Kinh Dịch
Bách khoa toà n thư mở Wikipedia
Kinh Dịch (giản thể: 易ç»; phồn thể: 易經, bÃnh âm: Yì JÄ«ng; IPA Quảng Äông: jɪk gɪŋ; Việt bÃnh Quảng Äông: jik ging; các kiểu Latinh hóa khác: I Jing, Yi Ching, Yi King) là bá»™ sách kinh Ä‘iển rất lâu Ä‘á»i của ngÆ°á»i Trung Hoa mà đến nay ngÆ°á»i ta vẫn chÆ°a biết rõ nguồn gốc, tuy đã có truyá»n thuyết là nó có nguồn từ các dân tá»™c Bách Việt và o thá»i các vị vua thá»i Thần nông. Nó là má»™t hệ thống tÆ° tưởng triết há»c của ngÆ°á»i Trung Hoa cổ đại. TÆ° tưởng triết há»c cÆ¡ bản dá»±a trên cÆ¡ sở của sá»± cân bằng thông qua sá»± đối kháng và thay đổi (chuyển dịch) (Xem #Triết há»c dÆ°á»›i đây). Ban đầu, Kinh Dịch được coi là má»™t hệ thống để bói toán, nhÆ°ng sau đó được phát triển theo bởi các nhà triết há»c Trung Hoa. Cho tá»›i nay, Kinh dịch đã được bổ sung các ná»™i dung nhằm diá»…n giải ý nghÄ©a cÅ©ng nhÆ° truyá»n đạt các tÆ° tưởng triết há»c cổ Trung Hoa và được coi là má»™t tinh hoa của cổ há»c Trung hoa, nó được váºn dụng và o rất nhiá»u lÄ©nh vá»±c của cuá»™c sống nhÆ° thiên văn, địa lý, quân sá»±, nhân mệnh v.v. (ngÆ°á»i ta gá»i là diá»…n dịch).
Mục lục[giấu] |
[sá»a] à nghÄ©a của tiêu Ä‘á»
Kinh (經 jÄ«ng) có nghÄ©a là má»™t tác phẩm kinh Ä‘iển, trong tiếng Hoa có gốc gác từ "quy tắc" hay "bá»n vững", hà m ý rằng tác phẩm nà y miêu tả những quy luáºt tạo hóa không thay đổi theo thá»i gian.
Dịch (易 yì) có nghĩa là "thay đổi" hay "chuyển động".
Khái niệm ẩn chứa sau tiêu đỠnà y là rất sâu sắc. Nó có ba ý nghĩa cơ bản có quan hệ tương hỗ như sau:
- Giản dị - thá»±c chất của má»i thá»±c thể. Quy luáºt ná»n tảng của má»i thá»±c thể trong vÅ© trụ là hoà n toà n rõ rà ng và đơn giản, không cần biết là biểu hiện của nó là khó hiểu hay phức tạp.
- Biến dịch - hà nh vi của má»i thá»±c thể. Má»i váºt trong vÅ© trụ là liên tục thay đổi. Nháºn thức được Ä‘iá»u nà y con ngÆ°á»i có thể hiểu được tầm quan trá»ng của sá»± má»m dẻo trong cuá»™c sống và có thể trau dồi những giá trị Ä‘Ãch thá»±c để có thể xá» sá»± trong những tình huống khác nhau.
- Bất dịch - bản chất của thá»±c thể. Má»i váºt trong vÅ© trụ là luôn thay đổi, tuy nhiên trong những thay đổi đó luôn luôn tồn tại nguyên lý bá»n vững - quy luáºt trung tâm - là không đổi theo không gian và thá»i gian.
Tóm lại:
- Vì biến dịch, cho nên có sự sống.
- Vì bất dịch, cho nên có tráºt tá»± của sá»± sống.
- Vì giản dị, nên con ngÆ°á»i có thể qui tụ má»i biến Ä‘á»™ng sai biệt thà nh những quy luáºt để tổ chức Ä‘á»i sống xã há»™i.
Hay: Thiên hạ chi động, trinh phù nhất (Dịch Hệ từ hạ truyện).
