Sowwu Afrig
Ab jukkib Wikipedia.
Sowwu Afrik ab diwaan la ci Afrik. Mi ngi tambalee ca Niseeria ba ci Senegaal. Afrik da fa mel ne arafu 1, am lu taxaw ak lu génn jublu sowwu, lu génn loolu lépp te féete ci suufu Sahara man nan kaa jappee Sowwu Afrik.
Bun ko jaawale ak Maghreb di baatu araab buy tekki sowwu.
Su nu sukkandikoo ci seddaleb adduna bi Mbootaayu Réew yu Bennoo(onu) yi def, Sowwu Afrik bénn la ci diwaan yi ñu seddalee Afrik.
Fukk ak juroom bénni (16) réew la am :
Benin
Burkina Faso
Kot diwaar
kap Weer
Gaambi
Ginne Bisaawóo
Gana
Ginne
Libeeria
Mali
Gànnaar
Niseer
Niseeria
Senegaal
Siraa Leyoon
Togóo
Tërëlin |
[Soppi] Séwògaraafi
Tefesu gii xaaju Afrik ci Mbàmbulaanu Atlas la bokk. Tefesam xaajoon nan ko joxoon leen ay tur: Tefesug pépp, Tefesug wurus, Tefesug bëñu-ñay (ci nasaraan:Côte d'Ivoire, moo indi turu réewum Kot diwaar). Jappum njaam mi yëggaloon na barab yooyu bu baax; ba tax na sax lu ëpp ci jaam yi fa ñu leen jaarale yòbb Amerik.
Ci barab yu bari yi nekk ci Diwaan bi klimaab yemoo la ñu am, allub yemoo it am na fa. Bari na ci ay réew yu bari gancax, am na ci tamit réew yu bekkoor: yi jege ndand féy-féy gu Sahara, yu ci mel ne Senegaal ak Mali
[Soppi] Réew yi génn ci géej gi
- Benin
- Kot diwaar
- Gaambi
- Gana
- Ginne
- Ginne Bisaawóo
- Libeeria
- Gànnaar
- Niseer
- Niseeria
- Senegaal
- Siraa Leyoon
- Togóo
[Soppi] Réew yi génnul ci géej gi
[Soppi] Dex yi
- Dexu Senegaal
- Dexu Niseer
- Dexu Gaambi
- Dexu Siin-Saalum
[Soppi] Taariix
Ci taariix Diwaanu Sowu Afrik mooy barab bi nguur yi ëppoon solo ci Afrik nekkoon, man nan cee woññi yénn: Nguuru Mali gu Mag ga, Nguuru Songaay gu Mag ga, Nguuru Gana gu Mag ga. Doonoon na génn ci barab yi xay yi gën a mag juddoo ci adduna bi, dëkk bu mag bii di Timbuktu bokkoon na ci selebiyoonu njaay ak cosaan yi gënoon a mag ci jamono ju yagg ja. Ay réew yu amoon-alal te bariwooni yëggu-yëgguy cosaan ak aada nekkoon nañ fa, waaye li leen gën a faagaagal mooy jappum jaam mi ak coppitey klimaa bi, ñakkum ndox mi (rawatina taw) moo réy mbay meek camm gi ak lépp li ciy génnee.
[Soppi] njëkk-taariix
Ay gëstu yu bari wone nañ ne ay nit ñëwoon nañ ci Sowu Afrik, njoort nañ ne ay Pigme lañ, ci li jege atum 12.000 B.K.(balaa Kristaa). Ay jumtukaay ngir liggéey ak xeer, gis mañ leen ci mandiŋ mi, fa nga xam ne ay sammkat a fa nekkoon yu daan jëfëndikooy jumtukaay yu ñu yatt ci xeer (ay paaka, xeec,...). Ñi dëkkoon ci all bi nak ci yax lañ daan yatt seeniy jumtukaay.
| Diwaan yu Afrig | |||
 |
Diwaani KMB: Diggu Afrik · Penku Afrik · Bëj-gànnaaru Afrik · Bëj-saalumu Afrik · Sowwu Afrik Yeneen diwaan: Ginne · Bejjenu Afrik · Maghreb · Sahel · Afrik gu bëj-saalumu-Sahara · Sudaan |
||
