Castellán d'a Rioxa meyebal
De Biquipedia
O Castellán d'a Rioxa meyebal estió o romanze local d'A Rioxa en a Edat Meya. Yera una forma d'o nabarro-aragonés representata por as Glosas Emilianenses. Cuan Castiella conquista A Rioxa á Nabarra empezipia una lenta castellanizazión.
[editar] Fonetica
En A Rioxa se rechistran castellanismos foneticos ya en o sieglo XI:
- Aspiración d'a F- inicial
- -it- > ch, en peggare (pechar).
- -ll- > -j- en kallega (calleja), castegon (castejón).
O castellán meyebal d'a Rioxa teneba afinidaz foneticas con o castellán de Cantabria en contraposizión á o burgalés, porque teneba:
- Grupo -MB- (palombiella).
- Grupo -mn- (nomne, semnar), que en castellán güei ye -mbr-.
[editar] Morfolochía
Coinzidiba con lo castellán de Cantabria en:
- Emplego de contraczión preposizión-articlo como de ena, cona:
- Ennos folos, ennos posateros, ennas eras, enna Guardia, enna plana, ennos foios. As formas o, os, a, as nomás se troban que dezaga d'a preposizión en.
Se'n diferenziaba sin d'embargo en que bi eba bellas particularidaz:
- Articlo lo. Se rechistra encara en o libro bezerro de Balbanera, d'o sieglo XI:
- lo espino, lo prato, lo laco, lo abatte, lo Caluo.
- Lo pronome de datibo li, lis, que güei encara se troba en cheso e ansotán yera a unica que s'emplegaga en l'Alta Rioxa en lo sieglo XIII.
- En o sieglo XI s'emplega encara o demostratibo singular esti e aquesti como en romanze nabarro, en cheso y en aragonés d'a Comunidat de Tergüel.
- A conchunzión plus que coesistiba con mays.
- S'alzaba l'emplego de –iello, l'achiquidor -iello no se fazió -illo dica mitat d'o sieglo XIII.
- Entre os sieglos XIII y XIV, A Rioxa ye entre os zaguers puestos on os testos notarials encara tienen perduga de bocal final: siet, -ment, Torr, recibient. Este carauter eba entrato en castellán septentrional por o camín de San Chaime, plegó a estar muito estendillato, pero n'ixos tiempos que este carauter yera en decadenzia en castellán cheneral por a normatiba Alfonsí basata en o toledano.
