Zaraitzuera
Wikipedia(e)tik
Zaraitzuera edo "Zaraitzuko uskara" Nafarroako ipar-ekialdean dagoen ibar hartako euskalkia da.
1998tik, Koldo Zuazo hizkuntzalariaren sailkapen berriaren arabera, hala zaraitzuera nola erronkariera ekialdeko nafarrera dira. Izan ere, hainbat ezaugarri amankomunean daukate, bai eta zuberera eta Aezkoako euskararekin ere, bestalde.
[aldatu] Historia
Idatzitako testurik apenas dago XX. mendera arte. Garralda anai zaraitzuarrek "Euskal Esnalea" aldizkarian hainbat artikulu idatzi zituzten ibarreko hizkeran 1911tik 1925 arte.
Louis Lucien Bonaparte ikerlariak XIX. mendean Koldo Mitxelenak 1958tik sakon euskalkia aztertu zuten. Jose Estornes Lasak Zoilo Moso hiztunarekin egindako lana 1985ean kaleratu zuen.
Gaur egun, ia hiztunik ez da gelditzen eskualdean. Halandabe, Espartzako Antonia Gartzia, Ezkarozeko Trinidad Uhalde, Jaurrietako Marikruz Esarte eta Otsagabiko Teofilo Eseberri zaraitzueradunen testigantzak Aitor Aranak jaso zituen, 2001ean hiztegia argitaratu zuen eta hurrengo urtean gramatikako liburua, testuak itzuli bai eta bailaran ikastaroak antolatzen hasi ere. Aipatzekoa Iñaki Camino ikerlariaren lana ere bai.
[aldatu] Ezaugarriak
- Ipar Euskal Herrian bezala, niaur, guaur edo zuaur moduko izenordainak, -(e)nez atzizkia eta hainbat hitz (kausitu, lili, xin,...) erabiltzen ziren.
- Zubereraz legez, NONDIK kasuan "-rik" eta NORAn "-ala" atzizkien erabilpena, baita amankomuneko berba batzuk (anitx, kotta (gona), obro (haboro),...).
- Nafarroako beste lekuetan gisa berean, laburdura hauek ohikoak dira: Burña (burdina), ebli (ibili), erden (eriden), denbra (denbora). Halaber, yika erabiltzea (yitzan(hintzen), yuen (huen), yut (haut)...) edo hiztegian limona, xabona, paratu, goatze, ugalde edo xardoki moduko berbak.
- Erronkarierarekin konpartitutako ezaugarriak: Kau, kori, kura erakusleak; ItzuliREN (itzuliko) atzizkiaren erabilera; lexo (leiho), anaxe (anaia), oxal (oihal), lehen abendu (azaroa), autx (frantsesa), eragu (ekarri) moduko berbak.
- Xuka: Hika (duk/dun) edo zuka (duzu) beharrean, xuka (duxu) du berezko ezaugarria.
- Berezko hiztegia: aitaborze (aitona), bellitu (iratzarri), kalles (erronkariarra).
[aldatu] Bibliografia
- "Zaraitzuko Hiztegia" Aitor Arana (Nafarroako Gobernua, 2001).
- "Zaraitzuko uskara" Aitor Arana (Nafarroako Gobernua, 2002).
- "Euskalkiak. Herriaren lekukoak" Koldo Zuazo (Elkar, 2003).
