Ένστικτο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Με τον όρο ένστικτο εννοείται η εγγενής τάση ή ορμή προς την κατεύθυνση συγκεκριμένων συμπεριφορών, κάτω από ορισμένες συνθήκες. Τούτη η τάση είναι ανεξάρτητη από τη διαδικασία της μάθησης και παραμένει αναλλοίωτο χαρακτηριστικό ενός βιολογικού είδους.

Βάσει του συγκεκριμένου ορισμού διαμορφώνεται η θεωρία των ενστίκτων, που τονίζει το βιολογικά καθορισμένο θεμέλιο της συμπεριφοράς ενός οργανισμού απέναντι σε συγκεκριμένα στοιχεία του περιβάλλοντός του. Η θεωρία των ενστίκτων στην ψυχανάλυση ασχολείται με την κατάργηση ή τροποποίηση ερεθισμάτων που διεγείρουν συγκεκριμένες παρορμήσεις, ενώ στην ηθολογία αναφέρεται σε άκαμπτα στερεότυπα συμπεριφορικά σχήματα και τις συνεπακόλουθες ενέργειες, χαρακτηριστικές πολλών βιολογικών ειδών.

Όσον αφορά τα ένστικτα, αρχικά επικρατούσε η άποψη της κυριαρχίας των ενστίκτων στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Πιό συγκεκριμένα, ο Άγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbes χαρακτήρισε τον άνθρωπο σαν "homini lupus", πιστεύονας δηλαδή ότι είναι άπό τη φύση του ένα σκληρό και κακό ζώο χωρίς συμπόνοια για τον συνάνθρωπό του. Αντιθέτως, ο Γάλλος φιλόσοφος Rousseau θεώρησε ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του αγνός και καλός. Η θεωρία του Δαρβίνου, με βάση την οποία εξήγαγε αργότερα ο Φρόιντ τη θεωρία των ενστίκτων, βασίζεται στην αρχή της φυσικής υπεροχής. Δηλαδή οι αλλαγές του περιβάλλοντος προκαλούν στο ζώο την ανάγκη καινούριων τρόπων προσαρμογής σε αυτό,ώστε να επιβιώσει. Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ικανότεροι κυριαρχούν. Τελικά ό Δαρβίνος θεώρησε ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των ζώων και των ανθρώπων. Ο άνθρωπος τυχαίνει να εξελιχθεί στο ανώτατο όριο της ζωικής κυριαρχίας , χρησιμοποιεί όμως τις ίδιες μορφές προσαρμογής στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος όπως και τα ζώα. Έτσι λοιπόν και ο Φρόιντ, επηρεασμένος από το έργο του Δαρβίνου, υιοθέτησε μεταξύ άλλων και την ιδέα της συνέχειας μεταξύ των ζώων και των ανθρώπων. Ο άνθρωπος, όπως και τα ζώα, δρα με βάση τα ένστικτα. Στο άνθρωπο τα ένστικτα περιέχονται στο "εκείνο" ("id"),το μέρος της προσωπικότητας το οποίο αφορά στις ασυνείδητες λειτουργίες του ανθρώπου. Έτσι λοιπόν, η κινητήρια δύναμη στον άνθρωπο είναι οι ορμές, που τον ωθούν να ικανοποιήσει τις βιολογικές ανάγκες του. Οι ορμές δηλαδή, α ένστικτα του ανθρώπου δρουν ασυνείητα . Ακόμη, ο Φρόιντ εισήγαγε την έννοια της "ψυχικής ενέργειας", μιάς μόνιμης πηγής ενέργειας που υπάρχει στον άνθρωπο και στην οποία βασίζεται η θεωρια τον ενστίκτων. Ο Φρόιντ υποθέτει την ύπαρξη δύο ενστίκτων στον άνθρωπο, του "έρωτα" και του "θανάτου". Τα ένστικτα αυτά, εφορμόμενα από την ψυχική ενέργεια που αποτελεί μία μόνιμη πηγή δύναμης, είναι αναγκαίο να εκτονωθούν. Τη διαδικασία της εκτόνωσης ονόμασε "κάθαρση". Αφορά στο φαινόμενο της ψυχικής και σωματικής εξαντλήσεως που παρουσιάζεται όταν το άτομο εκφράζει τις απαγορευμένες και καταπιεσμένες ορμές του. Μία αρχή της ψυχαναλυτικής θεραπείας είναι ότι η κάθαρση φέρνει μόνο προσωρινή ανακούφιση (επειδή οι ορμές δεν έχουν βρει ικανοποιητικό μηχανισμό άμυνας).Επομένως, ένας στόχος της ψυχαναλυτικής θεραπείας να βοηθήσει το άτομο να βρει πιό ρεαλιστικούς στόχους για να εκφράσει τα ένστικτά του.