[sá»a] Lịch sá» ra Ä‘á»i
Kinh Dịch được cho là có nguồn gốc từ huyá»n thoại Phục Hy (ä¼ç¾² Fú XÄ«). Theo nghÄ©a nà y thì ông là má»™t nhà văn hóa, má»™t trong những ngÆ°á»i cai trị Trung Hoa sá»›m nhất (khoảng 2852-2738 TCN, theo huyá»n thoại), được cho ngÆ°á»i sáng tạo ra bát quái (å…«å¦ bÄ gùa) là tổ hợp của ba hà o. Và o thá»i gian vua VÅ© (禹 YÇ”) nhà Hạ, bát quái đã phát triển thà nh quẻ, có tất cả sáu mÆ°Æ¡i tÆ° quẻ (å…åå››å¦ lìu shàsì gùa), được ghi chép lại trong kinh Liên SÆ¡n (連山 Lián ShÄn) còn gá»i là Liên SÆ¡n Dịch. Liên SÆ¡n, có nghÄ©a là "các dãy núi liên tiếp" trong tiếng Hoa, bắt đầu bằng quẻ Thuần Cấn (艮 gèn) (núi), vá»›i ná»™i quái và ngoại quái Ä‘á»u là Cấn (tức hai ngá»n núi liên tiếp nhau) hay là Tiên Thiên Bát Quái.
Sau khi nhà Hạ bị thay thế bởi nhà ThÆ°Æ¡ng, các quẻ sáu hà o được suy diá»…n ra để tạo thà nh Quy Tà ng (æ¸è— GÅ«i Cáng; còn gá»i là Quy Tà ng Dịch), và quẻ Thuần Khôn (å¤ kÅ«n) trở thà nh quẻ đầu tiên. Trong Quy Tà ng, đất (Khôn) được coi nhÆ° là quẻ đầu tiên. Và o thá»i kỳ cuối của nhà ThÆ°Æ¡ng, vua Văn VÆ°Æ¡ng nhà Chu diá»…n giải quẻ (gá»i là thoán hay soán) và khám phá ra là quẻ Thuần Cà n (ä¹¾ qián) (trá»i) biểu lá»™ sá»± ra Ä‘á»i của nhà Chu. Sau đó ông miêu tả lại các quẻ theo bản chất tá»± nhiên của chúng trong Thoán Từ (å¦è¾ guà cÃ) và quẻ Thuần Cà n trở thà nh quẻ đầu tiên. Háºu Thiên Bát Quái ra Ä‘á»i.
Khi vua VÅ© VÆ°Æ¡ng nhà Chu (con vua Văn VÆ°Æ¡ng) tiêu diệt nhà ThÆ°Æ¡ng, em ông là Chu Công Äán tạo ra Hà o Từ (çˆ»è¾ yáo cÃ), để giải thÃch dá»… hiểu hÆ¡n ý nghÄ©a của má»—i hà o trong má»—i quẻ. TÃnh triết há»c của nó ảnh hưởng mạnh đến chÃnh quyá»n và văn há»c thá»i nhà Chu (khoảng 1122-256 TCN).
Muá»™n hÆ¡n, trong thá»i kỳ Xuân Thu-Chiến Quốc (khoảng 722-481 TCN), Khổng TỠđã viết Tháºp Dá»±c (å翼 shà yì), để chú giải Kinh Dịch. Và o thá»i Hán VÅ© Äế (æ¼¢æ¦å¸ Hà n WÇ” Dì) của nhà Tây Hán (khoảng 200 TCN), Tháºp Dá»±c được gá»i là Dịch truyện (易傳 yì zhùan), và cùng vá»›i Kinh Dịch nó tạo thà nh Chu Dịch (周易 zhÅu yì). Những Ä‘oạn thêm và o sau nà y của Chu Dịch chỉ Ä‘Æ¡n thuần là phần giải thÃch vì ý nghÄ©a của các quẻ Kinh Dịch quá thâm thúy.
Trong hÆ¡n 50 năm qua, lịch sá» "hiện đại" của Kinh Dịch đã trá»—i dáºy, dá»±a trên cÆ¡ sở các phê phán và tìm kiếm bản khắc mai rùa thá»i ThÆ°Æ¡ng và Chu cÅ©ng nhÆ° bản khắc trên đồ đồng thá»i Chu và các nguồn khác (xem dÆ°á»›i đây). Việc xây dá»±ng lại nguồn gốc của Kinh Dịch nà y có quan hệ vá»›i má»™t loạt các cuốn sách nhÆ° The Mandate of Heaven: Hidden History in the I Ching của tác giả: S. J. Marshall và Zhouyi: The Book of Changes của Richard Rutt, (xem Tham khảo dÆ°á»›i đây). Các nghiên cứu khoa há»c có liên quan đến cách hiểu má»›i vá» Kinh Dịch bao gồm các luáºn án tiến sÄ© của Richard Kunst và Edward Shaughnessy. Các công trình khoa há»c nà y được giúp đỡ rất nhiá»u bởi phát hiện trong những năm 1970 của các nhà khảo cổ há»c Trung Quốc vá» các ngôi má»™ cổ còn gần nhÆ° nguyên vẹn từ thá»i nhà Hán ở Mã VÆ°Æ¡ng Äôi (é¦¬çŽ‹å †) gần TrÆ°á»ng Sa, tỉnh Hồ Nam. Má»™t trong các ngôi má»™ chứa bản Kinh Dịch gần nhÆ° còn hoà n hảo và o khoảng thế ká»· 2 TCN, Äạo Äức Kinh và các tác phẩm khác, nói chung rất giống vá»›i những bản còn tồn tại đến ngà y nay tuy có má»™t số sai biệt đáng kể.
