سقز
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] پیشینه تاریخی
سقز یكی از شهرهای استان كردستان است كه در شمال غربی سنندج و در فاصله 198 كیلومتری آن واقع است و از شمال به بوكان و از غرب به بانه و از جنوب به منطقه تیلكو و از شرق به منطقه افشار منتهی میشود .
شهرستان سقز بر روی دو تپه طویل كه رودخانه سرپوشیده ولی خان از وسط آن می گذرد ، بنا شده است پستی و بلندیهای داخل شهر و مناظر و چشم انداز زیبای رودخانه سیمینه رود كه از كنار این شهر می گذرد جلوه بدیعی را به نمایش گذاشته است .
هر چند كاوشهای علمی باستانشناسی در این شهر انجام نگرفته است . اما در مورد تاریخ آن روایتهای گوناگونی وجود دارد و نظریات مختلف ابراز شده است تا جائیكه تاریخ ساخت آنرا به هزاره هفتم قبل از میلاد نسبت میدهند . عده ای از مورخین باستناد به آثار باستانی زیویه معتقدند كه این شهر در نخستین اتحاد ماد با نام ایزیرتا نامیده شده و پایتخت مادها بوده است و توسط مادها استحكاماتی در آن ساخته شده است كه زیویه و آرمائیت "قپلانتو" از آن جمله هستند . دسته ای دیگر از مورخین معتقدند كه بعد از هجوم 'ساركن دوم' پادشاه آشور به سرزمین ماد كه منجر به گریز مادها به سوی همدان شده سكاها به سقز آمدند و آنرا به عنوان پایتخت خود برگزیدند. در زمانی كه حكومتهای محلی در مناطق مختلف ایران حاكمیت میكردند در شهرستان سقز نیز حكومت اردلانها برای مدتی مدید ادامه داشت .
[ویرایش] نام
نام امروز سقز از نام قوم سکه یا سکا سکاها یا سکز به یادگار مانده‌است و سکز همان ساکز است. در روزگار مادها سکاها فراوان به مرزهای ایران می‌تاختند.اینان گاه با آشور همپیمان می‌شدند و زمانی زیر فرمان خود مادها با آشوریان می‌جنگیدند. به دنبال حمله مجدد آشور به مادها خشتریته برای پایان دادن به حملات اشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملا با اشور وارد جنگ شد. در حدود سال ۶۵۰ پ. م. پادشاهی ماد دولت بزرگی در ردیف ماننا و اورارتو و عیلام بود. بعد از سکاها کیمری‌ها (یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقه شمال غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در غرب دریاچه اورمیه و شرق آناتولی را نابود کردند. هووخشتره، بزرگ‌ترین پادشاه ماد در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطه اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند. هووخشتره ارتشش را به دو قسمت پیاده نظام مجهز به نیزه و سوارنظام تیر انداز (شکلی که از سکاها آموخته بود) تقسیم کرد و دولت نیرومندی در ماد تشکیل داد. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب ماد کوچاندند و این سرزمین را به نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است. گفته میشود که این شهر با نام ایزیرتا در نخستین اتحاد ماد، پایتخت مادها بود. سرکردگان ماد در اطراف شهر استحکاماتی برای خود ساختند که از آن جمله زیویه(ایزبیا)(ایزیبیا) و قپلانتوی کنونی (آدامائیت) را می‌توان نام برد. در این زمان سارگن دوم پادشاه آشور به سرزمین ماد تاخت، مادها شکست خوردند و ایزیرتا، زیویه و آدامائیت را ویران کرد. شهر ایزیرتا که سقز کنونی باشد در قبل از اولین اتحاد ماد نیز به عنوان پایتخت ماننا شنا خته میشده‌است.
