Cáller
De Biquipedia
|
Cáller |
|||
|---|---|---|---|
|
|||
 Ambiesta de Cáller |
|||
| Nombre ofizial | Castèddu - Cagliari | ||
| País |  Italia |
||
| Rechión | Zerdeña | ||
| Probinzia | Cáller | ||
| {{{tpmonezipio}}} | {{{monezipio}}} | ||
| Codigo postal | 09100 | ||
| Superfizie | 85,45 km² | ||
| Altaria | 4 m. | ||
| Distanzia | {{{distanzia}}} km á [[{{{ta}}}]] | ||
| Poblazión | 160.770 ab. (2005) | ||
| Densidá | 1881,42 ab./km² | ||
| Chentilizio | {{{chentilizio}}} | ||
| Ríos | {{{ríos}}} | ||
| Pachina web | http://www.comune.cagliari.it | ||
| {{{situazión}}} | |||
Cáller u Castiello de Cáller (en sardo: Castèddu, "castiello"; en italiano: Cagliari) ye la capital de l'isla de Zerdeña, rechión autonoma d'Italia, asinas como d'a probinzia omonima. A ziudat tien uns 160.000 abitadors (més de 300.000 en l'aglomerazión urbana).
Ye situata n'a zona meridional, á la desembocadura d'o río Mannu. Á lo sur se troba lo golfo de Cáller u golfo d'os Ánchels, á l'este los clamatos mons d'os Siete Chirmans, á l'ueste los mons d'o Sulcis e á lo norte la plana d'o Campidano.
Cáller conta con una unibersidá fundata en 1606 e restaurata en 1764, con biblioteca unibersitaria d'o sieglo XIV. Ye siede arquebisbal con catedral gotica restaurata n'o sieglo XVII. Conserba lo mausoleu barroco d'o rei Martín lo choben, muerto á Zerdeña en 1409. La presenzia d'a imprenta i ye documentata dende 1493.
La ziudá formó parte d'a Corona d'Aragón e las barras d'o siñal d'Aragón formoron lo escuto d'a ziudá dica 1766. En a ziudá se fabricó moneda calleresa dica 1821. Lo catalán i estió ofizial dica lo sieglo XVII. Lo idioma autoctono ye lo sardo n'a suya bariedat meridional, lo campidanés, e més particularmén n'a fabla calleresa, lo casteddaiu.
[editar] Istoria
Lo nombre de Cáller (anticamén Karalis) ye d'orichen e significato inziertos, talmén relazionato con a radiz mediterrania *carra "peña". Se suposa fundata per los fenizios u cartachineses ta las embueltas d'o sieglo VII aC.
N'a guerra entre Zésar e Pompeu estioron los primers á decantar-sen per Zésar, qui aturó la suya flota n'a ziudat en tornar d'Africa. Bels años dimpués l'isla cayó en mans de Menas, lugartenién de Sesto Pompeu; Caralis estió la unica ziudat que se i resistió, pero estió ocupata zaga un sitio no guaire largo.
N'o tiempo d'o Imperio, continó como capital de l'isla. La ziudat nunca no estió colonia pero los suyos abitadors espleitoron d'os dreitos de ziudadanía.
Meyato lo sieglo V, rebló debán d'os bandalos. Los bispes africans que no azeptaban l'arrianismo se i refuchioron. D'o tiempo d'os romans, se'n conserban prinzipalmén un amfiteatro e un acueducto.
En 633 pasó á dominio d'os bizantins. Dende 720 dica 880, la rechión estió atacata á ormino per los sarrazens.
Lo reino u chuzgato de Cáller, que tenió la suya capital en S. Igia, se tornó dende 1258 colonia d'a Republica de Pisa.
En 1297, lo Papa daba Zerdeña á la Corona d'Aragón. La penetrazión en Cáller emprenzipió en 1323, ocupando-ne lo castiello tres años dimpués. N'o periodo de dominazión aragonesa, Cáller estió la capital alministratiba d'o birreino de Zerdeña, lo birrei d'o cual representaba en l'isla á lo rei d'Aragón. Estió lo periodo en que se construyó lo Santuario d'a Nuestra Siñora de Bonaria. En 1409, Martín lo choben, rei de Sizilia e ereder d'Aragón, redotaba los sardos "giudicali" á Sanluri e conqueriba definitibamén tota l'isla. Luego moriría á Cáller de malaria, sin deszendencia lechitima, e la Corona d'Aragón pasó ta mans d'a dinastía castellana d'os Trastamara - concretamén ta Ferrando I d'Antequera e los suyos deszendiens - con o Compromís de Caspe en 1412. Asinas, con l'asimilazión d'a Corona aragonesa á la monarquía ispanica, Cáller pasó á estar parte d'o Imperio español lo tiempo de tres sieglos.
Ta 1708, zaga un periodo que se considera de decayedura, es callereses no oposoron resistenzia á la conquiesta anglo-olandesa, que remataba lo dominio español sobre la ziudá. Dimpués d'o breu parentesi austriaco, entre 1712 e 1718 e la efimera ocupazión d'o cardenal Alberoni, que miraba de reconquerir Zerdeña t'os españols, Cáller e tota Zerdeña pasoron ta dominio d'os Saboya en 1720. Las pocas conzesions d'os piemonteses ta los sardos rematarían en debantamientos, lo recuerdo d'os cuals se zelebran á Cáller n'o Die de sa Sardigna.
Dende la decada de 1870, unificata ya Italia, la ziudá esperimentaría un gran creximiento.
Ya n'o sieglo XX, Cáller se bido sozmesa á dibersos bombardeyos d'os Aliatos n'os tiempos de guerra.
