Jan Chryzostom Pasek
El Vikipedio
Jan Chryzostom Pasek de blazono Doliwa (naskiĝis la 1636 jaro en Węgrzynowice ĉ. Rawa Mazowiecka, mortis la 1-an de aŭgusto 1701 jaro en Niedzieliska) estis pola verkisto, taglibristo.
[redakti] Vivo
Pasek naskiĝis en Mazovio kie li edukiĝis en jezuita kolegio kaj poste li fariĝis soldato. Li batalis inter aliuj sub gvido de hetmano Stefan Czarniecki. Tiel li dek jaroj batalis en la orienta Pollando (hodiaŭa Ukraino) kaj eĉ en Danio. Junaĝe li batalis en la milito kun Svisio sub la venkanta Czarniecki, poste li ankaŭ batalis ekzemple kun Hungaroj kaj Tataroj. Dum sia juneco li estis skandalisto procesanta multe en tribunaloj. Dum la rokoŝ (ribelo) de Jerzy Sebastian Lubomirski li estis fidela al la reĝo. De 1667 jaro li komencis vivi trankvile en sia nobeldomo en Smogorzów. Propable ĝuste tiam li komencis skribi. Parton de sia vivo Pasek travivis ĉirkaŭ Kielce en la vilaĝo Olszówka Stara. Lia partino estis entombigita en Stopnica kaj propable en tiea kolostro troviĝas la korpo de Jan Chryzostom Pasek.
[redakti] Memoraĵoj
Pasek skribis la jarlibrojn, kie al ĉiu jaro li notis siajn memorojn. La memorlibrojn ampleksas jarojn de 1656 ĝis 1695 tamen povas esti, ke li verkis ilin nur en la fino de sia vivo. Tiuj memoraĵoj estis perditaj kaj nur en 1836 oni ĝin malkovris kaj presis.
La memorlibroj de Pasek estas unu el plej gravaj dokumentoj kaj literaturaj verkoj priskribantaj polajn Sarmatojn kaj Respublikon de Ambaŭ Nacioj. Malkovro de tiuj tekstoj estis la granda sensacio por Poloj sub la okupacio de Rusio, Aŭstrio kaj Prusio. Oni eĉ dubis pri originaleco de ili sed la finfinaj esploroj konfirmis ĝin. La aŭtoro, kiu ja estis la atestanto de sia epoko, priskribis la Pollandon de la reĝado de Johano Kazimiro Vasa, Michał Korybut Wiśniowiecki kaj Johano la 3-a Sobieski. En memorlibroj aperiĝis la bildo de la malnova pola kulturo- Sarmacio. La aŭtoro prezentas sian altan edukigon- la lingvo estas tute korekta, alta en stilo malnova pola lingvo kun makaronismoj, do la frazoj de latina aŭ aliuj lingvoj. La teksto ampleksas tre diversajn formojn kiel kantojn, humoraĵojn, rakontojn, paroladojn, leterojn kaj aliujn. Pasek kreis la bildon de Polo-Sarmato bone edukigita kaj heroe batalanta pro bono de la patrujo. Li priskribis la tre altan polan kulturon de bataloj kaj la simpla vivo. Tiuj fascinoj de la sarmata idealo fariĝis tuj la "Sarmata epopeo" precipe en 19-a jarcento. Finfine la taglibrojn de Pasek oni povas dividi al la periodo de soldata servado al Rzeczpospolita (1655-1666) kaj la vivo en nobela mastrumado (1667-1688. La skribaĵojn de Pasek estis tiel gravaj, ke ĝi fariĝis la grava fonto de la pola kulturo por Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz aŭ Henryk Rzewuski. La eĥoj de la sarmata lingvo kaj stilo de rakondado troviĝas eĉ en poeziaĵoj de Jerzy Harasymowicz. Nur Witold Gombrowicz rompis tiun senkritikan honorigon de Taglibroj kaj en Trans-Atlantyk li kreis la parodion kontraŭ-sarmatan de ili.
