Liter
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Dä Liter isch ä Yhait für s'Volumä und wird durch s'Yhaitszaichä „l“ oder „L“ symbolisiert. S'„L“ isch als Yhaitäzaichä für dä Liter igführt worde, um Vorwechsligä mit dä Ziffärä 1 z'vermydä und isch eher im englischä und französischä Sprochrum gebrüchlich. D'Regelig vo dä Gschlechter (Artikel vo dä Yhaitänämä) hät sich au s'DIN agno und i DIN 1301, Teil 1, feschtglait, dass dä Name vo dä Yhait Liter sächlich isch; also demno das Liter.
Als gsetzlichi Massyhait dörf sie nebed dä SI-Yhait vom Volumä, dä Kubikmeter (m³), vowändet werdä. Ain Liter entspricht aim Kubikdezimeter (dm³) bzw. aim Tusigschtel Kubikmeter (1 L = 0,001 m³). Ain Würfel mit äre Kantälängi vo 10 cm = 1 dm hät demno es Volumä vo aim Liter.
[ändere] Präfixe
Dezimali Tail und Vylfachi vom Liter sind mit ihrä tailwys veraltätä Bezeichnigä unter anderem:
- Femtoliter
- 1 fl = 10-15 l
- Pikoliter
- 1 pl = 10-12 l
- Nanoliter
- 1 nl = 10-9 l
- Mikroliter
- 1 µl = 1 mm3 = 1 „λ“ = 10-6 l
- Milliliter
- 1 ml = 1 cm3 = 1 „ccm“ = 1 „CC“ = 0,001 l
- Zentiliter
- 1 cl = 0,01 l
- Deziliter
- 1 dl = 0,1 l
- Dekaliter
- 1 dal = 10 l
- Hektoliter
- 1 hl = 100 l
- Kiloliter
- 1 kl = 1'000 l = 1 m3
- Megaliter
- 1 Ml = 1'000'000 l = 1 dam3
Kiloliter und Megaliter sind unbrüchlich, stattdessä wird i dänä Grössäordnigä mit Kubikmeter grächnät. Im Getränkegrosshandel isch allerdings dä Hektoliter die üblich, undeklinierti Yhait.
[ändere] Gschicht
1793 isch das Liter i Frankrych als neui "Republikanischi Massyhait" ygführt und ämene Kubikdezimeter glych gsetzt worde.
1879 hät s'CIPM die französischi Liter-Definition übernoh und hät d'Verwendig vom l (Chlybuechstabe l) als Symbol vorgschrybe.
1901 isch s'Liter uf dä drittä CGPM umdefiniert zu dem Volumä, das 1 kg reins Wasser by Temperatur syner höchstä Dichti unter Normaldruck (1013,25 hPa) hät worde. S'Liter isch dämit öppä 1,000028 dm3 gross (ursprünglich sind 1,000027 dm3 für d'Umrechnung agäbä worde) gsii. Ufgrund dä neue Ufgabe für diä Massyhait, Massä und Volumä über ä Naturkonstante vom Wasser z'kopplä, hät reins Wasser unter dänä Bedingigä zwar immer no ä Dichti vo 999,975 kg/m3, aber gnau 1,0000 kg/l.
Spöter hät mer die Definition auf d'Wassertemperatur von 4°C fescht gleit, weli nöd die Temperatur vo dä höchschtä Wasserdichti isch (tatsächlich öppä 3.98°C). Somit hät reins Wasser wieder ä gringfüägig chlyneri Dichti als 1,0000 kg/l.
1964 isch uf dä 12. CGPM die Definition vo 1793 wiederhergstellt worde, syther isch ein Liter wieder exakt ein Kubikdezimeter, und Wasser hät wie i syner Zyt vor 1901 ä Dichti vo 0,999975 kg/l.
1979 isch uf dä 16. CGPM für s'Liter s'alternativi Symbol L (Grossbuechstabä L) zueglo worde, glychzytig isch dä Wunsch güsseret worde, i Zuekunft nur eis vo dä baidä Symbol (Chlybuechstabe oder Grossbuechstabe) z'bhalte worde. Zletscht 1990 hät nur festgstellt werden chönne, dass es für ä Entschaidig no zu früh wäre.
