Monophthong
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
E Monophthong isch - im Gegesatz zum Diphthong - e eifache Vokal, e Eilüt (Einlaut). S git langi un kurzi Monophthong. Im Ditsche wäre langi Monophthong aü mit zwee gliche Buechstabe gschriibe, z. B. Moos, See - in dr Dieth-Schriibung wäre langi Monophthong grundsätzlig mit zwee gliche Buechstabe gschriibe.
S Wort Huus enthaltet e lange Monophthong (uu), im Elsass kunnt des Wort mit kurzem Monophthong vor: Hüss (ü).
Dr Monophthong in Werter wiä Huus, Iis un Füür isch typisch fir s Alemannisch "im engere Sinn" (des heißt, s Alemannisch ohni s Schwebisch).
Diä Monophthong sin aber nit iberal glich üsprägt - lueg in dr Tabälle. Do isch Vokallängi nit agää, si isch im Elsass un in dr Ortenau viilmol kurz, im weschtlige Briisgaü seltener, im ibrige Gebiit noch seltener.
| Bodeseealemannisch z Vorarlbärg Hochalemannisch |
Bodeseealemannisch z Ditschland un Oberrhiinalemannisch |
ditschi Standartsproch |
| Is, Ris, Zit | Is, Ris, Zit | Eis, Reis, Zeit |
| Hus, Mus, Buch | Hus/Hüs, Mus/Müs, Buch/Büch | Haus, Maus, Bauch |
| Für, Müs, hüt | Fir, Mis, hit | Feuer, Mäuse, heute |
Numme im Schwebische heißts do ohni Monophthong Hous, Ejs, Fejer. S Schwebisch isch vu dr neihochditsche Diphthongiärung betroffe (Umwandlunge vu Monophthong zu Diphthong) (lueg unter Diphthong).
[ändere] D neihochditsch Monophthongiärung
Im 11. un 12. Johrhundert hän sich im eschtlige Mittelditschland ie, uo un üe zu > ii, uu un üü entwicklet un sich in etlige ditsche Dialäkt un in dr Standartsprooch iibirgeret.
| Mittelhochditsch | friähs Neihochditsch |
| lieb (sag: liäb | lieb (sag: liib) |
| buoch | buch (sag: buuch) |
| füegen | fügen (sag: füügen) |
Im Bayrische un im Alemannische het sich diä Monophthongiärung nit kenne durchsetze, z.B. im Alemannische (mit samt em Schwebische) heißts alliwiil no
- lieb (sag: liäb), Buech un füege (im Hochalemannische un im Vorarlbärger Bodeseealemannisch) un
- lieb (sag: liäb), Buech un fiege (sag: fiäge) (Oberrhiinalemannisch, ditschs Bodeseealemannisch, Schwebisch)