Văn bản trong ngôi má»™ cổ bao gồm cả những chú giải bổ sung của Kinh Dịch mà trÆ°á»›c đây ngÆ°á»i ta không được biết và có vẻ nhÆ° được viết ra (nhÆ° ngÆ°á»i ta vẫn gán cho) bởi Khổng Tá». Má»i văn bản trong ngôi má»™ ở Mã VÆ°Æ¡ng Äôi là sá»›m hÆ¡n và i thế ká»· so vá»›i các bản sá»›m nhất được công nháºn. Khi nói vá» sá»± tiến hóa của Kinh Dịch các nhà khoa há»c nghiêng vá» xu hÆ°á»›ng hiện đại cho rằng đây là điá»u quan trá»ng để phân biệt giữa văn bản của Kinh Dịch truyá»n thống và văn bản giống nhÆ° Kinh Dịch (mà theo há» là sai niên đại), nằm trong những chú giải được thần thánh hóa suốt hà ng thế ká»· cùng vá»›i chủ thể của chúng, và các nghiên cứu lịch sá» gần đây nhất còn nháºn được há»— trợ bởi các phê phán của các nhà ngôn ngữ há»c hiện đại và khảo cổ há»c. Nhiá»u ngÆ°á»i cho rằng các văn bản nà y không nhất thiết phải loại trừ lẫn nhau, nhÆ°ng nhiá»u nhà khoa há»c hiện đại nghi ngá» vá» sá»± tồn tại tháºt sá»± của Phục Hi cÅ©ng nhÆ° cho rằng Khổng Tá» không là m gì cho Kinh Dịch cả. Má»™t số há»c giả khác cho rằng đồ hình của Kinh Dịch là sản phẩm của ná»n văn minh Thần Nông (ở phÃa nam sông DÆ°Æ¡ng Tá») mà sau nà y ngÆ°á»i Hoa Hạ đã há»c táºp và phát triển lên. Luáºn cứ của há» không phải là không có cÆ¡ sở khoa há»c khi mà má»™t số tên quẻ cÅ©ng nhÆ° diá»…n giải quẻ của ngÆ°á»i Trung Quốc từ xÆ°a tá»›i nay đôi khi còn rất mÆ¡ hồ.
Xem thêm bà i Kinh Dịch, Sản phẩm sáng tạo của ná»n văn hiến Âu Lạc của Trần Quang Bình.123
[sá»a] Cấu trúc
Các biểu tượng của Kinh Dịch là nằm trong táºp hợp của 64 tổ hợp của các Ä‘Æ°á»ng trừu tượng gá»i là quẻ (å¦ guà ). Má»—i quẻ bao gồm 6 hà o (爻 yáo) được biểu diá»…n dÆ°á»›i dạng các Ä‘oạn thẳng nằm ngang; má»—i hà o nà y có thể là DÆ°Æ¡ng (Ä‘Æ°á»ng liá»n nét) hay Âm (Ä‘Æ°á»ng đứt nét bao gồm hai Ä‘oạn thẳng cách nhau má»™t khe nhá»). Vá»›i sáu Ä‘oạn thẳng nà y được đặt lên nhau từ dÆ°á»›i lên trên trong má»—i quẻ suy ra có 26 hay 64 tổ hợp của hà o và nhÆ° váºy có 64 quẻ.
Má»—i quẻ được cho là tổ hợp của hai táºp hợp con, má»—i táºp con gồm ba Ä‘Æ°á»ng gá»i là quái (å¦ guà ). NhÆ° váºy có 23 hay 8 quái khác nhau.
