut, fermindere of oermjittich (nea rein)
- oktaaf De frekwinsjeferhâlding tusken twa toanen dy't in rein oktaaf ferskille is 2:1. It docht bliken dat as minsken toanen hearre dy't ien of mear oktaven yn toanhichte ferskille, hja dy as 'itselde' ûnderfine. Noatenammen wurde dêrom yn it oktaaf werhelle.
- none De none kin sjoen wurde as in oktaaf plus in sekunde. Yn mingklank is in none lykwols gâns minder dissonant as in sekunde, foaral as de kwint ek oan de mingklank tafoege wurdt. De none kin dan ek sjoen wurde as in steapeling fan twa kwinten. Yn sjongstikken wurdt dit en elk grutter ynterfal meast mijd om't er melodysk min te reitsjen is.
- decime oktaaf plus terts
- undecime oktaaf plus kwart
- duodecime oktaaf plus kwint
- terdecime oktaaf plus sext
- kwartdecime oktaaf plus septym
- kwintdecime 2 octaven
Ynterfallen kinne ek omkeard wurde. Dat bart altyd yn it oktaaf: it omkearde fan in terts is in sext: it omkearde fan in prime is in oktaaf ensf. As in reine ynterval omkeard wurdt, bliuwt it rein, grut wurdt lyts en lyts wurdt grut. De omkearing fan bygelyks in lytse terts is in grutte sext. Twa yntervallen dy't elkoars omkearing binne en sadwaande tegearre in oktaaf foarmje wurde 'komplemintêre yntervallen neamd.
Der binne saneamde dissonante yntervallen, en konsonante yntervallen.
- Folslein konsonant binne: alle reine yntervallen;
- Unfolslein konsonant binne: alle grutte en lytse tertsen en sexten;
- Dissonant binne: alle oare yntervallen.
[bewurkje seksje] Foarbyld
in oermjittige sekunde (klinkt as lytse terts)
Toanhichte is yn ojektive sin de frekwinsje fan in muzyknoat. Bygelyks de A hat in frekwinsje fan 440 Hz - tsjintwurdich. Tjinstwurdich (2007) want eartiids wie de toanhichte fan de A oars, bygelyks by in âlde piano kin de A in frekwinsje fan 435 Hz ha.
Troch dizze standert toanhichte fan de A wurdt ek de toanhichte fan alle oare muzyknoaten útmakke. Bygelyks, op in piano ferskild elke heale noat mei in faktor tolfdemachtswoartel út 2 of 21/12. In oktaaf is 12 heale noaten en komt oerien mei in frekwinsjeferhâlding fan 2:1. As bygelyks de A-snaar fan in fioele 440 Hz is, dan is de A in oktaaf heger: 880 Hz.
