Πατρίκιος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Το παρόν άρθρο αφορά τους Πατρικίους στην αρχαία Ρώμη, για άλλες χρήσεις και πρόσωπα δείτε Πατρίκιος (αποσαφήνιση).

Στην αρχαία Ρώμη Πατρίκιοι (Patricii) καλούνταν κυρίως οι λεγόμενοι τέλειοι πολίτες, οι ευπατρίδες, δηλαδή οι ευγενείς που κατάγονταν από επιφανείς οίκους (patres) των παλαιότερων δημογερόντων της Ρώμης, σε αντιδιαστολή με τους πληβείους.

Ανδριάντας του Καίσαρα Αυγούστου με περιβολή πατρικίου

Οι Πατρίκιοι αποτελούσαν την ανώτερη ρωμαϊκή κοινωνική προνομιούχο τάξη και κατείχαν όλα τα στρατιωτικά, πολιτικά και θρησκευτικά αξιώματα της Ρωμαϊκής Πολιτείας. Αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνία κυρίως γαιοκτημόνων, που μονοπωλούσαν στην αρχή της ρωμαϊκής ιστορίας σχεδόν όλα τ΄ αξιώματα. Κατά μία ιστορική άποψη αυτοί ήταν οι αρχικοί κάτοικοι της Ρώμης που συγκρότησαν το "populus romanus" που αισθάνθηκαν την ανάγκη διαφοροποίησης με αριστοκρατική συνείδηση όταν άλλοι ελεύθεροι μεν, οι Πληβείοι (plebs), ήλθαν να εγκατασταθούν στο χώρο τους. Έτσι οι Πατρίκιοι θεωρούνταν εκ γενετής αριστοκράτες και η ιδιότητα του Πατρικίου ήταν κληρονομική στους απογόνους τους. Ακόμα και σε περίπτωση που κάποιος γόνος καταντούσε πτωχός ή χωρίς κανένα αξίωμα, παρέμενε Πατρίκιος με δικαίωμα κληροδότησης ομοίως στους απογόνους του και καμία δύναμη δε μπορούσε να τον υποβιβάσει σε πληβείο. Κάτι όμως που μπορούσε να συμβεί μόνο σε περίπτωση που κάποιος Πατρίκιος εγκατέλειπε το γένος του και παρέδιδε τα κληρονομικά επ΄ αυτού δικαιώματα, όπως στην Ιστορία έπραξαν πολλοί, προκειμένου να λάβουν μέρος στο δικαίωμα να εκλεγούν δήμαρχοι.
Αντίθετα πλούσιος πληβείος, καθώς και ξένος διακεκριμένος ήταν δυνατόν να καταστή Ρωμαίος Πατρίκιος, που όμως ειδικά γι΄ αυτές τις περιπτώσεις απαιτούνταν κάθε φορά ειδικός νόμος "Lex curiata". Φαίνεται όμως πως ο τρόπος αυτός υπήρξε σπανιώτατος, που ειδικά στους χρόνους της Δημοκρατίας τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν ελάχιστες, (όπως ο Άππιος Κλαύδιος και ο Δομίτιος ο Αηνόβαρβος).

Αυτό είναι καταφανές καθότι μετά παρέλευση μερικών εκατονταετηρίδων ο αριθμός των οικογενειών των Πατρικίων είχε ελαττωθεί. Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι οικογένειες αυτές αριθμούσαν μόλις τα 50 γένη. Περί το 367 π.Χ. έφθαναν τις 22 γένη που περλάμβαναν 81 οικογένειες και στα τέλη της Δημοκρατικής περιόδου μόλις 14 γένη με 30 οικογένειες. Όταν όμως οι Πληβείοι κατόρθωσαν να εξισωθούν με τους Πατρικίους, ειδικά στα πολιτικά δικαιώματα, δημιουργήθηκε όπως ήταν φυσικό νέα τάξη πατρικίων "nobiles", που περιελάμβανε τους πλούσιους πληβείους (νεόπλουτους) καθώς κι εκείνους που είχαν αναλάβει αξιώματα. Παρά ταύτα κάποια αξιώματα και τίτλοι όπως interrex, princeps senatus, rex sactorum, Flamines maiores ή κολλέγιο των Σαλίων, παρέμεναν αποκλειστικά προνόμια των Πατρικίων όπως και ο τίτλος patrum auctoritas που δίνόταν μόνο στους πατρικίους συγκλητικούς.

Αρχικά οι Πατρίκιοι χωρίζονταν σε φυλές ανάλογα του τόπου καταγωγής τους όπως σε Luceres, Ramnes και TiKies. Κάθε δε φυλή περιελάμβανε 10 κούριες που κάθε μία διαιρούνταν σε γένη, σε "gentes maiores" (μάλλον οι αχαιότερες) και σε "gentes minores (νεότερες). Μάλιστα στη "Δωδεκάδελτο" αναφέρεται πως μέχρι το 445 π.Χ. απαγορεύονταν στους Πατρικίους να νυμφευθούν κόρες ή γυναίκες των Πληβείων. Οι Πατρίκιοι συνέρχονταν στις "συνελεύσεις των κουρίων" (comitia curiata), διατηρούσαν δικά τους ιερά και λόγω πλούτου και προνομίων, μετά τη πώση της Βασιλείας έγιναν απόλυτοι κύριοι της ρωμαϊκής Πολιτείας, μέχρι που δημιουργήθηκαν από τους Πληβείους η νέα τάξη των nobiles.
Γενικά οι Πατρίκιοι ξεχώριζαν των Πληβείων και των άλλων κατοίκων από τα ενδύματα και κυρίως από τα ιδιαίτερα υποδήματα που φορούσαν και που κάλυπταν μέχρι και μέρος της κνήμης, μικρότερα όμως από εκείνα των γερουσιαστών και των ανωτάτων αρχόντων.

Ο Ιούλιος Καίσαρ και ο Οκταβιανός ήταν εκείνοι που θέσπισαν ειδικούς νόμους ώστε και διακεκριμένοι Πληβείοι να απολαμβάνουν αυτού του προνομίου προκειμένου να διατηρηθεί η πατροπαράδοτη αριστοκρατία. Πάντως οι εξ αίματος και οι εξ απονομής Πατρίκιοι έπαψαν να υφίστανται κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο Μέγας Κωνσταντίνος δημιούργησε τον τίτλο του Πατρικίου (patricius) που όμως δεν ήταν κληρονομικός.