Má»—i quẻ đại diện cho má»™t trạng thái, tiến trình hay sá»± thay đổi có thể xảy ra. Khi quẻ được gieo bằng má»™t trong những phÆ°Æ¡ng thức của bói toán bằng Kinh Dịch thì má»—i má»™t Ä‘Æ°á»ng (hà o) có thể là tÄ©nh hoặc Ä‘á»™ng. Hà o Ä‘á»™ng có thể có sá»± thay đổi từ Âm sang DÆ°Æ¡ng hay ngược lại để tạo thà nh má»™t quẻ khác, việc giải nghÄ©a của quẻ được gieo ban đầu dá»±a trên sá»± cân nhắc và xem xét các thay đổi đó.
Các phÆ°Æ¡ng pháp truyá»n thống để gieo quẻ sá» dụng số ngẫu nhiên để sinh ra quẻ, vì thế 64 quẻ nà y là không đồng nhất xét vá» xác suất.
Có má»™t số hình thức khác nhau sắp xếp quái và quẻ. Bát quái (å…«å¦ bÄ gùa) là sá»± sắp xếp của các quái, thông thÆ°á»ng là trên gÆ°Æ¡ng hoặc Ä‘Ä©a. Truyá»n thuyết cho rằng Phục Hi đã tìm thấy bát quái được viết trên mai rùa (Xem Hà Äồ). Kiểu sắp xếp tám quái dá»±a trên suy diá»…n nà y gá»i là Tiên thiên bát quái.
Sá»± sắp xếp của vua Văn VÆ°Æ¡ng được gá»i là Háºu thiên bát quái. (Xem Lạc ThÆ°)
[sá»a] Thà nh phần hợp thà nh của quẻ
Vạch liá»n là DÆ°Æ¡ng, được coi là thà nh phần sáng tạo, tÃch cá»±c. Vạch đứt là Âm, là thà nh phần tiếp thụ, thụ Ä‘á»™ng. Má»—i má»™t vạch (liá»n hoặc đứt) là má»™t hà o. Các thà nh phần nà y được biểu diá»…n trong má»™t biểu tượng hình tròn chung (☯), được biết đến nhÆ° Thái Cá»±c đồ (☯) (太極圖 taijitu), nhÆ°ng nói chung ngÆ°á»i ta gá»i tắt là đồ Âm-DÆ°Æ¡ng (陰陽 yin-yang), miêu tả quan hệ giữa hai trạng thái của má»i thay đổi, chuyển dịch: khi DÆ°Æ¡ng đạt tá»›i cá»±c đỉnh thì Âm bắt đầu phát sinh và ngược lại. Thái Cá»±c đồ cÅ©ng là nguyên lý phát sinh Âm-DÆ°Æ¡ng.
- Vô Cực sinh Thái Cực
- Thái Cực sinh Lưỡng Nghi
- Lưỡng Nghi sinh Tứ tượng
- Tứ Tượng sinh Bát Quái
- Bát Quái biến hóa ra vô cùng
Trong đó:
- Vô Cá»±c tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng trong Lão giáo là Vô Vi - có thể coi là hÆ° vô; không có gì thuá»™c vá» váºt chất, có thể tạm coi nhÆ° trạng thái trÆ°á»›c khi xảy ra vụ nổ lá»›n Big Bang trong khoa há»c phÆ°Æ¡ng Tây??
- Thái Cá»±c có thể tạm coi nhÆ° trạng thái tại thá»i Ä‘iểm xảy ra vụ nổ lá»›n Big Bang trong khoa há»c phÆ°Æ¡ng Tây[cần chú thÃch]
- Lưỡng Nghi là hai thà nh phần Âm và Dương.
- Tứ Tượng là Thái Dương, Thiếu Dương, Thái Âm, Thiếu Âm.
Trong danh sách sau, quái và quẻ được biểu diá»…n bằng cách sá» dụng các quy Æ°á»›c thông thÆ°á»ng trong soạn thảo văn bản theo chiá»u ngang từ trái qua phải, vá»›i ký hiệu '|' cho DÆ°Æ¡ng và ':' cho Âm. LÆ°u ý rằng, biểu diá»…n trong thá»±c tế của quái và quẻ là các Ä‘Æ°á»ng theo chiá»u đứng từ thấp lên cao (có nghÄ©a là để hình dung ra quái hay quẻ trong thá»±c tế, ta cần phải quay Ä‘oạn văn bản biểu diá»…n chúng ngược chiá»u kim đồng hồ má»™t góc 90°).