[ویرایش] محلات سقز
شهر سقز ، سابقا در دشتی در جنوب غربی شهر فعلی قرار داشت که اکنون به کهنه سقز یا سقز کهنه معروف است . شهر فعلی ابتدا در اطراف بازار به وجود آمد وقدیمی ترین محله ، همان محله بازار شهراست که بعدا دراثر ارتباط تبریز ،سنندج و بانه طرفین جاده های آن آباد شد . در حال حاظر موقعیت طبیعی ونحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات ورود خانه ای که از کنار آن جاری است، سقز را از شهرهای دیگر استان متمایز کرده است. شهر سقز دارای محلاتی است که اسامی خود را به صورت سنتی وبرگرفته از زندگی روز مره گرفته اند . معروف ترین این محلات که درحال حاظر رایج هستند عبارتند از :
| محله‌های و معابر اصلی شهر سقز |
|---|
| بَردبُران (سنگ‌بران) | بلوار | بهارستان (حمال‌آباد) | تپه مالان (تپه خانه‌ها) | جوتیاران (محله برزگران) | چمی ولی‌خان (رودخانه ولی خان) | زورآباد | سرپَچَه | سیلو و سی و دو متری | شهرک دانشگاه | شهناز | صالح‌آباد | قرچی‌آباد (شریف آباد) | قوَخ | کریم‌آباد | مجبورآباد | موسایی‌ها | ناو قلا (محله قلعه) | نشمیلان | بلوار تربیت | بلوار وحدت | گلستان | بلوار دانشجو | خیابان محمدقاضی | سه‌راه مدرسه | میدان چایی فروشان | پارک لاله | میدان تره‌بار | خیابان حافظ | شهناز | خیابان سعدی | سالن ۲۲ بهمن | خیابان دارالصفا | خیابان معلم | پارک کوثر |
[ویرایش] دیدنی‌ها
پارك مولوی كرد - ساحل رودخانه - بازار سقز - طبیعت بكر و زیبای منطقه سرشیو - كوههای چهل چشمه - نه كه روز و سد لگزی از جاهای دیدنی شهرستان سقز هستند . در این شهرستان بیش از یكصد و پنجاه اثر تاریخی و باستانی وجود دارد كه فقط دو اثر آن یعنی قلعه باستانی زیویه و غار كرفتو مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
- غار كرفتو
-
-
- در 74 كیلومتری شرق شهرستان سقز و در منطقه اوباتو"هه وه تو" صخره ای از سنگهای آهكی بر فراز تپه ای پدید آمده است كه قلعه و غار كرفتو نامیده میشود . براساس مطالعات زمین شناسی صخره قلعه و غار كرفتو در دوران سوم زمین شناسی شكل گرفته است .
-
- مسجد دومناره
-
-
- بانی آن به راویتی کاک سور وزمله از سادات منظقه و به روایتی دیگر شیح حسن موالاناوا و قدمت آن به دوره افشاریه برمی‌گردد.
-
آجرکاری های نمای بیرونی مسجد و مناره ها و حوضخانه مسجد از زیبایی ها این بنای تاریخی اند.
- بازار قدیمی سقز
- دژ باستانی زیویه
-
-
- این قلعه بر روی تپه ای به ارتفاع 140 متر در فاصله 42 كیلومتری شهر سقز و در حاشیه روستایی به نام زیویه قرار دارد كه در سال 1947 میلادی به طور اتفاقی كشف گردید.این بنا به محیط اطراف اشراف کامل دارد و با توجه به بقایای ستونهایی در قسمتی ایوان مانند به نظر می رسد مرکز حکومت و امنگاه منطقه برای حاکم وقت بوده است. از حفاریهای این تپه که اکثرأ در گذشته و به صورت غیر مجاز بوده اشیای زیادی به دست امده که بعضی از آنها در موزه‌های داخلی و بسیاری هم در موزه‌های خارج هستند از جمله اشیای بدست آمده قطعات عاج منقوش بوده که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آنها حک شده و از ارزش ویژه‌ای برخوردار است.از روی دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبیدرسنندج طراحی، بزرگ نمایی و ساخته شده‌است گردنبند طلا و سر عقاب طلائی از دیگر نمونه‌های اشیای کشف شده تپه زیویه هستند که از ارزش زیادی برخوردارند می‌باشند.
-
- دریاچه سد بوکان
-
-
- در ۳۴ کیلومتری شمال شرقی شهرستان سقز قرار گرفته‌است اهمیت این دریاچه از لحاظ کشاورزی، ورزشهای آبی و صید ماهی می‌باشد.
-
[ویرایش] اماکن عمومی
- مسجد
که یکی از رایج ترین اماکن عمومی در درجه نخست است .در مقایسه با دیگر شهر های استان کردستان مساجد سقز زیاد اند . معروف ترین مساجد سقز عبارتند از :
- مسجد ملا ابراهیم واقع در سرپچه ونزدیک به بازار ومیدانی به همین نام
- مسجد وخانقاه حاج شیخ مصطفی ( رحمة الله ) واقع در سر پچه،بازار شیخ
- مسجد شیخ اسماعیل واقع در سرپچه خیابان امام خمینی ،نزدیک پل هوایی
- مسجد وتکیه ی بابا شیخ واقع در سر پچه ،محله بابا شیخ
- مسجد کوچک واقع در سر پچه نزدیک به پل هوایی خیابان 22 بهمن
- مسجد حاجی حکیم واقع در چهار راه آزادی
- مسجد شیخ ملا زاهد واقع در خیابان آزادیب روبه روی پارک کودک
- مسجد وخانقاه شیخ جلال الدین ( یا شیخ علا الدین ) واقع در بازار
- مسجد وخانقاه پیر خزایی واقع در میانقلعه کوی سر قبران ( سابق )
- مسجد شیخ مظهر واقع در میانقلعه پایین تر از مسجد جامع
- مسجد دیم کاران رو به روی در ورودی پارک مولوی (شهر) خیابان ساحلی
- مسجد دو مناره واقه در میانقلعه جنوب خرابه ها وآثار قلعه
- مسجد کانی گرمک واقع در محله کانی گرمک
- مسجد وتکیه قادری واقع در محله های تازه ساز نزدیک به محله باغ حاجی عبد الرحمن
- مسجد سنگ بران واقع در محله سنگ بران
- مسجد حضرت عمر (رض) واقع در خیابان شهدا
- مسجد شیخ هادی واقع در محله های جدید خیابان سعدی
- مسجد کریم آباد واقع در محله ی کریم آباد
- مسجد حاج ارجمند واقع در محله حمال آباد
- مسجد جامع واقع در خیابان اما خمینی سه راه 22 بهمن
- مساجد دیگر در محله های تازه ساز شهر.
