Ustavna monarhija
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Ustavna monarhija je oblik monarhijske vladavine ustanovljen ustavnim sistemom koji prihvata izabranog ili nasljednog monarha kao šefa države. Moderne ustavne monarhije obično primjenjuju koncept podjele moći gdje je monarh ili nosilac izvršne vlasti ili ima samo ceremonijalnu ulogu. Monarhija u kojoj monarh ima apsolutnu vlast naziva se apsolutistička monarhija.
Kao najočigledniji primjer ustavne monarhije, brojni autori uzimaju britanski parlamentarizam i to iz više razloga:
- s obzirom da je Velika Britanija bila najveća kolonijalna sila, svoj politički sistem nametnula je i svojim kolonijama (od kojih su neke i danas zadržale taj sistem poput Australije, Kanade
- zbog duge tradicije koja je u britanskom načinu razmišljanja sve, a "sve stvari se mjere po dužini i respektabilnosti sopstvene tradicije" (prof. dr Vladimir Prvulović, "Komparativni politički sistemi").
Dakle, britanski parlamentarizam bi se mogao svrstati u sistem saradnje vlasti koji postoji u ustavnoj monarhiji, uz tradicionalni uticaj i smenjivanje na vlasti dvije najjače političke partije i uz tradicionalno razvijen sistem građanskih i političkih prava i osnovnih sloboda. U Britaniji nikada nije postojao (niti sada postoji) pisani ustav u klasičnom smislu te riječi. Ova monarhija funkcioniše kao ustavna na bazi odredbi brojnih povelja, konvencija, parlamentarnih i sudskih odluka, ugovora i drugih pravnih akata iz historije koji se odnose na sistem vladavine, položaj i prava monarha i drugih institucija vlasti.
Za razumijevanje funkcioniranja britanskog oblika ustavne monarhije, neophodno je upoznati se sa najvažnijim periodima njenog razvoja, kao i sa evolucijom i transformacijom njenih osnovnih političkih institucija vlasti. Ukratko rečeno, historija Britanije predstavlja historiju borbe različitih društvenih slojeva za vladavinu prava, a protiv apsolutističke vlasti monarha. U tom smislu se kao prvi stvarni demokratski pravni akt u historiji modernih društava uopšte, spominje engleska Magna charta libertatum (Velika povelja o slobodama) iz 1215. godine. Ova povelja, proglašena od strane kralja Ivana Bez Zemlje, zapravo predstavlja kompromis engleskog kralja i velikaša kojim se ograničavaju neka prava monarha i uspostavljaju prava kontrole i predhodne saglasnosti viših staleža sa uredbama vladara. Dakle, Velika povelja je značajna kao prvi akt i temelj političkog procesa evolucije od apsolutizma ka parlamentarizmu, tj. od jake kraljevske vlasti ka predstavničkom sistemu u Britaniji.
Sljedeći važan korak ka uspostavljanju ustavne monarhije i ograničenju apsolutne vlasti kralja u Britaniji, bilo je usvajanje akta The Articles of the Barons iste godine kada je usvojena i Velika povelja (1215. godine), što je za jedan sloj britanskog društva (grofove i visoku aristokratiju) značilo zaštitu od nekontrolisanih zahvata engleskog kralja u posjede barona. Međutim, oba ova akta (iako su imala značaj u zaštiti "društvenih" interesa jednog sloja društva - aristokratije), imala su ograničen domet, jer nisu štitili interese širokih narodnih masa.
Taj važan ustavnoravni posao utvrđivanja i izgradnje pravnih osnova monarhističkog uređenja u Britaniji nastavljen je mnogo kasnije, usvajanjem značajnih dokumenata - Peticije o pravima (1628), Habeas Corpus Act-a (1679.) i Bill of rights (1689). Tim aktima nazirao se začetak budućeg britanskog parlamentarizma, jer je uspostavljen Dom lordova i Dom komuna koji, u manje-više nepromjenjenom obliku, postoje i danas u Britaniji. Također, definitivno je ukinuto i dotadašnje kraljevsko pravo na veto (u 18. vijeku), čime se Parlamentu obezbjeđuje centralna pozicija u oblasti donošenja zakona, tj. njegova zakonodavna vlast.