Có tám quái hay bát quái (å…«å¦ bÄguà ) tạo thà nh do tổ hợp cháºp ba của Âm và /hoặc DÆ°Æ¡ng:
No | Quái | Tên | Bản chất tá»± nhiên | NgÅ© hà nh | Äá»™ số theo Hà đồ, Lạc thÆ° | HÆ°á»›ng theo Tiên Thiên/Háºu Thiên Bát Quái |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ||| (☰) | Cà n (ä¹¾ qián) | Trá»i (天) | dÆ°Æ¡ng kim | 9 | tây/nam |
2 | ||: (☱) | Äoà i (å…Œ duì) | Äầm (hồ) (澤) | âm kim | 4 | tây nam/đông nam |
3 | |:| (☲) | Ly (離 lÃ) | Há»a (lá»a) (ç«) | dÆ°Æ¡ng hoả | 7 | nam/tây |
4 | |:: (☳) | Chấn (震 zhèn) | Sấm (雷) | âm hoả | 2 | đông nam/tây nam |
5 | :|| (☴) | Tốn (巽 xùn) | Gió (風) | âm thuỷ | 6 | tây bắc/tây bắc |
6 | :|: (☵) | Khảm (åŽ kÇŽn) | NÆ°á»›c (æ°´) | dÆ°Æ¡ng thuá»· | 1 | bắc/bắc |
7 | ::| (☶) | Cấn (艮 gèn) | Núi (山) | âm mộc | 8 | đông bắc/đông bắc |
8 | ::: (☷) | Khôn (å¤ kÅ«n) | Äất (地) | dÆ°Æ¡ng má»™c | 3 | đông/đông |
Ba hà o dÆ°á»›i của quẻ, được gá»i là ná»™i quái, được coi nhÆ° xu hÆ°á»›ng thay đổi bên trong. Ba hà o trên của quẻ, được gá»i là ngoại quái, được coi nhÆ° xu hÆ°á»›ng thay đổi bên ngoà i (bá» mặt). Sá»± thay đổi chung của quẻ là liên kết Ä‘á»™ng của những thay đổi bên trong và bên ngoà i. Vì váºy, quẻ số 13 (|:||||) Thiên Há»a đồng nhân, bao gồm ná»™i quái |:| (Ly hay Há»a), liên kết vá»›i ngoại quái ||| (Cà n/Trá»i). à nghÄ©a của quẻ nà y ngÆ°á»i Trung Quốc và Việt Nam hiểu tÆ°Æ¡ng đối khác nhau. NgÆ°á»i Trung Hoa hiểu theo nghÄ©a mối quan hệ của con ngÆ°á»i vá»›i đất Ä‘ai còn ngÆ°á»i Việt hiểu theo nghÄ©a mối quan hệ tổng hòa của con ngÆ°á»i đối vá»›i vÅ© trụ nói chung. Trong trÆ°á»ng hợp nà y kiến giải của ngÆ°á»i Việt mang tÃnh triết há»c cao hÆ¡n.
Bát quái nạp và o Hà Äồ và 8 Ä‘Æ°á»ng kinh nạp và o Hà Äồ theo tÃnh chất ngÅ© hà nh tÆ°Æ¡ng ứng được minh hoạ nhÆ° sau:
Xem thêm những kiến giải của há»c giả Nguyá»…n Thiếu DÅ©ng vá» Kinh Dịch
[sá»a] Biểu đồ các quái
Ngoại quái
Nội quái |
|||
Cà n Trá»i |
|::
Chấn Sấm |
:|:
Khảm Nước |
::|
Cấn Núi |
:::
Khôn Äất |
:||
Tốn Gió |
|:|
Ly Há»a |
||:
Äoà i Äầm |
|||
CÃ n |
1 | 34 | 5 | 26 | 11 | 9 | 14 | 43 |
|::
Chấn |
25 | 51 | 3 | 27 | 24 | 42 | 21 | 17 |
:|:
Khảm |
6 | 40 | 29 | 4 | 7 | 59 | 64 | 47 |
::|
Cấn |
33 | 62 | 39 | 52 | 15 | 53 | 56 | 31 |
:::
Khôn |
12 | 16 | 8 | 23 | 2 | 20 | 35 | 45 |
:||
Tốn |
44 | 32 | 48 | 18 | 46 | 57 | 50 | 28 |
|:|
Ly |
13 | 55 | 63 | 22 | 36 | 37 | 30 | 49 |
||:
Äoà i |
10 | 54 | 60 | 41 | 19 | 61 | 38 | 58 |
[sá»a] 64 quẻ
Dưới đây là sáu mươi tư quẻ của Kinh Dịch.
Các quẻ từ số 01 đến số 30 được gá»i là Thượng Kinh, bắt đầu vá»›i hai quẻ Cà n (trá»i), Khôn (đất) nên phần nà y đôi khi gá»i là "đạo của Trá»i Äất".
