فارسان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فارسان یکی از شهرهای استان چهارمحال و بختیاری است. شهر فارسان با ۲۵،۴۹۰ نفر جمعیت (برآورد ۱۳۸۳خ) مرکز شهرستان فارسان است ([1]).

این شهرستان با ۸۲.۳۰۳ نفر جمعیت (آمار ۱۳۸۳خ) دراستان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته است. آمار جمعیت شهر فارسان: 1364 تعداد 14938 نفر. 1369 تعداد 18428 نفر. 1374 تعداد 20097 نفر. 1384 تعداد 25863 نفر بوده است.

جاهای دیدنی شهرستان فارسان: سنگ نوشته تاریخی مشروطه در کنار غاری به نام " پیرغار" در روستای سرسبز و جنگلی دِه چشمه، غار سراب در روستای دهنو.

فارسان نقطه تقاطع و بهترین مرکز دادوستد برای طوایف مختلف بختیاری است. در شهر فارسان مسجد جامع فارسان از بناهای تاریخی و کهن این شهر است. حمام خزانه‌ای این شهر که قدمتی حدود 200 ساله داشت با بی توجهی مسئولین شهر و میراث فرهنگی استان خراب و اسفالتِ خیابان به روی آن کشیده شد.

فارسان زادگاه بزرگانی چون علیمردان خان و علی‌داد خان است.

کتیبه تاریخ مشروطه واقع در روستای ده چشمه به دستور سردار اسعد بختیاری حک گردید که با وجود تخریب بخشی از بدنه این سنگنوشته، اولین بار توسط محسن فارسانی شاعر، نویسنده و محقق ایرانی کاملاً خوانده شد. در این کتیبه نوشته شده است :

شنـیـدم که جـمشید فرخ سرشت		بر چـشـمه بر سنگـی نوشت
بر این چـشـمه چـون ما بسی دم زدند		برفـتـند تا چـشم بر هـم زدند

چـنین گوید حاج علیقلی خان سردار اسعد پسر حسینقلی خان ایلخانی پسر جـعفر قلی خان پسر حـبـیب الله خان پسر عـبدال خان پسر علی صالح خان پسر عبدالخلیل آقا پسر خسروآقا پسر غالب آقا پسر حیدر که اجداد من هـمه وقت به ریاست طائـفهً هـفت لنگ بخـتیاری برقرار بودند تا زمان پـدرم حسینقـلی خان ایلخانی، طوائف چـهارلنگ و جوانکی گـرمسیر و سردسیر و فلارد، ضمیمهً حکومت او شدند. در سنه 1299 هـجری قـمری مرحوم برادر ارشدم، اسفندیارخان سردار اسعـد، در اصفهان شش سال محـبوس ماند؛ حکومت بختیاری و مضافات با اعـمام کرامم بود. بعـد از شش سال برادرم مرخص و به منصب سردار اسعـد منصوب شد. چـند سال با اعمام و بنی اعـمام دشمن و جـنگهـای خونریز کردیم. عاقـبت صلح کرده متحـد شدیم تاکنون که سنه 1323 هـجری قـمری و سال دهـم جلوس اعـلیحضرت مظفرالدین شاه قاجار خلدالله ملکه می‌‌باشد؛ با وجود وفات چـهار نفر از بزرگان با کمال اتحاد مشغـول ریاست هـستـیم از ثـمرهً اتحاد براملاک موروثی افزودیم. الآن که ربع چـهارمحال و تمامرامهـرمز، فریدَن، و حومهً بهـبهان املاک زیادی از عـربستان چـندین قریه از بربرود، چـندین قریه از لنجان و سمیرم ملک زر خرید این خانواده است. از چهارمحال ناحیهً میزدج و چـند قریهً دیگر ملکی من و گرامی برادرم حاج خسروخان سالار ارفع است. امید که اولاد و احفاد ما اتحاد را از دست ندهـند".

در قمست زیر این کـتیـبه تاریخ فوت سردار اسعد ذکر شده است: " در تاریخ هـفـتم محـرم 1336 هـجری قـمری مطابق اول میزان مرحوم سردار اسعـد در طهـران به رحـمت ایزدی پـیوست ".

هـمچـنین این جمله نیز: " لغو شد القاب در سال اول هـزار و سیصد و چهار شمسی بامر مجلس شورای ملی".

علامه علی اکبر دهخدا نوشتن لغت نامه خود را از قلعه سردار اسعد واقع در روستاى چليچه و جونقان همچنین قلعهْ دزک آغاز کرد. در قلعهْ دزک کتابخانه سردار مفخم قرار داشت و دهخدا چون در فاصله جنگ جهانی به چهارمحال و بختیاری گریخته بود، فرصت را غنیمت شمرد و جمع آوری لغات و اصطلاحات فارسی را از آنجا آغاز کرد.

مردم این شهر به زبانی آمیخته به بختیاری و فارسی سخن می‌‌گویند که در آن واژهای پهلوی و باستانی فراوانی وجود دارد. محسن فارسانی در این باره می‌‌نویسد: "یکی از امتیازات زبان مردم این شهر ایجاز آن است که ما در تمامی گویش‌های جنوب غربی ایران شاهد آن هستیم، مثلاً بختیاریها وقتی می‌‌خواهند بگویند -کجا می‌‌خواهی بروی؟(8 سیلاب)، می‌‌گویند -کیه اری؟(4 سیلاب) و ...".

چند ضرب المثل فارسانی: (این مثلها در مجله فرهنگ مردم و به کوشش محسن فارسانی به جاپ رسیده اند.)