- قهوه خانه
از رایج ترین اماکن عمومی که از قدیم الایام همواره اغلب مردم برای صرف چای ورفع خستگی وصحبت وگفتگو های دوستانه به آنجا می روند.
- سینما
شهر سقز تاکنون سه سینما داشته‌است. نخستین سینمای سقز «سینما تلیس» نام داشت که در پی یک آتش‌سوزی ویران شد و دیگر بازسازی نشد. سینمای دوم حافظ یا انصاری نام دارد که بعدها به آن استقلال هم گفتند. این سینما در کنار گاراژ سیف‌الله‌خان و گاراژ کیخسروی قرار داشت. که فعلا ویران شده و قرار است بعد بنای مجدد و ایجاد واحد های تجاری، سینما نیز مستقر گردد. سومین سینما آسیا (وزیری) نام دارد که پائین‌تر از مدرسه بوعلی (اندیشه کنونی ) قرار گرفته‌است. در سال‌های اخیر تنها مکان نمایش عمومی قیلم آمفی تئاتر اداره ارشاد می باشد و حال حاضر به خاطر برخی مسائل و مشکلات مدیریتی، این سینما فعالیتی ندارد. اکنون عملاً سقز شهری بدون سینما است.
- مهمان خانه ومسافر خانه
شهر سقز در موقعیت ارتباطی بسیار خوبی واقع شده ، با احداث واصلاح جاده هایی که از آنجا می گذرد مانند جاده ی تبریز- سنندج و... تردد مسافران روزافزون گشته است .
- پارک ها
ازجمله پارک های سقز ، پارک مولوی کرد ( پارک شهر ) پارک لاله ، پارک کودک ، وپارک کوثر و... می باشد . البته در سطح شهر فضاهای سبز متعددی دیده می شود که زیبایی شهر را هر چه بیشتر کرده است .
[ویرایش] گروه‌های موسیقی و رقص
یکی از ویژگیهای مهم شهرستان سقز رونق موسیقی است. به طوریکه به نسبت جمعیت و وسعت خود تعداد زیادی گروه موسیقی و رقص کردی را در خود جای داده‌است. که با توجه به اجرای برنامه‌های مختلف این شهر یکی از کانون موسیقی استان کردستان شده‌است.
[ویرایش] روستاهای سقز
| روستاهای سقز
سولاکان | ترجان | زیویه | گلتپه | ملقرنی | سنته | لگزی | صاحب | قلعه کهنه | کوچه طلا | تیز آباد | پیر یونس | آلکلو | کرفتو | کانی جژنی | کانی نیاز | موکه | سلیمان کنی | کوچک | سرا | احمد آباد | آخکند | بسطام | طاله جر |
|---|
[ویرایش] جستارهای وابسته
[ویرایش] منابع
- آرشیو سازمان میراث فرهنگی سنندج.
- آرشیو اداره میراث فرهنگی سقز.
- دوماهنامه فرهنگی – اجتماعی – خبری شورای شهر سقز – راگه ،شماره 2
- سایت مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی
- سایت فرمانداری سقز
- سایت خبری شارنیوز
- مونوگرافی سقز تالیف عبدالله کاوه چاپ 1364
- فصل نامه معماری و ساختمان شماره 9، بهار 1385
- تحقیق دانشجویی با موضوع مرمت بنای مسجد دومناره، محقق:پ. جهانگیر پور، ش. ترکیبی. دانشگاه آزاد سنندج، دانشکده معماری.
- وب‌گاه کردکلهر (برداشت آزاد با ذکر منبع)
- در مورد سینماها از: وب‌نوشت نَکَروز
- نام معابر از وب‌نوشت مرگور