Các quẻ từ số 31 đến số 64 được gá»i là Hạ Kinh, bắt đầu vá»›i hai quẻ Hà m (tình yêu), Hằng (vợ chồng) nên phần nà y đôi khi gá»i là "đạo của vợ chồng".
- |||||| Thuần Cà n (乾 qián)
- :::::: Thuần Khôn (å¤ kÅ«n)
- |:::|: Thủy Lôi Truân (屯 chún)
- :|:::| Sơn Thủy Mông (蒙 méng)
- |||:|: Thủy Thiên Nhu (需 xū)
- :|:||| Thiên Thủy Tụng (訟 sòng)
- :|:::: Äịa Thủy SÆ° (師 shÄ«)
- ::::|: Thủy Äịa Tá»· (比 bÇ)
- |||:|| Phong Thiên Tiểu Súc (å°ç•œ xiÇŽo chù)
- ||:||| Thiên Trạch Lý (履 lǚ)
- |||::: Äịa Thiên Thái (æ³° tà i)
- :::||| Thiên Äịa BÄ© (å¦ pÇ)
- |:|||| Thiên Há»a Äồng Nhân (åŒäºº tóng rén)
- ||||:| Há»a Thiên Äại Hữu (大有 dà yÇ’u)
- ::|::: Äịa SÆ¡n Khiêm (謙 qiÄn)
- :::|:: Lôi Äịa Dá»± (豫 yù)
- |::||: Trạch Lôi Tùy (隨 suÃ)
- :||::| SÆ¡n Phong Cổ (è ± gÇ”)
- ||:::: Äịa Trạch Lâm (臨 lÃn)
- ::::|| Phong Äịa Quan (觀 guÄn)
- |::|:| Há»a Lôi Phệ Hạp (噬嗑 shì kè)
- |:|::| SÆ¡n Há»a Bà (è³ bì)
- :::::| SÆ¡n Äịa Bác (å‰ bÅ)
- |::::: Äịa Lôi Phục (復 fù)
- |::||| Thiên Lôi Vô Vá»ng (無妄 wú wà ng)
- |||::| SÆ¡n Thiên Äại Súc (大畜 dà chù)
- |::::| SÆ¡n Lôi Di (é ¤ yÃ)
- :||||: Trạch Phong Äại Quá (å¤§éŽ dà guò)
- :|::|: Thuần Khảm (åŽ kÇŽn)
- |:||:| Thuần Ly (離 lÃ)
- ::|||: Trạch Sơn Hà m (咸 xián)
- :|||:: Lôi Phong Hằng (æ† héng)
- ::|||| Thiên SÆ¡n Äá»™n (é¯ dùn)
- ||||:: Lôi Thiên Äại Tráng (大壯 dà zhuà ng)
- :::|:| Há»a Äịa Tấn (晉 jìn)
- |:|::: Äịa Há»a Minh Di (明夷 mÃng yÃ)
- |:|:|| Phong Há»a Gia Nhân (家人 jiÄ rén)
- ||:|:| Há»a Trạch Khuê (ç½ kuÃ)
- ::|:|: Thủy Sơn Kiển (蹇 jiǎn)
- :|:|:: Lôi Thủy Giải (解 xiè)
- ||:::| SÆ¡n Trạch Tổn (æ sÇ”n)
- |:::|| Phong Lôi Ãch (益 yì)
- |||||: Trạch Thiên Quải (夬 guà i)
- :||||| Thiên Phong Cấu (姤 gòu)
- :::||: Trạch Äịa Tụy (èƒ cuì)
- :||::: Äịa Phong Thăng (å‡ shÄ“ng)
- :|:||: Trạch Thủy Khốn (困 kùn)
- :||:|: Thủy Phong Tỉnh (井 jÇng)
- |:|||: Trạch Há»a Cách (é© gé)
- :|||:| Há»a Phong Äỉnh (鼎 dÇng)
- |::|:: Thuần Chấn (震 zhèn)
- ::|::| Thuần Cấn (艮 gèn)
- ::|:|| Phong Sơn Tiệm (漸 jià n)
- ||:|:: Lôi Trạch Quy Muá»™i (æ¸å¦¹ guÄ« mèi)
- |:||:: Lôi Há»a Phong (è± fÄ“ng)
- ::||:| Há»a SÆ¡n Lữ (æ—… lÇš)
- :||:|| Thuần Tốn (巽 xùn)
- ||:||: Thuần Äoà i (å…Œ duì)
- :|::|| Phong Thủy Hoán (渙 huà n)
- ||::|: Thủy Trạch Tiết (節 jié)
- ||::|| Phong Trạch Trung Phu (ä¸åš zhÅng fú)
- ::||:: Lôi SÆ¡n Tiểu Quá (å°éŽ xiÇŽo guò)
- |:|:|: Thủy Há»a Ký Tế (既濟 jì jì)
- :|:|:| Há»a Thủy Vị Tế (未濟 wèi jì)
[sá»a] Mã Unicode
Trong bảng mã Unicode các ký hiệu cho các quẻ của Kinh Dịch nằm trong khoảng từ 4DC0 đến 4DFF (19904 – 19967). Bạn có thể tham khảo các mã Unicode ở Yijing Hexagram Symbols
[sá»a] Triết há»c
Sá»± phát triển của hình thức biểu diá»…n nhị phân dá»±a trên Âm và DÆ°Æ¡ng (Thái DÆ°Æ¡ng, Thái Âm; Thiếu DÆ°Æ¡ng hay Thiếu Âm) (xem mục #Bói toán dÆ°á»›i đây) là những ná»n tảng để quẻ được xây dá»±ng nên từ đó. Âm và DÆ°Æ¡ng có liên quan đến nhiá»u trÆ°á»ng phái khác nhau của văn minh Trung Hoa cổ đại, đặc biệt là liên quan đến Lão giáo.
