Jëmm

Ab jukkib Wikipedia.

Jëmm “fii muy tekki physique” baat la bob ci gereg mooy φυσικη maanaam «fisikus» di ci wolof“kojug dénd”,moom nag mi ngi juge ci reenub φύσις «dénd». Kon «jëmm» mooy xam-xamu dénd. La ko dale ca kawaarig yi nga xam ne nu ñu tuuteewul amul ba ci nekk(àdduna)gu màgg gu tàlleeku gii,xam-xamu jëmm liy liggéeyam mooy jéem a tëgg ay àtte walla ay yoon yu matematig yuy àtte àdduna bii di bu ne-ne bu dénd,ak lambutu xóot-xóoti ne-ne ak dëgg-dëggi jikkoom ak way toggale(composants)yu mag yi ko toggale, ak doole yu dàttu (fondamental)yi nga xam ne yaram yu ndaw yi dinañu koy joqalanteek yaram yu ne-ne yi, nga boole ci njuréefi doole yii. Leeg-leeg ci xam-xamu jëmm bu bees bi danu ciy boole gëstug “xam-xamu ndendoo” ak bu “wattuwu” niki xam-xamu wattu kàttan ak “jañu”( Momentum ),ak cefkag mbëjj,looloo waral boroom xam-xami jëmm yi lu bari lanuy faral a gëstu ci feeñtey jëmm yi, dale ko ci ëtt yu yaatoodi yi ba ci yu yaatu yi, dale ko ci yaram yu ndaw yi nekk ci ron saal walla xartil, nga xam ne ca la mbooleem ne-ne yu baaryon yi di ame “jëmm bu yaram yi” ba ca gëstug sóobu walla jikkoy yaram yu jëmm yi ca adduna ju yàgg ja, ba ci jàng yëngu-yëngu gu bidiw yi ci asamaan su ne-ne si, moo xam ci biir gaawaay yi nu xam la walla yi jege gaawaayu leer, ci mujjantal gi, gëstu nekk gi (adduna bi) ci léppam.