Pierre Topet
Wikipedia(e)tik
Pierre Topet, ezagunagoa Etxahun ezizenez, (Barkoxe, Zuberoa, 1786ko uztailaren 26a - Barkoxe, 1862ko urtarrilaren 17a) euskal koblakaria izan zen.
Eduki-taula |
[aldatu] Bizitza
Etxahunen bizitziaren khantoria bertso sortan esaten duenaren arabera, ez zuen bizitza erraza izan. Txikitatik ez omen zuten asko maite izan, bere hitzez, "edertarzünez praube ninzalakoz sorthü". Familiako giro txarrak gizon zail eta bortitz bihurtu zuen. Gaztetan etxeko neskame bat haurdun utzi zuelarik, gurasoek etxe oneko neska batekin ezkonarazi zuten. Emaztearekin beste sei seme-alaba izan zituen, baina ezkontza hark ez zuen ezer onik ekarri: Emazteak beste gizonekin engainatzen zuen eta egun batean, Etxahunek lagun bat tiroz hil omen zuen, emaztearen amorante batekin nahastuta. Heriotz haren atzean, dena den, etxe batzuen gaineko jabego auziak ere ez ote ziren izan susmatzen da. Espetxean urte batzuk igaro eta gero, erromes joan zen Erromara eta Santiago de Compostelara. Erromesaldi hartan ere kartzelatik igaro behar izan zuen.
Bere bizimodu tragikoak Europako erromantikoak erakarri zituen. Emazteak dibortzioa lortu zuen eta hura zendu zenean, berriz etxean onartu zuten. Ordurako, bere izena Ipar Euskal Herri osoan egin zen ezagun eta mota guztietako jaietan kantatzeko deitzen zuten.
Eskale gisa eman zituen bere azken urteak, noizbehinka seme-alaben etxean biziz. Denborapasan, herriko haurrei idazten eta irakurtzen irakasten zien.
[aldatu] Beste idazleengan eragina
Etxahunen eleberri moduzko bizitza tragikoak benetako literatura-lanak inspiratu zituen. Yon Etxaidek Joanak-joan (1955) koblakariaren bizitzan oinarrituriko eleberria idatzi zuen eta Piarres Larzabalek pastorala idatzi eta taularatu zuen: Etchahun (1962). Europako giro erromantikoetan Etxahunen izena ospetsu bilakatu zen bere bizitza tragikoagatik, eta Adelbert von Chamisso poeta alemaniarrak poema bat eskaini zion: Des Basken Etchehon's Klage (Etxahun euskaldunaren arrangura).
[aldatu] Lanak
Dakigunagatik, Etxahunek berak eskuz idatzitako bertso-paper gehienak bere familiak erre zituen, eta Jean Haritxelhar eta beste hainbat bertso-biltzaile eta ikerlariri zor diegu herriaren ahotik bertso haiek jaso izana. Haritxelharrek bere doktore-tesia Etxahunen obraz egin zuen, orain arteko lanik sakonena. Tesia bi liburutan eman zen argitara: Le poète souletin Pierre Topet-Etchahun (1969) eta L'oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchaun. Haritxelharrek Etxahunen bertsoak hiru multzotan bereizten ditu:
- Autobiografikoak: Urxapal bat, Mundian malerüsik, Bi bertset dolorüsik, Etxahunen bizitziaren khantoria eta Ahaide delezius huntan. Bertso horietan Etxahunen izaera erromantikoa nabarmentzen da. Haritxelharren hitzetan, "eromantikoa zen, hala zenik jakin gabe".
- Satirikoak edo ziri-bertsoak: Aurrekoak bezain onak edo hobeak. Ofizialarenak, Gaztalondo handian, Bi ahizpak, Maria Solt eta Kastero, Barkoxeko eliza eta Musde Tiraz dira ezagunenak. 1853an, Anton Abbadiak antolaturiko lehen lore jokoetara Montebideorat joailiak bertso sorta aurkeztu zuen, baina ez zioten saririk eman. Hala, epaimahaiko apaizen aurka ziri-bertsoak jarri zituen Etxahunek, Bi berset horiez izenekoak.
- Bat-batekoak eta bestelakoak: Norbaiten omenez jarriak, ezteietan kantatuak, eta abar.
[aldatu] Bilduma
[aldatu] Biografia - poesia
- Le poète Pierre Topet dit Echahun et ses oeuvres (1946, Eskualtzaleen Biltzarra)