Má»™t cách nhìn nháºn khác cho rằng Kinh Dịch là những văn bản đạo đức hay triết há»c khởi thủy của đạo Khổng. Cách nhìn nháºn nà y dá»±a trên các yếu tố sau:
- Tháºp Dá»±c hay các chú giải bổ sung là do Khổng Tá» viết.
- Việc nghiên cứu Kinh Dịch là má»™t phần bắt buá»™c của các sÄ© tá» trÆ°á»›c khi Ä‘i thi trong chế Ä‘á»™ phong kiến. Các kỳ thi nà y chỉ há»i vá» các tà i liệu liên quan đến Khổng giáo.
- Nó là một trong Ngũ Kinh của đạo Khổng.
- Nó không xuất hiện trong bất kỳ thư tịch nà o còn sót lại của Dao Zheng.
- Phần lá»›n các chú giải chÃnh được viết bởi những ngÆ°á»i theo Khổng giáo hay tân Khổng giáo.
Cả hai cách nhìn nháºn nà y đã chứng minh rằng Kinh Dịch là ná»n tảng của các triết lý Trung Hoa, là ná»n tảng cho cả hai trÆ°á»ng phái Khổng - Lão. Từng bị lãng quên khi đạo Pháºt phát triển ở Trung Quốc thá»i nhà ÄÆ°á»ng, Kinh Dịch đã nháºn được nhiá»u sá»± chú ý hÆ¡n từ các trÆ°á»ng phái trong thá»i kỳ nhà Tống. Nó Ä‘i kèm theo vá»›i sá»± đánh giá lại đạo Khổng bởi những ngÆ°á»i theo Khổng giáo trong sá»± kết hợp vá»›i các triết lý trừu tượng của đạo Lão và đạo Pháºt, và được biết đến ở phÆ°Æ¡ng Tây nhÆ° là tân Khổng giáo. Kinh Dịch đã giúp cho các triết gia Khổng giáo thá»i Tống tổng hợp các thuyết vÅ© trụ há»c của đạo Lão và đạo Pháºt cùng vá»›i các luân lý của đạo Khổng và đạo Lão. Sản phẩm cuối cùng là má»™t thuyết vÅ© trụ há»c má»›i, có thể liên quan đến cái gá»i là "Äạo đã mất" của Khổng Tá» và Mạnh Tá».
[sá»a] Sai lầm của Leibniz
Trong bà i báo của mình Explication de l'Arithmétique Binaire (1703) Gottfried Leibniz viết rằng ông tìm thấy trong quẻ ná»n tảng của tÃnh vÅ© trụ trong hệ thống đếm cÆ¡ số nhị phân. Ông lấy hình dạng tổ hợp tìm thấy trong quẻ để biểu diá»…n tráºt tá»± nhị phân, vì thế |||||| tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i tráºt tá»± nhị phân 000000 và |||||: sẽ là 000001 v.v.
Trong khÃa cạnh nà y thì Leibniz đã sai: các quẻ không biểu diá»…n các số, chúng Ä‘Æ¡n thuần là kết quả của các tổ hợp của hai thà nh phần riêng biệt, và kết quả của các tổ hợp không biểu diá»…n bất kỳ má»™t số nà o.