1- ایرم هونه هالوم سی دل دالوم. ir-om hune hâlum si del-e dâlum یعنی: می‌‌روم خانهْ دایی به خاطر(دیدن) مادر بزرگ. معادل شعر "خیالی بخارایی": "...مقصود تویی کعبه و بتخانه بهانه است".

2- ای نخوردیمه نون گندم دیدیمه دس مردم. ay naxordime nune gandom didime das mardom یعنی: اگر نان گندم نخورده ایم اما دست مردم دیده ایم. معادل اصطلاح عامیانهْ معروف که می‌‌گوید: "چندان ندید بدید هم نیستم".

3- عاریسمون ا بس خوو بی اوله پیکه هم درورد. ârisemun a bas xu bi eule pike ham dervord یعنی: عروسمان از بس که زیبا بود صورتش جوش هم درآورد.

4- خرم ایدم خر به خری، خم ایگردم در به دری. xarom-e idom xar be xeri xom igardom der be deri یعنی: خرم را به امانت به دست دیگری می‌‌سپارم در حالی که خودم در به در به دنبال خر می‌‌گردم.

5- تف ایبی بالا ایفته می ری خت. tof ibi bâlâ iyofte min ri xot یعنی: آب دهان بالا بیندازی توی صورت خودت می‌‌افتد.

6- خر منده بندیر ششه. xare mande bandir shashe یعنی: خر خسته منتظر گفتن "هش" است. (هش: صوتی است که برای ایستادن خر می‌‌گویند).

7- بتی هفت تا تنبون داره، منتس به کون گندس. boti haft tonbun dâre, menates be kune gondas یعنی: فلان زن هفت دست دامن دارد، منت اش به کون بزرگ خودش. تقریباً معادل این شعر معروف نظامی است: "گیرم پدر تو بود فاضل از فضل پدر تو را چه حاصل".

8- کور چسه به شو نشینی؟ ?kur chese be shaw neshini یعنی: کور را با شب نشینی چکار است؟

9- یکینه به ده ره نیداهدن سراغ هونه کخدانه ایگرهد. yekine be deh rah nidâden, sorâqe hune kakhodâne igerehd یعنی: یک نفر را به ده[هم] راه نمی‌دادند سراغ خانه کدخدا را می‌‌گرفت.

10- هر کی نون خسه بخوره. har ki noone xose boxore

یعنی: هر کس نان خودش را بخورد. معادل این ضرب المثل است که می‌‌گوید: «موسی به دین خس، عیسی هم به دین خس. musâ be din-e xos isâ ham be dine xos یعنی موسی به دین خودش، عیسی هم به دین خودش. حافظ بیتی دارد که به همین مضمون: «عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت که گناه دگری بر تو نخواهند نوشت».

صنایع دستی: از مهم‌ترین و با ارزشمندترین صنایع دستی که قدمتی دیرینه دارد بافتن فرش دستباف است که در روستاهای مختلف با طرحها و نقشهای متفاوتی بافته می‌‌شود. سایر دستبافته‌ها که هنوز در این شهر رایج است عبارت‌اند از: کلاه مالی، نمد مالی، چوغا بافی، سیاه چادر دوزی، خرسک بافی -نوعی قالی-، گیوه دوزی و جل دوزی (که از رونق افتاده)،...است.

صادرات: 1- انواع فرش دستباف. 2- انگور و کشمش، زرد آلو، آلو زرد، آلو چه و... 3- قیسی. 4- نمد و کلاه. 5- آب معدنی (از چشمه دیمه). 6- انواع گچ و سنگ. 7- بادام.

---

مکتب خانه های قدیم فارسان : حدود 70 سال پیش در فارسان چند ملا بود که به مردم خواندن و نوشتن می آموختند. و در قبال تدریس هر کس مجبور بود برای ملا پول یا هدایایی از قبیل مواد خوراکی و غیره ببرد. منظور از ملا آدم با سواد بود. مشهورترین ملاها عبارت بودند ملا آخوند اسعد اسدی، ملا علی مراد و ملا مهدی دهقان. این سه نفر با سواد بودند و به مردم خواندن و نوشتن می آموختند. بر عربی مسلط بودند و با قران آشنایی خوبی داشتند. آنان اهل مشاعره بودند و گاه حافظ و فردوسی را به زیبایی از بر می خواندند. این مطالب را بزرگان شهر به خوبی به یاد دارند...

این شهر دارای چندین دانشگاه است از جمله:دانشگاه پیام نور.دانشگاه ازاد.دانشگاه تربیت معلم. دانشگاه هنر.دانشگاه جامع علمی کاربردی.

[ویرایش] منبع

1. سرزمین شیرهای سنگی، محسن فارسانی، ص 38.

	استان چهارمحال و بختیاری
مرکز	شهرکرد
شهرستان‌ها	اردل | بروجن | شهرکرد | فارسان | کوهرنگ | لردگان
شهرها	اردل | آلونی | باباحیدر | بروجن | بلداجی | بن | جونقان | چلگرد | سامان | سفیددشت | سودجان | سورشجان | شلمزار | شهرکرد | طاقانک | فارسان | فرادنبه | فرخ‌شهر | کیان | گندمان | گهرو | لردگان | مال خلیفه | ناغان | نافچ | هفشجان
نقاط دیدنی	آبشار آتشگاه | آبشار کوهرنگ | اتاق آینه شهرکرد | امامزاده شهسوار | پل زمان‌خان | پیست اسکی باباحیدر | پیست اسکی چلگرد | پیست اسکی گرده خلک | تالاب گندمان | چشمه سردآب | سد زاینده‌رود | عمارت سئوده | قلعه صمصام‌السلطنه | مسجد خان (شهرکرد) | موزه قلعه چالشتر