Lurraren atmosfera
Wikipedia(e)tik
Lurraren atmosfera edo Eguratsa Lurra inguratzen duen gas geruza da. Osagai nagusiak hauek dira: nitrogenoa da (%78), oxigenoa (%21,12), argona (%0,93), karbono dioxidoa /%0,04), ur lurruna (%2 inguru) eta gainerakoa beste gas batzuen aztarnak.
Atmosferak lur kanpoko erradiazioetatik babesten du, izpi ultramoreak xurgatuz. Ez du muga zehatzik, gainazaletik aldendu ahala bere dentsitatea jarraian jaisten baita. Askotan, atmosfera eta espazioaren arteko muga bezala Karman muga aipatzen da, 100 km-ko garaieran.
Eduki-taula |
[aldatu] Geruzak
Eguratsa hainbat geruzatan zatitzen da:
- Troposfera: Atmosferako geruza baxuena, lurrazalean hasten da eta 7 km-ko altuerara heltzen da poloetan eta 17 km-ra ekuatorean. Geruza guztietatik lodiena, atmosfera osoko masaren %75a dauka eta ia ur lurrun guztia. Orokorrean, tenperatura jaitsi egiten da altuera igo ahala, bataz beste 14 ºC-tik -50 ºC-ra. Eremu oso zurrunbilotsua, bertan gertatzen dira fenomeno meteorologiko gehienak.
- Estratosfera: Troposferaren gainetik 50 bat km-ko altueraraino hedatzen da. Bertan dago ozono-geruza, ozono kontzentrazio handi samarreko eremua, izpi-ultramore gehienak xurgatzen dituena. Behe-aldean tenperatura ia konstantea da, eta gorago handitu egiten da altuerarekin. Aurrekoa baino askoz egonkorragoa da.
- Mesosfera: 50 eta 80-85 km artean, tenperatura jaitsi egiten da igo ahala.
- Termosfera: 80-85 km-tik 640 km-raino hedatzen da, tenperatura igoz altuerarekin, energia altuko erradiazioaren xurgaketagatik oxigeno atomoen aldetik.
- Ionosfera: Termosferaren barruan kokatua, erradiazioarengatik (batez ere eguzkitikakoa) ionizatzen den atmosferaren zatia da. Magnetosferaren barruko muga da.
- Exosfera: Kanpoen dagoen geruza, 10.000 km-raino heda daiteke. Atmosferako atomo eta molekulak espaziora alde egin dezakete. Gas arinenek, hidrogeno eta helioa gehien bat, eratzen dute geruza hau.
[aldatu] Konposizio kimikoa
| Egurats lehorraren konposizioa | |
| Gasa | Bolumena (ppmv: milioikoa bolumenean) |
|---|---|
| Nitrogenoa (N2) | 780 840 ppmv (% 78,084) |
| Oxigenoa (O2) | 209 460 ppmv (% 20,946) |
| Argona (Ar) | 9 340 ppmv (% 0,9340) |
| Karbono dioxidoa (CO2) | 382 ppmv (% 0,0382) |
| Neona (Ne) | 18,18 ppmv |
| Helioa (He) | 5,24 ppmv |
| Metanoa (CH4) | 1,745 ppmv |
| Kriptona (Kr) | 1,14 ppmv |
| Hidrogenoa (H2) | 0,55 ppmv |
| Egurats lehorrari gehitzekoa: | |
| Ur lurruna (H2O) | %1 - %4 (oso aldakorra) |
[aldatu] Eguratsaren osagai urriak
| Gasa | Bolumena |
|---|---|
| Nitrogeno monoxidoa | 0,5 ppmv |
| Xenona | 0,09 ppmv |
| Ozonoa | 0,0-0,07 ppmv |
| Nitrogeno dioxidoa | 0,02 ppmv |
| Iodoa | 0,01 ppmv |
| Karbono monoxidoa | aztarnak |
| Amoniakoa | aztarnak |
[aldatu] Bilakaera
Eguratsa ez da egoera berean izan beti, Lurraren eboluzioarekin bat aldatuz joan da urteetan zehar. Honako garaitan bana daiteke:
[aldatu] Sorrera
- Jatorrizko nebulosaren gas geruzen galera (H eta He).
- Lurraren masaren handitzea: Grabitatea.
- Lurraren hoztea.
- Lurrazalaren gasgabetzea.
- Gas geruzen eratzea: hasierako eguratsa. Egurats honek oraingo sumendien gas isurien konposizioen antzekoa zen, gehien bat N2, CO2, HCl eta SO2.
- Kanpotik etorritako gas batzuk eta H2O (Kometak).
[aldatu] Garai prebiotikoa
Bizitza agertu baino lehenago, eguratsak zenbait aldaketa izan zuen:
- Ur lurraren kondentsazioa: ozeanoen eraketa eta gasen urtzea bertan (CO2, HCl eta SO2).
- Eguratseko gas nagusia: Nitrogenoa (N2).
- Ez zegoen oxigenorik (O2).
[aldatu] Garai mikrobiologikoa
Lehen bakterio anaerobikoak (H eta H2S darabiltena) eta fotosintetikoak agertu ziren:
- O2 ekoizpena hasi zen ozeanoan.
- Ekoitzitako oxigenoak ozeanoko gaiak oxidatu zituen. Horren erakusgai dira burdinazko eraketak bandatan:
Fe+3 + O2 → Fe2O3 - Gaiak oxidatu ondoren, eguratsean isuri zen O2 ekoizpena hasi zen.
- Isuritako O2 lurrazaleko gaiak oxidatu zituen. Horren erakusgai dira geruza gorriak.
[aldatu] Garai biologikoa
Garai honetan agertu ziren organismo eukariotoak, fotosintesi eraginkorragoa zutena:
- Eguratseko O2 handitzea gaurko maila arte (21%).
- Ozono geruza eratu zen (erradiazio ultramorearen aurkako babesa), uretatik kanpoko lurren kolonizazioa ahalbidetu zuena.
[aldatu] Ikus, gainera
| Eguratsa | ||
|---|---|---|
|
Troposfera • Estratosfera • Mesosfera • Termosfera • Exosfera |
||