[sá»a] Bói toán
Kinh Dịch đã có má»™t lịch sá» lâu dà i trong việc sá» dụng để xem bói và có nhiá»u phÆ°Æ¡ng thức khác nhau để lấy và diá»…n giải má»™t quẻ trong mối quan hệ tÆ°Æ¡ng há»— của nó vá»›i những quẻ khác.
Xem bà i chÃnh: Bói toán bằng Kinh Dịch. leibniz không sai . rá» rà ng có sá»± tÆ°Æ¡ng quang giữa số nhị phân o,1 và cách thể hiện quẻ __ , _ _ các hà o la biểu trÆ°ng của âm và dÆ°Æ¡ng. quẻ là táºp hợp của các hà o. đã là tổng quát thì sao lại nói chắc chắn là không????
[sá»a] Biểu trÆ°ng
Quốc kỳ của Hà n Quốc có chứa Thái Cá»±c đồ (được cho là nguồn gốc phát sinh vạn váºt trong vÅ© trụ). Thái Cá»±c đồ được bao quanh bởi bốn trong tám quái là Cà n (Trá»i), Khôn (Äất), Ly (Lá»a) và Khảm (NÆ°á»›c).
Quốc kỳ của Äế quốc Việt Nam có ba sá»c Ä‘á» nằm ngang trong đó sá»c giữa đứt Ä‘oạn (cá» quẻ ly), đó là quẻ Ly tượng trÆ°ng cho phÆ°Æ¡ng nam. Sau nà y Việt Nam Cá»™ng hòa dùng quốc kỳ có nối liá»n sá»c giữa lại thà nh quẻ Cà n (cá» và ng ba sá»c Ä‘á»).
[sá»a] Ảnh hưởng tá»›i văn hóa châu Âu
Kinh Dịch có ảnh hưởng không giá»›i hạn trong giá»›i há»c giả Trung Quốc cÅ©ng nhÆ° trong các hoạt Ä‘á»™ng kinh tế - văn hóa, xã há»™i khác trong suốt lịch sá» phát triển của dân tá»™c nà y. NgÆ°á»i châu Âu biết đến Kinh Dịch tÆ°Æ¡ng đối muá»™n và sá»± hiểu biết vá» nó gần nhÆ° còn rất sÆ¡ khai. Tuy nhiên gần đây má»™t số văn, nghệ sÄ© cÅ©ng nhÆ° các ban nhạc châu Âu đã sá» dụng nó trong các tác phẩm của mình nhÆ° John Cage, Philip K. Dick, Dead Prez, George Harrison của nhóm Beatles v.v
[sá»a] Tham khảo
[sá»a] Tiếng Việt
- Nguyá»…n Hiến Lê, Kinh Dịch, đạo của ngÆ°á»i quân tá», Nhà xuất bản Văn há»c 1992.
- Khổng Tá», Kinh thÆ°, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin, 2002
- Chu Bá Côn, Dịch há»c toà n táºp, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin, 2003
- Nguyá»…n VÅ© Tuấn Anh, Tìm vá» cá»™i nguồn Kinh Dịch, Nhà xuất bản ÄH Quốc gia TPHCM, 2001.
[sá»a] Tiếng Anh
- Marshall, S. 2001. The Mandate of Heaven: Hidden History in the I Ching. Columbia University Press.
- Rutt, R. 1996. Zhouyi: The Book of Changes. Curzon Press.
[sá»a] Liên kết ngoà i
Tiếng Việt
- Kinh Dịch - di sản sáng tạo của Việt Nam? Loạt bà i trên Thanh Niên Online
- Kinh Dịch - Sản phẩm sáng tạo của văn hiến Âu Lạc.
- Những bà i viết vá» văn minh của ngÆ°á»i Việt cổ
- Tìm vỠcội nguồn Kinh Dịch
- Äại cÆ°Æ¡ng Vô cá»±c-Bát quái
Tiếng Anh
- I CHING Bookmarks Bản tiếng Anh của Kinh Dịch.
- Liên kết văn bản: Kinh Dịch Bao gồm toà n bá»™ bản tiếng Anh của Kinh Dịch và bình luáºn.
- Kinh Dịch hay cuốn sách vá» các thay đổi Cung cấp thông tin vá» triết há»c và sá» dụng Kinh Dịch trong thá»±c tế.
- Diá»…n Ä‘Ã n thảo luáºn Kinh Dịch.
Ngũ Kinh |
---|
Kinh Thi | Kinh Thư | Kinh Lễ | Kinh Dịch | Kinh Xuân Thu |